[low res].pdf

Jakub Sito, IS PANNagrobekkardynałaMichała StefanaRadziejowskiego(1645-1705)około1719-1722Nagrobek jednego z głównych fundatorówwarszawskiego koÊcioła Êw. Krzy˝a,kardynała Michała Radziejowskiego, usytuowanyjest w lewym ramieniu transeptuwarszawskiej Êwiàtyni, obok ołtarzaÊw. Felicissimy fundacji tego˝ kardynałaz 1696 r. 1 . Jego struktura wykonana zostaław zasadniczej cz´Êci z czarnego marmurud´bnickiego, natomiast kapitele i bazykolumn o białawym odcieniu z tzw. marmurubłogosławionej Salomei ze Skałypod Krakowem, zaÊ dekoracyjne elementyzwieƒczenia z tzw. ró˝anki paczółtowickiej.na na trapezoidalnej wybrzuszonej tumbie figura zmarłego.Kl´czàca postaç kardynała posadowiona zostałana wzorzystej, rzeêbionej w imitacj´ bogatego haftupoduszce. Zwrócony w stron´ ołtarza Êw. Felicissimyw akcie adoracji relikwii tej Êwi´tej (obecnych pierwotniew relikwiarzu stojàcym na mensie ołtarzowej),zmarły ma silnie skr´cony w lewo korpus i przeciwlegleskr´conà głow´. Układ ràk wyra˝a duchowe odda-Kiedy dokładnie nagrobek został zamówiony, zaprojektowanyi rozpocz´to przy nim prace, nie wiadomo.Stało si´ to byç mo˝e w 1718 r., skoro w r. 1719 toczyłysi´ ju˝ prace przy odkuwaniu elementów kamien-b´dzie si´ płaciç karmelitom jeszcze w nast´pnym1721 r., konkretnie w czerwcu – 27 zł 7 iwsierpniu138 zł 8 . Ju˝ na przełomie kwietnia i maja 1720 r.wykonywano tratwy pod spław elementów kamiennychWisłà do Warszawy 9 , ale transport odbył si´ dopierow roku nast´pnym. Pod datà 26 czerwca 1721,w tzw. Ksi´dze Prokury warszawskiego klasztoru Misjonarzyekonom odnotował: przyprowadzono z Krakowado mauzoleum kardinalskiego marmury y wapno,od tego dałem flisom złotych 166 […], kamieniarzowiod stawiania dałem fl. 45, polernikowi dałem fl. 30[…], od stawiania rusztowania cieÊlom fl 43, mula-Niezwykle ciekawie przedstawia si´ sprawa wykonaniaosobnej głowy i ràk (dłoni) figury. Były one odlaneze srebra, stanowiàc niejako osobny „komplet”, prawdopodobniewymienny z głowà i r´kami snycerskimi.Zapis w Ksi´dze Prokury pod datà 25 lutego 1721brzmi: dałem Panu Evertowi złotnikowi tynfów tysiàcad rationem roboty głowy y ràk kardinals. […] odebrałemgłow´ y r´ce kardinalskie y kwitował mnie z zapłaty,obiecał defekta poprawiç y polerowaç […] 11 ,natomiast 7 listopada tego˝ roku: Pan Evert Złotnik[…] wziàł głow´ y r´ce kardinalskie odlewane srebrnedo wych´do˝enia niektórych defektów […] 12 .CARLO ANTONIO BAY,BARTŁOMIEJ MICHAŁ BERNATOWICZ1Nagrobek, przypominajàcy do złudzenia nastaw´1 Warszawa, koÊciół Âwi´tego Krzy˝a, nagrobek kardynałaMichała Stefana Radziejowskiego, „marmur” d´bnicki, „ró˝ankapaczółtowicka” oraz „marmur błogosławionej Salomei”,proj. Carlo Antonio Bay, wyk. struktury NN kamieniarz d´bnicki,wyk. figury Bartłomiej Michał Bernatowicz, około 1719-1722,widok ogólny, fot. NN, przed 1929.2 Warszawa, koÊciół Âwi´tego Krzy˝a, nagrobek kardynałaMichała Stefana Radziejowskiego, widok ogólny,fot. M. Wardzyƒski, 2010.ołtarzowà, otrzymał kształt silnie przestrzennego,a˝urowego kolumnowo-pilastrowego portyku posadowio-nego na wysokim, dwustrefowym cokole. Poległówne uj´te zostało, otwartà od frontu, korynckà kolumnadàzało˝onà na wkl´słym rzucie ¾ owalu. I tak,na skrajach – wychodzàcych najsilniej w przestrzeƒ –kompozycj´ ujmuje para pełnych kolumn z wiàzkà pilastróww tle (na Êcianie), po Êrodku strukturyznalazła si´ natomiast