swiat 21 - Świat Architektury

• Główny dworzec kolejowy – Rautatieasema
• Katedra Tuomiokirkko i plac Senatu z ul. Alexandergatan
była od 1820 r., w ramach rekonstruowania miasta
pod zwierzchnictwem rosyjskim, i zakończono
ją dopiero w roku 1852. Katedra dedykowana
była carowi Rosji Mikołajowi I, w związku z tym
nazwano ją kościołem św. Mikołaja. Zmiana
wezwania możliwa była dopiero w roku 1917 r.
– po odzyskaniu przez Finlandię niepodległości.
Analiza architektury gmachu nasuwa skojarzenia
z sakralnymi budynkami starożytnej Grecji
i Rzymu. Wynikają one nie tylko z charakteru
neoklasycznych fasad, ale również z obecności
monumentalnych, granitowych schodów prowadzących
ku głównemu wejściu. Nad jego
frontonem o gładkim tympanonie wspartym na
sześciu kolumnach wznosi się kopuła, usytuowana
na przecięciu ramion krzyża. Jej hełm zwieńcza
wysoką latarnię, dekorowaną półkolumnami
i oknami kwaterkowymi. Centralną bryłę flankują
cztery wieżyczki, przykryte mniejszymi kopułami.
Miedziane wykończenia dachu harmonizują
z białymi, tynkowanymi fasadami, a narożniki
i szczyt frontonu dekorują posągi. Z przepychem
elewacji kontrastuje skromne, surowe wnętrze
z nielicznymi złoconymi dekoracjami w postaci
ram obrazów, motywów roślinnych na ołtarzach,
prospekcie organowym i żyrandolach.
Cerkiew zlokalizowano natomiast na półwyspie
Katajanokka, będącym integralną częścią
miasta, bezpośrednio związaną z portami
turystycznym i przemysłowym. Bryła świątyni
widoczna jest w perspektywie reprezentacyjnego
ciągu spacerowo-komunikacyjnego ograniczonego
przez ulice Pohjoisesplanadi i Eteläespalandi.
Wzdłuż ich pierzei usytuowano m.in.
ratusz, hotele, domy handlowe i restauracje.
Cerkiew wzniesiono na szczycie skalnego
masywu i kamiennej podbudowie w latach
1862-1868 według projektu Alekseia Gornostajeva.
Wzorował się on na XVI-wiecznym
kościele usytuowanym nieopodal Moskwy.
Rzut zbliżony do kwadratu również założono
na planie krzyża greckiego, a na przecięciu
naw usytuowano kopułę z latarnią. Otacza ją
dwanaście wieżyczek, symbolizujących apostołów
zgromadzonych wokół Chrystusa. Fasadę
i wszystkie detale dekoracyjne, w postaci półkolumienek,
fryzów, obramień okien i gzymsów,
wykonano z cegły. Szczyty miedzianych
hełmów ozdobiono złotymi cebulastymi
zwieńczeniami. Przepychowi fasady odpowiadają
wnętrza, w których można podziwiać,
między innymi, bogato dekorowany ikonostas.
Obecnie katedra należy do Fińskiego Kościoła
Ortodoksyjnego.
W pewnym oddaleniu od opisywanych
świątyń, przy jednej z głównych arterii komunikacyjnych
ul. Mannerheiminitie, zlokalizowano
budynek Parlamentu. Historia obiektu jest ściśle
związana z wydarzeniami politycznymi,
budowla stanowi symbol niepodległości Finlandii.
Neoklasycystyczna, ale i dość współczesna
w wyrazie, koncepcja autorstwa Johana Sigfrida
Sirena została wybrana w drodze konkursu architektonicznego
ogłoszonego w 1924 r. Obiekt
wzniesiono w latach 1927-1931 na prostokątnym
rzucie, w którego centrum usytuowano salę
posiedzeń. Rozplanowano ją na kole i przykryto
spłaszczoną kopułą z latarnią. Elementy te są
całkowicie niewidoczne z zewnątrz, zasłonięte
przez monumentalne wielopiętrowe fasady
wykończone czerwonym granitem. Frontowa
elewacja zaprojektowana w porządku palladiańskim
została dodatkowo podkreślona szerokimi
kamiennymi schodami o wysokości jednej kondygnacji.
