Ma'muriy huquq. Odilqoriyev X.T. va Qosimov B.E. umumiy tahririda ...

munosabat yuzaga kelishiga zamin yaratuvchi omil rolini o‘taydi.Ammo bu yerda rozilik bevosita huquqni vujudga keltiruvchiahamiyat kasb etmaydi, ya’ni mustaqil yuridik aktga (masalan,shartnomaga) aylanmaydi. Bu hol, avvalo shu bilan izohlanadiki,davlat boshqaruvi organlari o‘z tashabbusi bilan muayyanma’muriy-huquqiy munosabatlarni yaratishga haqlidirlar.Binobarin, taraflar tashabbusi bevosita ma’muriy-huquqiymunosabatni u ma’muriy-huquqiy normalarda (huquqiy munosabatyuzaga kelishining yuridik sharti sifatida) nazarda tutilganhollardagina vujudga keltiradi. Bunday munosabatlarga kirishishninghuquqiy imkoniyati davlat boshqaruvi organlari uchun ayni vaqtdamajburiyat ham hisoblanadi. Biroq, ma’muriy-huquqiy munosabatningboshqa taraflari bunday imkoniyatga ega bo‘lmaydi.To‘qqizinchidan, ma’muriy-huquqiy munosabatlarning muhimxususiyati shundaki, ularning ishtirokchilari o‘rtasida kelib chiqishimumkin bo‘lgan nizolar, odatda, ma’muriy tartibda (sudsiz),ya’ni vakolatli davlat boshqaruvi organi (mansabdor shaxs)ningbevosita yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan va bir taraflama farmoyishibilan hal qilinadi. Ayni vaqtda, amaldagi qonunchilik hujjatlaridabunday nizolarni sudda ko‘rishning ayrim holatlari nazarda tutiladi.Subyekt, obyekt va yuridik faktlar ma’muriy-huquqiy munosabatlarningelementlari hisoblanadi.Ma’muriy-huquqiy munosabatlarning subyektlariga ma’muriyhuquqlar va majburiyatlar yuklatiladi; bular davlat boshqaruvisubyektlari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, davlat idoralarixodimlari, fuqarolar, chet elliklar, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslardir.Davlat boshqaruvi organlari ma’muriy huquq layoqatiningmohiyati ularning maxsus ijtimoiy vazifasi bilan belgilanadi. Umazkur organlarning u yoki bu hajmda davlat boshqaruvi vazifalarigaega bo‘lish va ularni bajarish, mazkur vazifalarni amalga oshirishbilan bog‘liq bo‘lgan ma’muriy-huquqiy munosabatlarga kirishishlayoqatini anglatadi. Unga davlat boshqaruvi tizimining mazkurbo‘g‘iniga beriladigan davlat-boshqaruv vakolatlari hajmi mos keladi.Davlat boshqaruvi organlarining vakolatlari majmui belgilangantartibda tasdiqlanadigan tegishli nizomlarda, shuningdek boshqanormativ-huquqiy hujjatlarda mustahkamlanadi. Ularda muayyanboshqaruv organi ishtirok etishga haqli bo‘lgan huquqiy muno-sabatlarning turlari, shuningdek unga berilgan vakolatlar vama’muriy-huquqiy munosabatlarni amalga oshirish jarayonida ufoydalanadigan davlat-boshqaruv vakolatlari doirasi belgilanadi.Davlat boshqaruvi organining umumiy ma’muriy huquqlayoqatiga uning tegishli hajmdagi ijroiya-boshqaruv funksiyalarinimustaqil bajarish layoqati xosdir. Bundan tashqari, boshqaruvorgani maxsus ma’muriy huquq layoqatiga ega bo‘lishi ham mumkin.Bunday huquq layoqatiga muvofiq, boshqaruv organiga ungayuklatilgan vazifalarga mos keluvchi alohida vakolatlar beriladi.Masalan, ma’muriy majburlov choralarini bevosita qo‘llashga harqanday boshqaruv organi ham haqli emas. Odatda, maxsus huquqlayoqati umumiy huquq layoqatiga qo‘shimcha hisoblanadi.Davlat boshqaruv organlarining ma’muriy huquq layoqatiular tashkil topgan va vakolatlari belgilangan paytdan e’tiboranvujudga keladi; shu bilan bir vaqtda ushbu organlarning ma’muriymuomala layoqati, ya’ni o‘z huquq layoqatini amalda ro‘yobgachiqarish layoqati (imkoniyati) ham vujudga keladi.Davlat xizmatchilarining ma’muriy huquq layoqati shu bilanbelgilanadiki, ular amalda davlat boshqaruvi organlarining xizmatapparatiga uyushgan holda kundalik ijroiya-boshqaruv faoliyatibilan shug‘ullanadi. Tabiiyki, ushbu o‘rinda ma’muriy-boshqaruvpersonal tarkibiga kiruvchi xodimlar nazarda tutiladi.Davlat xizmatchisining ma’muriy huquq layoqati u boshqaruvapparatida egallagan lavozimi bilan belgilanadi. Umuman olganda,u mazkur boshqaruv organining vakolatlari, uning ma’muriyhuquq layoqati bilan belgilanadi. Davlat xizmatchisining faoliyati— organ faoliyatining tarkibiy qismidir, chunki har qandayboshqaruv organi mazkur organning vazifalari va tashkiliytuzilmasiga bo‘ysundirilgan shaxslar jamoasi (guruhi) hisoblanadi.Davlat xizmatchisining vakolatlari majmui — u muayyan lavozimniegallagan organ vakolatlari majmuining bir qismi. Uning ma’muriyhuquq layoqati lavozim yo‘riqnomalari bilan, agar ular bo‘lmasa,davlat huquqi va ma’muriy huquqning umumiy yoki maxsusnormalari bilan belgilanadi.Davlat xizmatchisi ma’muriy huquq layoqatining hajmi uxodimlarning qaysi toifasiga (rahbariy tarkib, yordamchi xodimlar)kirishi bilan belgilanadi. U mansabdor shaxslar va ma’muriy56 57