Aby rozpocząć lekturę, kliknij na taki przycisk , który da ci pełny ...

Ogromna arba, wóz dwukołowy do przewożenia ciężarów, pozbawiony na teraz płóciennego nakrycia, ciągniony
przez dwa woły, wolno – wolno, w ślad za setką co najmniej innych posuwał się w górę, daleko poza przedmieścia
bakińskie. Droga szła w zakosy, stromo rowami obcięta, których boki i dno przywalone były zwałami kurzawy. Wiatr
północny, lecący od strony gór, ostro zacinał miecąc ostry pył w oczy wołów i żywych ludzi. Arby były napełnione po
same górne gzemsy skrzyń zwłokami pobitych. Z każdej z tych skrzyń, wolno posuwających się ku nadmorskim
pagórkom, ciekła ruda posoka powlekając wyschniętą drogę barwistym pośrodku szlakiem. Obok zaprzęgów posuwał
się zwolna tam i sam żołnierz turecki z bronią na ramieniu, przestrzegając porządku w tym niezmierzonym pogrzebie
kilkudziesięciu tysięcy ludzi.
Cezary Baryka szedł obok swego wozu i rzemiennym batem poganiał ociężałe woły. Od wielu już dni spełniał pod
przymusem obowiązek karawaniarza i grabarza. Przywykł do tego zajęcia, przyzwyczaił się nawet do wstrętnej woni
rozłożonych trupów. Nastawiał nozdrza pod wiatr lecący z wolnych górskich pustyń i obojętnie spełniał swe obowiązki,
myśląc o rzeczach i sprawach weselszych od widoku, który wciąż miał przed oczyma. Weselszą była przede wszystkim
myśl o jadle, którego skąpo, lecz w porcjach niezawodnych i stałych oraz w wiadomych terminach udzielali zwycięzcy.
Ostatnimi czasy, wśród głodówek oblężenia i „na wojnie”, Cezary Baryka bardzo wyszczuplał i stracił na sile. Zdarzały
mu się minuty zamroczeń i „podpierania się nosem”, toteż teraz jadł przyznaną mu i przeznaczoną dlań mamałygę z
nieopisaną rozkoszą. W miarę zaś stałego spożywania owej papy i same myśli obrotniej nieco przesuwały się poprzez
głowę, a oczy większy niż przedtem zakres rzeczy widziały. Trupy, które jego arba zbierała w ulicach i na placach
miasta, a które amatorowie życia podpędzeni do tej pracy wrzucali do wysokiego wnętrza wozu żelaznymi widłami, jak
siano zmulone lub nawóz przepalony – leżały niejako poza linią jego wzroku. Któż by tam z żywych mógł, a zwłaszcza
chciał patrzeć na obmierzłe, podarte, krwawe kadłuby, na porozbijane głowy
A jednak tego dnia, o którym mowa, młody poganiacz wołów patrzał na jeden egzemplarz. Z głębi wozu, jakby z
uścisku nieposkromionego ciał męskich, wysuwał się cadaver młodej kobiety. Rzucony na wznak zwisał z wysokości
wozu na lewe koło. Zdawało się, że po dziewczęcemu, jak za życia, z bliskości obcych ciał i z objęć cielesnych się
wydziera. Czarne włosy dosięgały ziemi i wlokły się po skrwawionej kurzawie drogi. Prawa ręka opadła na lewe koło i,
bezwładna w swym stężeniu, dostała się między sprychy. Oczom młodego woźnicy narzucało się raz wraz, długo, z
natręctwem, aż go dosięgło wreszcie i poraziło wewnętrznie nadzwyczajne piękno twarzy umarłej. Jej ciało, policzki,
podbródek, usta i uszy były cudem harmonii. Oczy czarne, zawleczone jeszcze ciemniejszą niż one nocą nieprzejrzaną,
