swiat 21 - Świat Architektury

Najbliższe spotkanie z cyklu „Tu było, tu stało” odbędzie się w ramach „Okna na Warszawę” 21 kwietnia
w Domu Prasy (dawna drukarnia „Życia Warszawy”) przy ul. Marszałkowskiej 3/5 w Warszawie.
• Willa Szyllerów • Willa Weiglów • Kino W-Z
Fot. archiwum IS PAN
Fot. J. Zieliński
Fot. archiwum Muzeum Woli
PJ: Na razie zajmujemy się kontynuacją
idei. Trudno było nam wybrać dwadzieścia
obiektów. Wiele z tych, które chciałam umieścić
na mapie, po prostu już się nie zmieściło.
W dalszych planach uwzględniamy potrzebę
objęcia ochroną obiektów, które istnieją, ale
obecnie niszczeją.
KB: Jakie kryteria decydowały o wyborze
obiektów, które zostały umieszczone na
mapie „Tu było, tu stało”?
PJ: Budynki, które trafiły na naszą mapę, to
nie tylko obiekty, które bezwzględnie powinny
być zachowane. Chcę poprzez ten projekt również
rozpocząć pewną dyskusję – zastanowić
się wspólnie, co bezwzględnie powinniśmy
zachowywać w naszej przestrzeni, a co niekoniecznie.
To ważne, żeby mieć świadomość,
o jaką architekturę zdecydowanie powinniśmy
dbać i to nie tylko w tej fazie, w której dany
inwestor chce istotny obiekt wyburzyć, ale
także wcześniej – aby nie dopuszczać do jej
niszczenia. Czy to jest tak, że każdy budynek
dziewiętnastowieczny powinien być zachowany?
Ja podchodzę do tego ambiwalentnie.
Uważam, że każdy przypadek jest inny.
W Warszawie wygląda to zupełnie inaczej niż
np. w Poznaniu czy w Łodzi. Należy pamiętać,
że w naszej stolicy architektura o znaczeniu
historycznym została w większości zniszczona.
Wartość każdego obiektu należy rozpatrywać
indywidualnie. W tym kontekście dobrym przykładem
jest słynna fabryka Kamlera, w której
w czasie powstania warszawskiego znajdowała
się kwatera Komendy Głównej AK. To był
obiekt, który nie prezentował zbyt dużych
wartości architektonicznych. Czy to, że była
w nim delegatura rządu, oznacza, że powinniśmy
go zachować? Budynek przez wiele lat stał
opuszczony, nic się w nim nie działo, pierwotne
cechy architektoniczne zostały bardzo mocno
zatarte. Być może decyzja o jego wyburzeniu
była słuszna.
KB: Czy uważa Pani, że w niektórych
przypadkach należy rozważyć wyburzenie
obiektu, ale zachować pamięć o nim?
PJ: Tak. Czasem wystarczy tablica upamiętniająca.
Trzeba jednak pamiętać, że nie
we wszystkich przypadkach. Jeśli mamy do
czynienia z naprawdę świetną architekturą lub
obiektem o wartości historycznej, powinniśmy
go zachowywać jako część naszego dziedzictwa.
KB: Czy Pani zdaniem należy odtwarzać
elementy architektury, która już została
zniszczona – zatarte detale, elementy już
nieistniejące?
PJ: To jest ważne pytanie. Co robić, odtwarzać
czy pozostawiać tak, jak jest? Myślę, że
to zależy – od miejsca, w jakim budynek stoi,
od historii, jaką za sobą niesie. Na pewno
nie jestem zwolenniczką ślepej rekonstrukcji.
Jeśli mamy do czynienia z jej koniecznością,
powinniśmy ją bardzo dobrze przemyśleć.
KB: Jeżeli podejmujemy działania
zmierzające do tego, żeby mówić prawdę
o przestrzeni, czyli również pamiętać
o obiektach, które w niej kiedyś funkcjonowały,
to powinniśmy być konsekwentni.
Nie możemy kłamać, odtwarzając w sposób
nienaturalny rzeczy, których już nie ma.
PJ: Rozważając to zagadnienie należy zastanowić
się każdorazowo nad tożsamością danego
miejsca. To zależy, czy obiekt jest w Warszawie
czy w Elblągu. Wiemy, jak wygląda zrekonstruowany,
pseudohistoryczny Elbląg, moim
zdaniem to się nie sprawdza.
KB: Czy może nam Pani opowiedzieć
o formach przestrzennej ingerencji projektu
„Tu było, tu stało”? Czy na miejscu zburzonych
budynków znajdujemy ślad, mówiący
o ich istnieniu?
PJ: Taki był nasz pierwotny plan. Być
może uda się go kiedyś zrealizować. Z powodów
technicznych nie jest to takie proste. Te
tereny należą do różnych właścicieli. Również
ze względu na barierę czasową, poprzestaliśmy
na stworzeniu mapy papierowej
i internetowej. Największym problem jest
to, że nie każdy inwestor chce, aby przy
jego realizacji znajdowała się tablica wskazująca
na istnienie ważnego obiektu – np.
