[low res].pdf

4 KoÊciół Âwi´tego Krzy˝a od strony placyku przed pomnikiemMikołaja Kopernika.4Wchodzàc do koÊcioła, nie sposób nie odnieÊç wra˝enia, ˝e przemawia do nas wielka historia, ˝e obcujemyz cieniami wybitnych Polaków, którzy sà tu pochowani lub stàd wyruszali w swojà ostatnià drog´ na cmentarzpowàzkowski. Tutaj miejsce wiecznego spoczynku znaleêli ksià˝´ Adam Kazimierz Czartoryski, przywódca StronnictwaPatriotycznego i marszałek Sejmu Czteroletniego Stanisław Małachowski. Przez trzy lata w podziemiachkoÊcioła znajdowała si´ trumna ze zwłokami polskiego bohatera narodowego, ksi´cia Józefa Poniatowskiego,zanim zło˝ono jà na Wawelu. Oprócz serca Fryderyka Chopina koÊciół chlubi si´ tak˝e wmurowanà urnà z sercemWładysława Stanisława Reymonta, laureata literackiej Nagrody Nobla.W drugiej połowie XIX w. koÊciół Êw. Krzy˝a pełnił wa˝niejszà funkcj´ ni˝ katedra Âci´cia Êw. Jana Chrzcicielana Starym MieÊcie. Punktem zwrotnym była koronacja na króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, któryw przeddzieƒ uroczystoÊci przystàpił w tutejszym koÊciele do spowiedzi. Monarcha szedł do Êwiàtyni w barwnymorszaku, a towarzyszàcy mu podskarbi Teodor Wessel starym zwyczajem raz po raz rzucał w tłum pieniàdze.O tego czasu koÊciół Êwi´tokrzyski stał si´ miejscem, do którego przychodzili wierni wywodzàcy si´ z elitspołecznych. W przedsionku koÊcioła damy z arystokracji kwestowały na rzecz ubogich. „Za panowaniaStanisława Augusta koÊciół Âwi´to-Krzyzki przodował ju˝ innym w Warszawie” – potwierdza XIX-wiecznykronikarz.Wszystkie wielkie pogrzeby stàd wyruszały na Powàzki. Od czasów, kiedy Polska straciła niepodległoÊç,koÊciół Êw. Krzy˝a stał si´ symbolem polskoÊci i oporu wobec zaborców. Okazj´ do zamanifestowania uczuçpatriotycznych stanowiły pogrzeby wybitnych Polaków. Tak było, gdy odprawiano msze ˝ałobne za AntoniegoEdwarda Odyƒca, przyjaciela Mickiewicza, czy za Stanisława Moniuszk´. W kondukcie za trumnà wybitnegokompozytora z koÊcioła Êw. Krzy˝a na Powàzki szło 80 tys. osób.Stàd, w 1792 r., w pierwszà rocznic´ Konstytucji 3 maja wyruszyła narodowa procesja, aby z wdzi´cznoÊciBogu za ten historyczny, pierwszy tego rodzaju w Europie nowoczesny dokument prawny, wmurowaç fundamentypod fundamenty Âwiàtyni OpatrznoÊci.KoÊciół nie był w stanie pomieÊciç tłumów, kiedy odprawiano tu nabo˝eƒstwa z okazji wydarzeƒ patriotycznych:w rocznice Êmierci Tadeusza KoÊciuszki, rocznice Konstytucji 3 maja czy poÊwi´cenia tablic i epitafiów wybitnychPolaków, jak np. Józefa Ignacego Kraszewskiego, który w tym koÊciele został ochrzczony. W 50-lecieÊmierci Juliusza Słowackiego, przewidujàc, jak si´ okazało słusznie, wielkà rzesz´ uczestników, do Êwiàtyni wpuszczanojedynie za okazaniem biletu, przez zakrysti´.Tutaj mieszkaƒcy stolicy modlili si´ w intencji zrywów niepodległoÊciowych – insurekcji koÊciuszkowskiej,powstania listopadowego i powstania styczniowego. Był te˝ koÊciół Êwi´tokrzyski i jego otoczenie arenà dramatycznychwydarzeƒ. 