You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
niętych w 1945 roku roszczeń terytorialnych<br />
wobec Turcji (prowincje Kars i Ardahan) i przywrócono<br />
relacje dyplomatyczne z Grecją, mimo<br />
iż ta w 1952 roku dołączyła do NATO. Zadbano<br />
o ocieplenie kontaktów z Izraelem i Jugosławią.<br />
Zasygnalizowano chęć rozwiązania<br />
kwestii jeńców alianckich w Korei, czego nie<br />
udało się załatwić w rozmowach odbytych tuż<br />
przed śmiercią Stalina. Sowieci szybko zgodzili<br />
się na wymianę chorych i rannych. Pod koniec<br />
marca zaproszono do Moskwy grupę amerykańskich<br />
dziennikarzy. Radio Moskwa oficjalnie<br />
doceniło amerykański i brytyjski wkład<br />
w pokonanie III Rzeszy.<br />
Sowieccy dyplomaci zaczęli pojawiać się na<br />
balach urządzanych przez placówki państw zachodnich.<br />
Podjęto wiele działań w wymiarze<br />
wewnętrznym – zwolniono lekarzy Stalina<br />
i zarządzono amnestię więźniów politycznych.<br />
Premierem został Gieorgij Malenkow, którego<br />
przesłanie z 15 marca 1953 roku było jasne:<br />
„Nie ma takiego sporu, którego nie dałoby się<br />
rozwiązać pokojowo”. W kwietniu sowiecki<br />
ambasador przy ONZ Andriej Wyszyński zaproponował<br />
porozumienie pokojowe pomiędzy<br />
Związkiem Sowieckim a Wielką Brytanią,<br />
Chinami, Francją i Stanami Zjednoczonymi.<br />
Dość niespodziewanie Rosjanie wyrazili chęć przedyskutowania kwestii rozluźnienia zasad kontroli<br />
w podzielonym na sektory Berlinie.<br />
Intencje Moskwy<br />
Nie ma jednoznacznej oceny sowieckich<br />
motywów. Nie brak głosów wśród badaczy<br />
(szczególnie rosyjskich), że celem Moskwy<br />
faktycznie było osiągnięcie ocieplenia stosunków,<br />
wspólnego uregulowania kwestii niemieckiej<br />
i utworzenia systemu bezpieczeństwa<br />
europejskiego – przynajmniej do momentu<br />
włączenia RFN do NATO w 1955 roku. Niemiecki<br />
historyk Wilfried Loth stoi na stanowisku,<br />
że „sowieckie kierownictwo faktycznie<br />
chciało zmobilizować społeczeństwa zachodnie<br />
i doprowadzić do zawarcia traktatu pokojowego”.<br />
Powołuje się przy tym na wypowiedź<br />
długoletniego szefa dyplomacji ZSRR<br />
Andrieja Gromyki o nadejściu odpowiedniego<br />
momentu do „wsparcia niemieckich sił demokratycznych<br />
w ich staraniach na rzecz jedności<br />
Niemiec i traktatu pokojowego”.<br />
Interesujący fakt przytacza w swej pracy<br />
brytyjski historyk J.P.D. Dunbabin. Powołuje<br />
się on na Władimira Siemionowa, ówczesnego<br />
radcę politycznego w sowieckiej Komisji<br />
Kontroli w Niemczech. Jak stwierdził, przed<br />
wysłaniem noty z 10 marca 1952 roku Stalin<br />
upewnił się, czy aby na pewno Stany Zjednoczone<br />
ją odrzucą. Prawdziwe motywacje wyraził<br />
minister spraw zagranicznych ZSRR<br />
Wiaczesław Mołotow na tajnym spotkaniu<br />
Komitetu Centralnego, wyjaśniając w wąskim<br />
gronie, że tak zwana „inicjatywa pokojowa”<br />
była jedynie fortelem, który miał zasiać „niepewność<br />
w szeregach agresywnych przeciwników”.<br />
Dawało to nieco czasu nowej władzy na<br />
Kremlu, by okrzepła i dokonała bardziej przemyślanej<br />
korekty sowieckiej polityki.<br />
Zachód nie dał wiary propozycjom. Przyjęto<br />
