Untitled - eBooks

oli kniaziowego czynszownika, gdyż za ów czynsz szedł pod potężną książęcą opiekę,która go ochraniała, broniła od Tatarów i od gorszych nieraz od Tatarów Niżowców²⁸⁸.Ale prawdziwe życie zakwitło dopiero pod żelazną ręką młodego księciaJeremiego²⁸⁹. Za Czehrynem²⁹⁰ zaraz zaczynało się jego państwo, a kończyło het! ażpod Konotopem²⁹¹ i Romnami²⁹². Nie stanowiło ono całej kniaziowej fortuny, bood województwa sandomierskiego począwszy ziemie jego leżały w województwach:wołyńskim, ruskim, kijowskim, ale naddnieprzańskie państwo było okiem w głowiezwycięzcy spod Putywla²⁹³.Tatar długo czyhał nad Orłem²⁹⁴, nad Worsklą²⁹⁵ i wietrzył jak wilk, nim ośmieliłsię na północ konia popędzić; Niżowcy nie próbowali zatargu. Miejscowe niespokojnewatahy²⁹⁶ poszły w służbę. Dziki i rozbójniczy lud, żyjący dawniej z gwałtów i napadów,teraz ujęty w karby, zajmował „polanki²⁹⁷” na rubieżach i leżąc na granicachpaństwa jak brytan na łańcuchu groził zębem najeźdźcy.Toż zakwitło i zaroiło się wszystko. Pobudowano drogi na śladach dawnych gościńców;rzeki ujęto groblami, które sypał niewolnik Tatar lub Niżowiec²⁹⁸ schwytanyz bronią w ręku na rozboju. Tam gdzie niegdyś wiatr grywał dziko nocami na oczeretach²⁹⁹i wyły wilki i topielcy, teraz hurkotały młyny. Przeszło czterysta kół³⁰⁰, nielicząc rzęsiście rozsianych wiatraków, mełło zboże na samym Zadnieprzu³⁰¹. Czterdzieścitysięcy czynszowników wnosiło czynsz do kas książęcych, lasy zaroiły się pasiekami,na rubieżach³⁰² powstawały wsie coraz nowe, futory³⁰³, słobody³⁰⁴. Na stepach,obok tabunów³⁰⁵ dzikich, pasły się całe stada swojskiego bydła i koni. Nieprzejrzany,jednostajny widok borów i stepów ubarwił się dymami chat, złoconymi wieżamicerkwi i kościołów — pustynia zamieniła się w kraj dość ludny.Jechał tedy pan namiestnik Skrzetuski wesoło i nie śpiesząc się, jakoby swojąziemią, mając po drodze wszelkie wczasy³⁰⁶ zapewnione. Był to dopiero początekstycznia 48 roku, ale dziwna, wyjątkowa zima nie dawała się wcale we znaki. W powietrzutchnęła wiosna; ziemia rozmiękła i przeświecała wodą roztopów; na polachPies²⁸⁸ic — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.²⁸⁹iniieci eemi ic e (1612–1651) — książę, dowódca wojsk polskich w walkachz kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673).²⁹⁰zen a. ze (ukr. zn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednymz dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.²⁹¹n — miasto w pn.-wsch. części Ukrainy, znane z powodu bitwy połączonych wojsk kozackich,polskich i tatarskich z Rosjanami w 1659 r.²⁹²mn — miasto w pn.-wsch. części Ukrainy, leżące nad Sułą, dopływem Dniepru.²⁹³ — miasto w pn.-wsch. części Ukrainy, położone nad rzeką Sejm, dziś przy granicy z Rosją,oblegane przez wojska Jeremiego Wiśniowieckiego (1612–1651) w czasie wojny smoleńskiej.²⁹⁴Oze (dziś ukr.: Oi) — rzeka na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru.²⁹⁵ — rzeka w Rosji i na Ukrainie, lewy dopływ Dniepru, nad Worsklą leży miasto Połtawa.²⁹⁶ — tu: zbrojny oddział wolnych Kozaków.²⁹⁷n — obóz kozacki.²⁹⁸ic — wolni Kozacy z Niżu, tj. z Zaporoża.²⁹⁹czee (ukr.) — trzcina; szuwary.³⁰⁰ — tj. kół młyńskich.³⁰¹nieze — Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawai Łubnie.³⁰²ie — pogranicze, peryferie.³⁰³ a. c — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek.³⁰⁴ — nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłati zobowiązań feudalnych.³⁰⁵n — stado koni.³⁰⁶cz — tu: wygody, miejsce do odpoczynku. 27