swiat 21 - Świat Architektury

Fot. Lech Kwartowicz
Sylwetki
• Dolnośląskie Centrum Informacji Naukowej i Ekonomicznej we Wrocławiu, strefa wejściowa
Kaya Brzezicka: Co to znaczy „bezpieczeństwo
w architekturze”?
Joanna Jabłońska: To bardzo szeroki temat
– różnorodne zagadnienia, zaczynając od zdefiniowanych
przez warunki techniczne, na określonej
logice projektowania kończąc. Uznanie jej
wagi pozwala na uniknięcie niebezpiecznych sytuacji,
których nie przewidziało prawo budowlane.
Są to zagadnienia czysto funkcjonalne – nie podnoszą
estetycznych walorów architektury. W tym
kontekście przychodzą mi na myśl balustrady dla
niepełnosprawnych, które często niekorzystnie
ingerują w strefy wejściowe. Jest to szczególnie
zauważalne w reprezentacyjnych budynkach
i renowacjach obiektów historycznych. W czasie
mojej ostatniej podróży do Helsinek zwróciłam
uwagę na brak balustrady na całej szerokości
stromych historycznych schodów czy rezygnację
z niej na trzech ostatnich stopniach przy jednym
z biurowców. Należy pamiętać, że osoby niepełnosprawne
to nie tylko jeżdżące na wózkach,
ale i starsi czy niewidomi, którzy wyczuwają
BEZPIECZEŃSTWO
W ARCHITEKTURZE
Rozmowa o potrzebie edukacji
O doświadczaniu architektury, kontekstu kulturowego i gradacji dostępności
przestrzeni, opowiada Joanna Jabłońska, architekt i dydaktyk.
przestrzeń. Możliwe, że obowiązujące w Polsce
przepisy są nazbyt restrykcyjne, ale wiele z nich
ma uzasadnienie we wspomnianej logice projektowania.
Na przykład w projektach studentów
zagranicznych często widzę drzwi w toaletach
otwierane do środka. Jednak jeśli ktoś w kabinie
zemdleje, to łatwiej go z niej wydostać, gdy
skrzydła są otwierane na zewnątrz.
KB: Czy właściwe kształtowanie balustrad
i precyzyjne przestrzeganie przepisów
budowlanych w zakresie ochrony przeciwpożarowej
jest istotnym elementem projektów
studenckich?
JJ: Tak, ponieważ jest to element realnego
projektowania. Studenckie koncepcje powinny
być oparte na warunkach technicznych, żeby ich
autorzy zaznajomili się z najważniejszymi przepisami,
szczególnie pod kątem ewakuacji. Chodzi
o to, żeby studenci tworzyli śmiałe rozwiązania,
ale znali podstawy dobrego projektowania.
KB: Czy to dobrze, że rozmowę o projekcie
rozpoczyna się czasem ze studentem
od sprawdzania właściwego promienia skrętu
samochodu?
JJ: Nie, ale niezbędne są również przedmioty
z zakresu prawa budowlanego. Kreatywność
myślenia, praca nad koncepcją jest dla nas najważniejsza,
ale nie możemy dopuścić, aby forma
przerosła treść.
KB: Czy bezpieczeństwo w architekturze
można rozumieć metaforycznie?
JJ: W dużym stopniu architekt swoimi rozwiązaniami
kompozycyjnymi, plastycznymi, estetycznymi
może tworzyć dowolny nastrój i oddziaływać
na emocje. Ważne, żeby powstawały
przestrzenie, w których użytkownik będzie chciał
przebywać i będzie czuł się w nich bezpiecznie,
nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Chociaż,
na przykład, Muzeum Żydowskie w Berlinie
autorstwa Daniela Libeskinda powstało zgodnie
z ideą stworzenia nastroju zagrożenia. Rzadko
jednak architekt siada do komputera lub deski
z myślą: teraz zaprojektuję obiekt, w którym
wszyscy będą odczuwali strach [śmiech].
Bezpieczeństwo można zapewnić również,
planując przestrzeń miejską. Jeśli np. wrocławskie
podwórka, w niektórych kwartałach
historycznej zabudowy nie zostaną poddane
rewitalizacji, to ich przestrzeń swoim zaniedbaniem
i opuszczeniem będzie przyciągać
niebezpieczne sytuacje.
KB: Jak powinna wyglądać „bezpieczna
przestrzeń publiczna”?
JJ: Wydaje mi się, że nie powinna być ogrodzona
i strzeżona, szczególnie gdy rozmawiamy
o rynkach, placach miejskich czy też każdej
przestrzeni wokół budynków. Trzeba ją jednak
tworzyć tak, aby nie powstawało wrażenie, że
jest niedopilnowana. Zamykanie osiedli mieszkaniowych
może być potrzebne niektórym
użytkownikom – dla nich jest to enklawa, ale
wygradzanie nie jest dobrym zjawiskiem społecznym
i pomysłem na budowanie miasta.
W tym kontekście pojawia się również kontrowersyjny
temat monitoringu przestrzeni
publicznej. Będzie go coraz więcej i może
dochodzić do naruszenia prywatności, ale nie
jest to temat architektoniczny.
KB: Czy to oznacza, że niektóre elementy,
mające powodować poczucie bezpieczeństwa,
sprawiają, że nie czujemy się
bezpiecznie? Czy kontrola ponad miarę może
wytworzyć poczucie zagrożenia?
