Ma'muriy huquq. Odilqoriyev X.T. va Qosimov B.E. umumiy tahririda ...

organlari va fuqarolar o‘rtasida fuqarolarning boshqaruv sohasidagimajburiyatlarini amalga oshirish (jamoat tartibiga rioya qilish, harbiymajburiyatni bajarish va sh.k.) borasidagi huquqiy munosabatlari,odatda, vertikal munosabatlar hisoblanadi, chunki fuqaroga uningmajburiyatlarini bajarish qismida ijro etuvchi hokimiyat organiningboshqaruv vakolatlari tatbiq etiladi.Vertikal ma’muriy-huquqiy munosabatlarda ma’muriyhuquqiytartibga solishning hamda davlat-boshqaruv faoliyatigaxos bo‘lgan boshqaruv subyekti va obyekti o‘rtasidagi boshqarish —bo‘ysunish aloqalarining mohiyati ayniqsa yaqqol namoyon bo‘ladi.Bu munosabatlar, odatda, hokimiyatga oid munosabatlar debataladi. Ular biri boshqasiga bo‘ysunuvchi taraflar o‘rtasida yuzagakeladi va ayni vaqtda, fuqarolik-huquqiy munosabatlardan farqlio‘laroq, taraflar tengligi mavjud emasligidan dalolat beradi. Ammobiri boshqasiga bo‘ysunishni aynan tushunmaslik lozim. Amaldavertikallik bir tarafda yuridik boshqaruv vakolatlari bo‘lib, ularboshqa tarafda (masalan, fuqaroda) yo‘qligini, yoki ularning hajmiunda (masalan, quyi turuvchi boshqaruv organida) kamroqekanligini anglatadi. Bunda boshqaruvchi taraf sifatida ijro etuvchihokimiyatning tegishli subyekti (ijro etuvchi organ, davlatboshqaruvi organi) amal qiladi. O‘z-o‘zidan ravshanki, boshqaruvsubyektining tashkiliy jihatdan barcha hollarda ham o‘zigabo‘ysunmaydigan muayyan obyektga bevosita boshqaruvmazmunidagi ta’siri aynan vertikal munosabatlarda amalga oshiriladi.Gorizontal ma’muriy-huquqiy munosabatlar bir-birigabo‘ysunmaydigan subyektlar o‘rtasida vujudga keladi. Bundaymunosabatlar ijro etuvchi hokimiyatning bir-biriga bo‘ysunmaydiganorganlari, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlarva fuqarolar o‘rtasida ular boshqaruv sohasidagi o‘zhuquqlarini ro‘yobga chiqarishlari munosabati bilan (masalan,fuqaro ijro etuvchi hokimiyat organiga shikoyat bilan murojaatetganda, jamoat tashkiloti ro‘yxatdan o‘tkazilganda va sh.k.) vujudgakeladi.Taraflar amalda va yuridik jihatdan teng huquqli bo‘lganmunosabatlar gorizontal ma’muriy-huquqiy munosabatlar deb e’tirofetiladi. Ularda bir tarafning boshqa taraf uchun majburiy sanalganhokimiyat amri-irodasi mavjud bo‘lmaydi. Albatta, bunday huquqiymunosabatlar davlat boshqaruvi sohasida vertikal huquqiymunosabatlar kabi keng tarqalmagan. Bu tabiiy holdir, zero ularma’muriy-huquqiy tartibga solishning umumiy o‘zanidan chetgachiqadi. Shunga qaramay, ularning yuzaga kelish imkoniyati mavjud.Boshqaruvga oid aloqalarning umumiy majmuida gorizontalmunosabatlarni farqlash nisbatan qiyin, chunki ular davlatboshqaruvi sohasiga xos emas va vertikal munosabatlar kabi yaqqolnamoyon bo‘lmaydi. Shunga qaramay, boshqaruv amaliyotida ularqatoriga quyidagi ma’muriy-huquqiy munosabatlarni kiritishuchun muayyan asoslar mavjud.Bevosita boshqaruv ta’siri ko‘rsatilishiga sabab bo‘lgan munosabatlar.Ular vertikal munosabatlar uchun asos bo‘lib xizmatqiladi, ya’ni bir taraflama yuridik boshqaruv qarorini qabul qilishuchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlar yaratish uchun mo‘ljallangan.Bular — bir huquqiy darajada turgan ijro etuvchi organlar(mansabdor shaxslar) o‘rtasida yuzaga keluvchi, masalan,boshqaruvning qo‘shma normativ hujjatlarini tayyorlash va qabulqilish (masalan, ikki vazirlik o‘rtasida); birgalikdagi boshqaruvharakatlarini muvofiqlashtirish; qo‘shma majlislar (masalan, ikkivazirlik hay’atlarining majlislarini) o‘tkazish; idoralararo maslahatyoki muvofiqlashtirish kengashlarini tuzish bilan bog‘liq bo‘lganaloqalar; bular ijro etuvchi hokimiyat organlari va, masalan,kasaba uyushmalari o‘rtasidagi mazkur uyushmalarning qonuniymanfaatlarini qondirish borasidagi munosabatlardir.Bir taraflama tartibda qabul qilingan yuridik boshqaruvqarorini samarali amalga oshirish uchun shart-sharoitlar yaratishmaqsadida bevosita boshqaruv ta’siri ko‘rsatish amalga oshirilganidanso‘ng yuzaga keladigan munosabatlar. Bu munosabatlarjarayoni va natijasida normativ hujjatlarni ijro etish bo‘yichabirgalikda chora-tadbirlar ishlab chiqiladi (idoralararo komissiyalartuzish, qo‘shma taftishlar o‘tkazish va sh.k.). Munosabatlarningbu ikki guruhi ma’muriy-protseduraga oid (belgilangan tartibtaomilasosidagi) munosabatlar jumlasiga kiradi.Taraflari teng huquqli bo‘lgan ma’muriy-protsessual munosabatlar(masalan, fuqarolarning shikoyatlari bo‘yicha, ma’muriy60 61