Supersamu. Czasem zależy mu bardziej na
zatarciu informacji. Ciekawym zagadnieniem
jest też to, jakie pracownie zatrudnione są do
realizacji obiektów powstających na miejscu
wyburzonych pereł architektury. Najczęściej
są to znani architekci.
W przypadku Supersamu inwestor deklarował
przeniesienie tego obiektu w inne miejsce.
Niestety nie spełnił obietnic. Obecnie bacznie
obserwuję, co dzieje się z Halą Targową
„Koszyki”. Czy to nie jest ten sam mechanizm
„przeczekania”. Częściowo konstrukcja już
dawno została przeniesiona, ale nic się z nią
w dalszym ciągu nie dzieje. Dlatego zależało
mi na tym, żeby na naszej mapie znalazł się
również ten obiekt.
KB: Czy w przypadku wyburzania obiektów
udaje się zachować ich wartościowy
detal architektoniczny?
PJ: Kolumny z mozaikami pochodzące z kina
Skarpa zostały przeniesione do hospicjum onkologicznego
na Ursynowie, neon „Skarpa” trafił
do Muzeum Sztuki Nowoczesnej. Niestety
często inwestorzy obchodzą się bezwzględnie
z cennymi rzeźbami i mozaikami. Przykładem
takich działań jest kino Praha, gdzie kierownik
budowy na własną rękę wyniósł część detalu,
m.in. napis „kino Praha”. Płaskorzeźby zdobiące
ten budynek zostały zniszczone.
KB: Co jest powodem takich działań?
PJ: Myślę, że brak świadomości, że to jest
część naszego dziedzictwa, że to jest cenne…
Trochę dziwi mnie, że różne instytucje się tym
nie interesują, że nie próbują takich elementów
odzyskać. Bo dla inwestora fragmenty detalu są
najczęściej nieważne. Jemu zależy na tym, żeby
jak najszybciej zrównać z ziemią dany obiekt
i rozpocząć realizację inwestycji. Interweniują
najczęściej organizacje społeczne i prasa, która
nagłaśnia temat.
KB: Czyli nie ma tak naprawdę mechanizmu,
który zwalcza takie działania?
PJ: Istnieje konserwator, ale nie mówiłabym
w tym przypadku o mechanizmie. To fragment
układanki – inwestor, miasto, działka, konserwator.
Myślę, że organizacje społeczne mają bardzo
dużo do zrobienia. Niestety czasami nie są zbyt
poważnie traktowane przez władze miast.
KB: Czyli konserwator nie ma tak
naprawdę mocy sprawczej w zakresie
powstrzymania decyzji o wyburzeniu danego
obiektu?
PJ: Ustawa o ochronie zabytków też nie
daje wystarczająco dobrych narzędzi. Nie
zawsze konserwator chce coś powstrzymać.
Czasami z kolei bardzo chce, ale zostaje postawiony
przed faktem dokonanym. Wyburzenie
takich obiektów, jak Parowozownia oraz
Koszary Piechoty, to dobry przykład obrazujący,
jak daleko posunęły się działania inwestorów.
To była zupełnie bezprawna rozbiórka. Konserwator
nic nie mógł zrobić. W piątek przyszło
zawiadomienie o rozbiórce, a w sobotę obiekt
już nie istniał.
KB: W jaki sposób należy przywracać
niszczejącym budynkom życie? Obiekt, nawet
jeśli jest dla nas bardzo cenny, przede wszystkim
musi funkcjonować.
PJ: To bardzo ważna kwestia. Nie chodzi
o to, żeby budynki po prostu sobie stały
i popadały w ruinę. Nie możemy pozwalać na
ich degradację i utratę „nośności społecznej”.
O Pawilonie Chemii niewielu Warszawiaków
wie, niewielu ludzi ten obiekt docenia. Nie
dziwię się temu, ponieważ przez wiele lat przed
jego wyburzeniem zatarto wyjątkowe cechy
jego modernistycznej architektury.
KB: Czyli jego transparentność i linearność
zostały tak skutecznie zgubione
w chaosie nakładanych na elewację elementów,
że idea architektoniczna przestała
być czytelna?
PJ: Najwięcej pytań o powody umieszczenia
obiektu na mapie „Tu było, tu stało” dotyczy
właśnie Pawilonu Chemii. A to paradoksalnie
jeden z cenniejszych obiektów ze względu na
architekturę. Na budynek trzeba mieć pomysł.
Część obiektów jest adaptowana do potrzeb
kulturalnych. Próba wpisania w istniejącą zabudowę
tylko takich funkcji nie jest uniwersalnym
rozwiązaniem.
KB: Jaką funkcję wprowadziłaby Pani
w Koszarach Piechoty?
PJ: Myślę, że to było świetne miejsce na
lofty, ten obiekt przystosowałabym do funkcji
mieszkalnej.
KB: Czyli Pani zdaniem istnieje szansa
znalezienia właściwej funkcji dla każdego
budynku?
PJ: Tak, ale wymaga to mądrych inicjatyw
i dobrych chęci inwestorów.
KB: Bardzo dziękuję za rozmowę.
98 99