JJ: Tak, przecież nikt nie lubi być śledzony.
KB: Czy wszystkie miejsca w mieście
powinny być w łatwo dostępne dla wszystkich
użytkowników?
JJ: Byłoby to trudne do zrealizowania. Przyjrzyjmy
się socrealistycznym blokom, w których
winda jest dostępna z półpiętra. Przetworzenie
tej przestrzeni na ogólnodostępną jest trudne.
Uogólniając, warunki techniczne mówią
o tym, że budynki użyteczności publicznej,
mieszkaniowe wielorodzinne i zamieszkania
zbiorowego powinny być dostępne dla osób
niepełnosprawnych. Gdybyśmy chcieli zaprojektować
obiekt, który taki nie jest, musielibyśmy
uzyskać stosowne odstępstwo. W przypadku
dobrego uzasadnienia, czyli np. projektujemy
budynek stricte dla osób wysportowanych i nikt
inny nie będzie miał tam dostępu, to uważam,
że moglibyśmy je uzyskać.
W skali projektowania urbanistycznego
można dostrzec tendencję do stosowania w najważniejszych
punktach w mieście nawierzchni,
po których można wygodnie się poruszać. We
Wrocławiu pojawiają się również rozwiązania
mniej funkcjonalne, by miasto wyglądało na
historyczne. Stosuje się bruki, ale na szczęście,
przeważnie obok nich znajduje się gładka
nawierzchnia przeznaczona dla ruchu pieszego.
KB: Niestety nie wszędzie. I to jest niebezpieczne
dla kobiet w szpilkach [śmiech].
JJ: Bardzo! Należy szukać kompromisu. Czasami
spotykam ludzi niepełnosprawnych, którzy
mówią, że nie wiemy, czym jest brak barier
architektonicznych. Jest to modne wyrażenie,
które stosuje się do zareklamowania budynku,
a potem okazuje się, że brakuje właściwych urządzeń
lub nie działają poprawnie. Rolą architekta
jest projektowanie z rozwagą, branie pod uwagę
potrzeb osób niesłyszących, niewidomych oraz
o ograniczonej zdolności poruszania się.
KB: Pani pasją są zagadnienia związane
z akustyką. Czy można mówić o bezpieczeństwie
wynikającym z dobrej izolacji
akustycznej?
JJ: Oczywiście, akustyka jest jednym z zagadnień
bezpieczeństwa. Hałas jest istotnym
zagrożeniem dla zdrowia, a normy, które go
ograniczają, nie zawsze są spełniane. Później
we własnym mieszkaniu i biurze oczekujemy
intymności.
KB: Czy normy w zakresie akustyki są
rozsądnie sformułowane, a ich spełnienie gwarantuje
komfort użytkowania pomieszczeń?
JJ: Ten temat nie leżał w zakresie prowadzonych
przeze mnie badań, ale podejrzewam, że
gdyby normy były realizowane, nie borykalibyśmy
się z wieloma problemami. Znów posłużę
się przykładem z uczelni. Studentom zdarza
się interpretować warstwę styropianu w stropie
między kondygnacjami mieszkalnymi jako
ocieplenie. Później młody architekt projektuje
zgodnie z wytyczną inwestora: „jak najtaniej”.
W związku z tym nie stosuje w swojej opinii
zbędnej warstwy ocieplenia. W konsekwencji,
znika bardzo istotna dla komfortu użytkowania
warstwa wygłuszająca pomiędzy stropami.
KB: Uczestniczy Pani w konferencjach
naukowych organizowanych w różnych krajach.
Czy podróże kształcą architekta?
JJ: To sprawa indywidualna, ale jeśli chodzi
o moje doświadczenia, to najwięcej inspiracji
czerpię właśnie z podróży. Zastanawiam się
nad przestrzenią, w którą zostałam „wrzucona”
[śmiech]. Fotografuję to, co mi się podoba. Po
czym wracam do domu, rozglądam się i myślę
sobie: „Całkiem fajny ten Wrocław.” Nie wiem,
czemu tylko za granicą zastanawiam się nad
otaczającą mnie architekturą. Być może jestem
wtedy uwolniona od codziennych obowiązków
i mam czas, żeby się rozglądać. Architektura „na
żywo” oddziałuje na nas najmocniej. Czasami
coś mi się spodoba na zdjęciu wyszukanym
w internecie, a w rzeczywistości okazuje się, że
jest mniej interesujące. Na odbiór architektury
wpływają jej relacje z otoczeniem. Na zdjęciu
budynek jest wyjęty z kontekstu. Fotografia nie
daje realnego poczucia skali.
Podróżując, można szukać inspiracji nie
tylko w budynkach. Architektura jest przecież
w pewnym sensie sztuką.
KB: Uczymy się projektowania poprzez
doświadczanie. Co myśli Pani o idei cohousingu?
JJ: Przeżywa swój renesans. Jej powszechność
zależy od kultury, w której jest krzewiona.
W pamięci zapadł mi wykład pewnej Szwedki,
• Oznakowanie toalet, m.in. dla
osób niepełnosprawnych,
terminal lotniczy we Wrocławiu
• Barierki w strefie wejściowej
Filharmonii w Gorzowie Wielkopolskim
• Składana winda w strefie wejściowej
Centrum Dydaktyczno-Bibliotecznego
PPWSZ w Nowym Targu
Fot. Lech Kwartowicz Fot. Lech Kwartowicz Fot. Lech Kwartowicz
24 25