Untitled - eBooks

przeciw brzegowym ułusom⁴¹⁰, do Białogrodu, na Wołoszczyznę⁴¹¹ lub czajkami⁴¹²na Czarne Morze. Innych dni nie znał, jak na koniu, innych nocy, jak przy ognisku nastepie. Wcześnie stał się ulubieńcem całego Niżu⁴¹³, wcześnie sam zaczął wodzić innych;i wkrótce odwagą wszystkich przewyższył. Gotów był w sto koni iść choćby doBakczysaraju⁴¹⁴ i samemu chanowi zaświecić w oczy pożogą; palił ułusy i miasteczka,wycinał w pień mieszkańców, schwytanych murzów⁴¹⁵ rozdzierał końmi, spadał jakburza, przechodził jak śmierć. Na morzu rzucał się jak wściekły na galery tureckie.Zapuszczał się w środek Budziaku⁴¹⁶, właził, jak mówiono, w paszczę lwa. Niektórejego wyprawy były wprost szalone. Mniej odważni, mniej ryzykowni konali na palachw Stambule lub gnili przy wiosłach na tureckich galerach — on zawsze wychodziłzdrowo i z łupem obfitym. Mówiono, że zebrał skarby ogromne i że trzyma je ukrytepo Dnieprowych komyszach⁴¹⁷, ale też nieraz go widziano, jak deptał zabłoconyminogami po złotogłowiach⁴¹⁸ i lamach⁴¹⁹, koniom słał kobierce⁴²⁰ pod kopyta albo jak,ubrany w adamaszki⁴²¹, kąpał się w dziegciu⁴²², umyślnie kozaczą pogardę dla onychwspaniałych tkanin i ubiorów okazując. Miejsca długo nigdzie nie zagrzał. Czynamijego powodowała fantazja. Czasem przybywszy do Czehryna⁴²³, Czerkas lub Perejasławia⁴²⁴hulał na śmierć z innymi Zaporożcami, czasem żył jak mnich, do ludzi niegadał, w stepy uciekał. To znów otaczał się ślepcami, których grania i pieśni po całychdniach słuchał, a samych złotem obrzucał. Między szlachtą umiał być dwornym kawalerem,między Kozaki najdzikszym Kozakiem, między rycerzami rycerzem, międzyłupieżcami łupieżcą. Niektórzy mieli go za szalonego, bo też i była to dusza nieokiełznanai rozszalała. Dlaczego na świecie żył i czego chciał, dokąd dążył, komu służył— sam nie wiedział. Służył stepom, wichrom, wojnie, miłości i własnej fantazji. Tawłaśnie fantazja wyróżniała go od innych watażków⁴²⁵ grubianów i od całej rzeszyrozbójniczej, która tylko grabież miała na celu i której za jedno było grabić Tatarówczy swoich. Bohun brał łup, ale wolał wojnę od zdobyczy, kochał się w niebezpieczeństwachdla własnego ich uroku; złotem za pieśni płacił, za sławą gonił, o resztęnie dbał.Ze wszystkich watażków on jeden najlepiej uosabiał Kozaka-rycerza, dlatego teżpieśń wybrała go sobie na kochanka, a imię jego rozsławiło się na całej Ukrainie.⁴¹⁰ — tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów.⁴¹¹zczzn — państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależneod Imperium Osmańskiego.⁴¹²cz — wiosłowo-żaglowa, pełnomorska łódź kozacka.⁴¹³i a. e — kraina poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozakówzaporoskich.⁴¹⁴cz — miasto na Krymie, stolica tatarskiego Chanatu Krymskiego.⁴¹⁵mz [wym. mur-za] a. miz [wym. mir-za] — książę tatarski.⁴¹⁶i — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiędzy Dniestrem a Dunajem, w XVII w.w rękach Tatarów z Białogrodu.⁴¹⁷mz (daw.) — zarośla; kryjówka.⁴¹⁸zg — tkanina ze złotych nici.⁴¹⁹m — tkanina jedwabna, przetykana złotymi nićmi.⁴²⁰iezec — dywan.⁴²¹mze — kosztowna tkanina, najczęściej jedwabna, z wzorami matowymi wytkanymi na lśniącymtle.⁴²²iegie — lepka, gorzka substancja pochodzenia roślinnego, używana jako smar, klej, impregnat,lek przeciw chorobom skóry i in.⁴²³zen a. ze (ukr. zn) — miasto na środkowej Ukrainie, położone nad jednymz dopływów środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej.⁴²⁴ee — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polakówz Chmielnickim.⁴²⁵ — przywódca oddziału wolnych Kozaków lub herszt bandy rozbójników. 39