Ta ostatnia stanowi swego rodzaju
cokół dla gmachu. Całość wieńczy płaski dach
ukryty za attyką wycofaną w stosunku do lica
ściany zewnętrznej.
Geometryczny Aalto
Przechodząc do omówienia współczesnej
architektury fińskiej, nie sposób pominąć
wpływu, jaki miała na nią twórczość Alvara
Aalto, architekta który stał się ikoną designu.
Urodzony w Kuortane w 1898 r. projektant,
dzięki niezwykłej życiowej postawie, ponad
200 dziełom, w tym również planom urbanistycznym
centrów miast, odwagą w poszukiwaniach
i eksperymentowaniu (np. z prasowanym
drewnem) oraz indywidualnym stylem, stał się
inspiracją dla wielu. Choć estetyka i szczególny
wyraz plastyczny budynków był dla Aalto bardzo
ważny, zawsze podmiotem jego projektów był
człowiek i jego potrzeby. Rozumiane zarówno
w kategoriach ergonomii i funkcjonalności, jak
i emocji. Postulował o mobilność architektury,
w czym widział szanse na dostosowanie
budynków do zmieniających się wymogów
użytkowników i czasów. Zafascynowany fińską
przyrodą, zarówno ożywioną, jak i nieożywioną,
stosował miękkie linie w rzutach
i detalach, używał naturalnych materiałów i dbał
o zielone otoczenie budynków. W niektórych
przypadkach wykorzystywał rośliny jako element
wykończeniowy. Czerpał również z twórczości
Bauhausu. Jego dążenie do zgeometryzowania
formy i zastosowania elementów powtarzalnych
odnaleźć można w licznych realizacjach. Dzięki
umiejętnemu łączeniu dwóch przeciwstawnych
nurtów – geometrycznego i organicznego
– Aalto nadał swoim budynkom niepowtarzalny
charakter.
W obiektach tego architekta wyraźna jest
również potrzeba zapewnienia wnętrzom jak
największej ilości światła naturalnego. Mimo surowych
warunków pogodowych Finlandii projektował
duże, często pasowe przeszklenia, stosował
całkowicie transparentne przyziemia budynków
i liczne świetliki. Dalszemu rozjaśnieniu wnętrz
służyły białe tynki i jasne wykończenia kamienne.
Chętnie używane przez Aalto marmurowe okładziny
zewnętrzne do dziś doskonale kontrastują
z fińskim niebem. To rozwiązanie projektant
zastosował na jednym ze swoich najbardziej
rozpoznawalnych budynków – biurowcu firmy
Enso-Gutzeit, zlokalizowanym na widokowym
zamknięciu ulic Pohjoisesplanadi i Eteläespalandi
(w sąsiedztwie omawianej cerkwi), którego
budowę ukończono w 1962 r. Realizacja jest
kontrowersyjna m.in. ze względu na kontrast, jaki
jej prosta, kubistyczna bryła tworzy z historyczną
zabudową wspomnianej osi spacerowo-komunikacyjnej.
Zdobionym fasadom i spadzistym
dachom Aalto przeciwstawił monolityczny prostopadłościan,
który od strony zachodniej wyróżnia
się głębokim podcieniem wejściowym, opartym
na sześciu graniastych kolumnach. Fasady zaprojektował
na zasadzie regularnej kwadratowej siatki,
tworzonej przez żebra elewacyjne o trapezowym
przekroju. W tak wyznaczone pola wpisał tafle
szklane o nieregularnym pionowym podziale,
osadzone w drewnianych profilach. Ich ciepła
barwa harmonizuje z marmurowymi płytkami
pokrywającymi elewacje.
Przeciwieństwem kolorystycznym omawianego
rozwiązania jest budynek biurowy
Rautatalo, ukończony w 1955 r. Jego fasada
wykonana została z miedzi, dzięki której uzyskała
charakterystyczną ciemną barwę. Elewacja
również otrzymała układ kratownicowy,
w którym poziomy podkreślono wycofanymi
pasami między kondygnacyjnymi, a piony wysuniętymi
żebrami o prostokątnym przekroju.
128 129