były otwarte i ślepymi, wywróconymi na wznak źrenicami patrzyły nieustępliwie w poganiacza wołów. Maleńkie usta
były otwarte, a leżący w nich język znieruchomiały stał się zastygłym obrazem przeraźliwego krzyku, który z nich
wciąż jeszcze leciał, choć go już słychać nie było. Mały, wyrzeźbiony, z ormiańska nagięty nosek wyprężył się teraz jak
struna wyciągnięta ponad wszelką miarę. Naga szyja i małe, dziewicze, obnażone piersi trzymały w sobie zaklęty ten
sam krzyk, który przenikał stokroć ostrzej niż łoskot gromu padający wraz z błyskawicą. Cezary zapatrzył się w tę
postać odchodzącą w światy umarłych i usłyszał wewnątrz siebie krzyk, który ona wydawała. Biała ręka o śniadym
odcieniu, harmonijnie i doskonale stworzony arcytwór piękności, który, zdawało się, dla doskonałych form swych w
ramieniu, dla zaokrągleń i zagłębień w okolicy łokcia i zwężeń swego kształtu ku dłoni, nie może nigdy zginąć i winien
trwać na wieki – prosiła się o pomstę. Zsiniałe palce, popychane przez sprychy koła, sunęły paznokciami, łagodnie i
opornie się zginając. Zdawało się, że umarła przebiera palcami na tych sprychach, na strunach niepojętych jakiegoś
instrumentu. Cezary posłyszał w sobie wewnętrzną muzykę wydobytą z obrotów koła śmierci przez tę rękę bezwładną.
Pojął tę muzykę za pomocą władzy wyjątkowej, szczególnej, którą tylko wczesna młodzieńczość w piersi ludzkiej
hoduje.
„Co widziały oczy twoje, męczennico, gdy usta twe krzyk śmierci wydać były przymuszone” – pytał umarłej.
„Dokąd mię odprowadzasz, woźnico – pytały nawzajem igrające palce dziewicze. – Czy mnie nie żałujesz,
bezduszny żołdaku Czy mnie nie pomścisz, bezwstydny sługo Nędzny tchórzu! Mężczyzno, który się boisz
silniejszego od siebie mężczyzny! Serce twoje drży jak serce psa, który się przeląkł na widok gniewu pana! Przypatrz
się, najemniku, nieszczęściu memu i spełniaj dalej pilnie rzemiosło swoje!”
Cezary Baryka zatopił oczy w oczach umarłej i usłyszał jej wołanie. Patrząc się na prześliczne jej ciało, na jej brwi
rozstrzelone uroczo, na groźne jej usta, słuchał wyznania, wyraźniejszego, niżby być mogło, gdyby się ozwała ludzkimi
słowy:
„Rosłam na łonie ukochania, u matki mej, jak kwiat róży na swej łodydze. Wszystko we mnie było pięknością i
zapachem. Wszystko, z czym się zetknęłam, było szczęściem. Ze szczęścia i z piękności były utkane dni moje.
Wewnątrz mnie wszystko było zdrowiem i siłą. Zdrowa byłam, pełna zapachu i szczęścia dla wszystkich wokoło, jak
kwiat wiosenny róży. Wszystko me zdrowie czekało na szczęście wewnętrzne, któregom jeszcze nie zaznała. Za coście
mię zamordowali, podli mężczyźni”
„Nie wiem – jęknął woźnica. – Uczono mię imion tyranów przeszłości, którzy jakoby zbańbili naturę ludzką
czynami swymi – po których przejściu trawa nie rosła. Byłoż kiedy pokolenie podlejsze niż moje i twoje, męczennico
Wytraconoż kiedykolwiek siedemdziesiąt tysięcy ludu w ciągu dni czterech Widzianoż kiedy na ziemi takie jako te
stosy pobitych”
„Nie zapomnij krzywdy mojej, woźnico młody! Przypatrz się dobrze zbrodni ludzkiej! Strzeż się! Pamiętaj!”
21