27 lutego 1861 r. podczas manifestacji patriotycznej na Krakowskim PrzedmieÊciu wojskocarskie zaatakowało bezbronny tłum, zabijajàc pi´ciu demonstrantów. W nocy trumny z ich ciałami przeniesionoz hotelu Europejskiego do koÊcioła Êw. Krzy˝a. Warszawscy kupcy i fabrykanci podarowali ogromne iloÊci kiru dlaprzyozdobienia całego wn´trza Êwiàtyni. Przez kilka dnia a˝ do pogrzebu koÊciół był wypełniony mieszkaƒcamistolicy, pragnàcymi oddaç hołd poległym. W uroczystoÊciach ˝ałobnych uczestniczyło 150 tys. osób, co, jakna ówczesne warunki było liczbà imponujàcà (Warszawa miała wówczas 380 tys. mieszkaƒców). Bez tegowydarzenia, konsolidujàcego Polaków, powstanie styczniowe, ostatni wielki polski zryw narodowoÊciowy w XIX w.,prawdopodobnie by nie wybuchło.19 wrzeÊnia 1863 r. z poddasza domu hr. Andrzeja Zamoyskiego, przylegajàcego do budynku nale˝àcegodo koÊcioła Êw. Krzy˝a, przeprowadzono zamach na generała Fiodora Berga, namiestnika carskiego. Wn´trzedomu splàdrowano, a przez okno wyrzucono fortepian Chopina, co uwiecznił w swoim wierszu Cyprian KamilNorwid w słowach: „ideał si´gnàł bruku”.Zaniepokojenie zaborców wzrostem nastrojów patriotycznych spowodowało, ˝e do koÊcioła Êw. Krzy˝a corazcz´Êciej zaglàdali carscy agenci. Mimo to ksi´˝a misjonarze, duszpasterze Êwiàtyni i parafii, w 1863 r. pomagalipowstaƒcom, Jeden z nich, ks. Franciszek Kamiƒski, za dostarczanie powstaƒcom broni, odzie˝y i fałszywychpaszportów, został skazany na zsyłk´ na Sybir, gdzie sp´dził 20 lat. Rzàd carski uznajàc, ˝e ksi´˝a Misjonarze podburzaliludnoÊç Warszawy do buntów, ukarał ich wysokà grzywn´. Wreszcie pod koniec 1864 r. skasował całezgromadzenie, podobnie jak inne zakony w granicach dawnego Królestwa Polskiego. Odtàd koÊciół przej´li ksi´-˝a diecezjalni, prowadzàc duszpasterstwo do r. 1918, kiedy to po odzyskaniu przez Polsk´ niepodległoÊci misjonarzepowrócili na Krakowskie PrzedmieÊcie.Dramatyczne chwile prze˝ył koÊciół zwłaszcza podczas powstania warszawskiego. Zdobyty przez Niemców,odbity nast´pnie przez powstaƒców, ostatecznie na poczàtku wrzeÊnia 1944 został zaj´ty przez okupantów.Obawiajàc si´ ponownie akcji powstaƒców Niemcy wprowadzili do koÊcioła dwie zdalnie sterowane samobie˝neminy z dynamitem zwane „goliatami”. Detonacja poczyniła ogromne spustoszenie – znaczna cz´Êç koÊcioła legław gruzach. Na kilka dni prze opuszczeniem Warszawy, w styczniu 1945 r., Niemcy dokonali dalszych zniszczeƒkoÊcioła.Prze˝ywano tu tak˝e wielkie chwile radoÊci. 17 listopada 1918 r. odprawiono u Êw. Krzy˝a nabo˝eƒstwodzi´kczynne po odzyskaniu przez Polsk´ niepodległoÊci. W uroczystoÊci uczestniczyło 100 tysi´cy ludzi.3KoÊciół Êw. Krzy˝a w Warszawie113 KoÊciół Âwi´tego Krzy˝a od strony ulicy Kopernika, fot. archiwalna sprzed 1929 r.