bardzo negatywną ocenę sowieckiej polityki,<br />
ignorując przejawy dobrej woli. Uznano, że<br />
główne cele Moskwy to atakowanie<br />
NATO i Europejskiej<br />
Wspólnoty Obronnej, doprowadzenie<br />
do wycofania wojsk<br />
amerykańskich z Europy, storpedowanie<br />
integracji RFN lub<br />
zjednoczonych Niemiec z Europą<br />
Zachodnią, umocnienie<br />
pozycji Sowietów w Niemczech<br />
Wschodnich oraz przeciwstawianie<br />
się porozumieniu<br />
w sprawie Austrii. Odrzucono<br />
sowiecką propozycję utworzenia<br />
europejskiego systemu bezpieczeństwa<br />
ze Stanami Zjednoczonymi<br />
i komunistycznymi<br />
Chinami w roli obserwatorów.<br />
Jak wspominał Charles D.<br />
Jackson (ekspert prezydenta<br />
Eisenhowera od wojny psychologicznej),<br />
w momencie<br />
zgłaszania projektu delegacja amerykańska<br />
„wybuchła śmiechem, co całkowicie zaskoczyło<br />
Rosjan”.<br />
Początek odPrężenIa<br />
Wszelkie nadzieje na porozumienie zdały<br />
się prysnąć, gdy w lutym 1955 roku władzę<br />
stracił Malenkow. Jego miejsce zajął marszałek<br />
Nikołaj Bułganin, którego historyk<br />
Martin McCauley określił mianem „grzecznego,<br />
niezdecydowanego aparatczyka, pozostającego<br />
w kieszeni Chruszczowa”. Zastąpienie<br />
Malenkowa, autora reformy rolnej<br />
Mołotow<br />
wyjaśniał<br />
w wąskim gronie,<br />
że inicjatywa<br />
pokojowa ZSRR<br />
była fortelem,<br />
żeby zasiać<br />
niepewność<br />
w szeregach<br />
przeciwników<br />
i przemysłu lekkiego, mającej zwiększyć podaż<br />
dóbr konsumpcyjnych na rynku cywilnym,<br />
przedstawicielem resortu siłowego stanowiło<br />
niepokojący sygnał. Tym bardziej że<br />
Malenkow został zmuszony do złożenia samokrytyki<br />
za błędy w „liberalnej” reformie<br />
rolnej oraz za solidaryzowanie<br />
się ze zdyskredytowanym już<br />
wówczas Ławrientijem Berią.<br />
U władzy pozostał zwolennik<br />
twardej linii i zaufany człowiek<br />
Stalina (zakładając, że ten<br />
w ogóle komukolwiek ufał)<br />
– Mołotow, publicznie grożący<br />
wypowiedzeniem traktatów<br />
z Francją i Wielką Brytanią.<br />
Mimo to w połowie dekady<br />
doszło do względnego ocieplenia<br />
i stabilizacji. Proklamowanie<br />
niepodległości RFN (1955<br />
rok) doprowadziło do utworzenia<br />
Układu Warszawskiego.<br />
W długim okresie konsekwencje<br />
były pozytywne, pozwoliły<br />
bowiem złagodzić zimnowojenne<br />
napięcie poprzez wyznaczenie<br />
wyraźnej linii wpływów Zachodu<br />
i Wschodu. Związek Sowiecki wyraził<br />
gotowość nawiązania stosunków dyplomatycznych<br />
z RFN. Kanclerz Konrad Adenauer<br />
otrzymał zaproszenie do Moskwy, co stanowiło<br />
potwierdzenie tego, że Sowieci pogodzili<br />
się z istnieniem dwóch państw niemieckich.<br />
W 1956 roku do Londynu przybył premier<br />
Bułganin i sekretarz Chruszczow. Przy okazji<br />
wizyty sowieckie okręty wojenne wpłynęły<br />
do bazy Royal Navy. Używając słów brytyjskiego<br />
pisarza Charlesa Williamsa, stwierdzić<br />
można, że „wtedy rozpoczęło się coś, co<br />
później stało się znane jako détente”.<br />
FOt. US EUROPEAN cOmmANd<br />
•<br />
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 15 StycZNiA <strong>2012</strong><br />
67
Change language