para półkolumn z przylegajàcymido nich obustronnie półpilastrami. Tak rozmieszczonepodpory zwieƒczone zostały masywnymbelkowaniem o wydatnym profilowaniu, na jego skrajachpojawiła si´ natomiast para çwierçkolistych, silniewygi´tych profilowanych naczółków. W zwieƒczeniuna osi umieszczono dekoracyjny kartusz z herbemJunosza Radziejowskich nakryty kapeluszem kardynalskim.Centralnà cz´Êç nagrobka zaj´ła umieszczo-nie: prawa kładziona jest na sercu, lewa – z otwartàdłonià – została szeroko wyrzucona w bok. Kràgła,nieco nalana twarz okolona lokami włosów nosi cechyportretowe: podbródek jest wydatny, usta grube,oczy podpuchni´te, pod grubym nosem rysuje si´ wyraêniecharakterystyczny niewielki wàsik. Kardynałodziany jest w trzewiki, sutann´, wzorzystà rokiet´i mucet kardynalski (pelerynk´), na głowie spoczywapiuska. Postaç wraz z poduszkà została w pełni wyzłocona,imitujàc złocony bràz 2 .23Nagrobek kardynała Michała Stefana Radziejowskiego około 1719-1722223nej obudowy. W tym bowiem roku karmelici w Czernej– właÊciciele łomów marmurów d´bnickich – dwukrotnieotrzymali tzw. sum´ olbornà od nieznanego z imieniakamieniarza z D´bnika ad epitaphio EminentissimiCardinalis Michaeli Radzieiowski Varsaviam ad Pat.Missionaribus, najpierw w kwietniu 450 zł 3 , nast´pniew grudniu 500 zł 4 . W roku 1720 „olbora” ad epitaphiopropter Eminentissimum D. Michaelem RadzieiowskiCard. Varsaviae w wysokoÊci 100 zł zapłacona zostałaraz, w sierpniu 5 , natomiast w paêdzierniku kamieniarzzapłacił karmelitom 30 zł ad rationem olboraea stemmate propter Emin. Card. 6 , czyli kwot´ nale˝nàza odkucie kartusza herbowego. Za odkucie kartusza4rzom y pomocnikom fl 19 10 . Nic bli˝szego nie wiadomoo okolicznoÊciach zamówienia drewnianej figury.Mo˝na jà datowaç doÊç ogólnie na lata około 1719-1721, czyli na czas powstania kamiennej struktury.3 Warszawa, koÊciół Âwi´tego Krzy˝a, nagrobek kardynałaMichała Stefana Radziejowskiego, fragment belkowania,fot. Jakub Sito, 2010.4 Warszawa, koÊciół Âwi´tego Krzy˝a, nagrobek kardynałaMichała Stefana Radziejowskiego, kartusz herbowy,fot. Jakub Sito, 2010.1Leopold Petrzyk, Kościół św. Krzyża w Warszawie, Warszawa 1920, s. 118.2E. Kowalczykowa, Kościół św. Krzyża w Warszawie. Monografiaarchitektoniczna, [w:] „Rocznik Warszawski”, X, 1971, s. 7-9.3Archiwum Karmelitów Bosych w Czernej [dalej: AKC], sygn. 323,Comptus accepti et expensi apud Conventus Czernensis 1682-1727[dalej: 323], k. 294: Annus Domini 1719, Martius-Aprilis.4Ibidem, k. 500: Annus Domini 1719, November-December.5Ibidem, k. 306: Annus Domini 1720, Julius-Augustus.6Ibidem, k. 310: Annus Domini 1720, September-October.7Ibidem, k. 320: Annus Domini 1721, Maius-Junius.8Ibidem, k. 322: Annus Domini 1721, Julius-Augustus.9Archiwum Archidiecezji Warszawskiej, sygn. 271. III 4.5: DiariumProcura [e] Domus Varsav[iensis] circa quotinada negotia pr[ae]cipus inanno 1716 a diae 25 Aug[usti] Connotatum [-1745]: Connotacya tratew,tarcic, lin, gorcelow sprawionych w Krakowie y wapna spuszczonegoprzez br. Wojciecha Michalewskiego Dnia 25 Aprilis 1720 […]Pod Nagrobek drzewo pod nagrobek kosztuie y z tarcicami – 274od roboty tratwy y za linę – 12 chłopom co niey spłynęli – 96 Przednikowitynfów – 39 Expensa w domu na agrobek [wapno, gorcele, drzewokrakowskie sztuk 225, legarów 58, tarcic kop 3].10Ibidem, s. 31.11Ibidem, s. 29 verso.12Ibidem, s. 36 verso.