Diagnoza stanu kultury w Województwie Małopolskim i analiza SWOT

wewnętrznych napięć pejzażu kulturowego niemożliwa jest rzetelna analiza jakości pracy
działających w nim podmiotów.
Wcześniej jednak warto zatrzymać się jeszcze przy samym pojęciu „kultury”. Będziemy ją tu
odmieniać przez wszystkie przypadki, więc znów warto zaznaczyć, że różne instytucje pod
tym pojęciem lokują inne znaczenia, a tym samym różnie interpretują swoją misję. Jej
niepodważalną część stanowi ochrona dziedzictwa, wydaje się jednak, że wobec wpisywania
aktywności kulturalnych w kontekst ekonomiczny i społeczny (o czym dalej), w myśleniu
o kulturze ważna jest nie tylko troska o historyczną spuściznę, ale też myślenie o przyszłości.
Nawet biorąc pod uwagę specyfikę Małopolski - regionu, dla którego zabytki stanowią jeden
z kluczowych elementów „konkurencyjności” na kulturalnej mapie kraju, należy pamiętać, że
atrakcyjność dziedzictwa w dużej mierze uwarunkowana jest możliwością umieszczania go w
aktualnych kontekstach, nieustannego przepracowywania i „ożywiania”.
Wyjściowym konceptem będzie zatem dla nas zaproponowana przez Barbarę Fatygę na
użytek projektu Obserwatorium Kultury „żywa kultura”, definiowana jako
„wielowymiarowe[…] środowisk[o] życia jednostek i grup społecznych oraz funkcjonowania
instytucji społecznych, w którym zachodzą dynamiczne procesy, rozwijają się praktyki
kulturowe o zróżnicowanych charakterystykach aksjologicznych i zróżnicowanych, najczęściej
polisemicznych, znaczeniach” 1 . Ujęcie to pozwala wyjść poza sztuczne i absolutnie dziś
nieefektywne na poziomie operacyjnym, podziały na kulturę wysoką i niską, ale też – co
z perspektywy instytucji kultury szczególnie kłopotliwe - na kulturę zinstytucjonalizowaną
i nieformalną. Pojęcie „kultury żywej” równocześnie zrywa z opresyjnym wobec osób
wykluczonych uprzywilejowaniem określonych typów kultury i zwraca uwagę na kulturę jako
element kształtowania społecznego dobrostanu i czynnik wpływający na jakość komunikacji
międzyludzkiej. Staje się ona w tym ujęciu „paliwem” społeczeństwa obywatelskiego, ale też
innowacyjnej gospodarki – choć w tym ostatnim przypadku asocjacje często mają charakter
pośredni, o czym piszemy dalej.
Ta otwarta definicja jest też efektem realizmu w podejściu do pejzażu współczesnej kultury
i obserwowanych w nim zmian. Zajmuje się kulturą w życiu codziennym, a nie tylko „od
święta”. Innym przydatnym terminem wydaje się być „kultura szeroka”, a więc pojęcie
ostentacyjnie wręcz podkreślające znaczenie aktywności kulturalnych, do tej pory
kojarzonych ze sferą nieformalną, ale w kontekście społecznych zadań stawianych dziś
kulturze – zyskujących zainteresowanie instytucji państwa. „Kultura szeroka jest
dopełnieniem, przeciwwagą i kontrapunktem dla kultury znanej i uznanej, performatywnokomercyjnej,
nazywanej wysoką, mainstreamową, oficjalną, masową, popularną lub
narodową, którą tworzą profesjonaliści szanowani za wyjątkowe osiągnięcia. O ile kultura
mainstreamowa szuka doskonałości w wąskiej specjalizacji i tworzy podział na artystów
i publiczność, o tyle kultura szeroka rozwija się horyzontalnie. Jest bliska, dostępna, włącza,
1 B. Fatyga, Obserwatorium żywej kultury – podstawa teoretyczna,
http://obserwatoriumkultury.nck.pl/sub,pl,podstawa-teoretyczna-obserwatorium-zywej-kultury.html
9