ud#4 (25521)

2017-òž àð 24-òž òîëøîð (ÿíâàðü). Ïóêñ¸í (âòîðíèê)
¹ 4 (25521) www.udmdunne.ru
Âàíü óäìóðòú¸ñëýí ãàçåòñû
Êóæìûñü âóíýòûòîí...
3
Þãðà ïóñýí
óäìóðòú¸ñ
4 6
Œàðäîíýç ñàéêàòžñü
ÅÃÈÒÚ¨Ñ
Øóäîí ýøúÿñüêûòý
«УДМУРТ КЕНЕШ» ОГАЗЕЯСЬКОНЛЭН ВЫПУСКЕЗ
Ã
Å
Ð
Ä
Òóñïóêòžç Àëåêñàíäð ÃÎÐÁÓÍÎÂ
Àäðåñýç: 426074, Èæêàð,
Îêòÿáðüëû 50 àð êàðëóä,
15 íîìåðî þðò, 213-òž, 215-òž
êàáèíåòú¸ñ, «Óäìóðò Êåíåø».
Òåë.: 68-53-29; òåë./ôàêñ 68-83-08.
www.udmkenesh.ru
E-mail: udmkenesh@gossovet.udm.ru
Àíãåëèíà ÑÍÈÃÈШÂÀ
Èæûñü Ýøúÿñüêîí
þðòý øàåðûñüòûìû
ïèíàëú-
¸ñ ëþêàñüêûëžçû.
«Óäìóðò Êåíåø»,
«Øóíäû» íî Èæêàðûñü
óäìóðò êûëúÿ
äûøåòžñü¸ñëýí îãàçåÿñüêîíçû
ñîîñ ïîííà
Âîæîäûð øóëäûðúÿñüêîí
ðàäúÿçû.
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
òќðîåçëýí
âîøòžñåç Àëåêñåé Ñåðåáðåííèêîâ
âåðàìúÿ, Èæêàðûñü
óäìóðòëûêåí, øàåðòîäîíýí
òóíñûêúÿñüêèñü ïèíàëú¸ñòû
òàçüû 5-òž àðçý
îãàçå ëþêàëî èíè. Òóý íûðûñüñý
ãîðîäûñü ïèíàëú-
¸ñ ïќëûí øóëäûðúÿñüêèçû
ãóðòûñü íûëïèîñ íî.
¨ðîñú¸ñûñü íî ãîðîäûñü âèçü
ïîãú¸ñòû óäìóðò óæðàäú¸ñû
šóòêà Èæêàðûñü óäìóðò
êûëúÿ äûøåòžñü¸ñëýí îãàçåÿñüêîíýíûçû
êèâàëòžñü,
Èæûñü 60-òž øêîëàûñü
âèçüíîäàñü Åëåíà ßìùèêîâà.
- Òà óæðàäý ëþêàñüêèç
80 ïèíàë, - âåðàç ñî. - Øóìïîòûìîí,
Èæêàðûí óäìóðòëûêåí,
øàåðòîäîíýí òóíñûêúÿñüêèñü¸ñ
éûëî øóûñà.
Ê. Ãåðä íèìî ãèìíàçèÿ
ñÿíà, ïќðòýì óäìóðò óæðàäú¸ñû
ïûðèñüêî 17-òž, 55-
òž, 60-òž, 100-òž, 65-òž, 56-
òž øêîëàîñ. Óæðàäý ќòèìû
êûëåì àðûí øóðêûíìîíý
Ìîñêâàûí îðò÷åì ïè÷è
âûæû êàëûêú¸ñëýí êûëú-
¸ññûÿ îëèìïèàäàå ïûðèñüêåì
6 ïèíàëú¸ñòû. Îçüû èê
òàòûí ýêòžçû, êûðœàçû Êàçàíå
àíàé êûëú¸ñëû ñžçåì
êîíôåðåíöèå âåòëýì 15 äûøåòñêèñü¸ñ.
Åãèòú¸ñëû òàòûí
ìќçìûíû ìàçà ќé âàë. Éќíî
ïèÿøú¸ñ íåíåã íûëàøú¸ñûí
ýêòžçû ïîëÿêú¸ñëýñü
ïîëîíåççýñ íî ÷åõú¸ñëýñü
ïîëüêàçýñ. Àðãàí øóäýì
óëûí òàïûðòžçû, êðóãåí
Øàåðûñüòûìû óäìóðò êûëýç
äûøåòžñü ïèíàëú¸ñ
ëþêàñüêûëžçû Èæå Âîæî øóëäûðúÿñüêîíý.
øóäžçû, êûðœàçû. Ќç îðò-
÷û âèçü ñûíàíòýê íî. Åãèòú-
¸ñ êàï÷èåí øåäüòûëžçû
óäìóðò ñÿì-éûëîëú¸ñûí
ãåðœàñüêåì þàíú¸ñëû âàëýêòîíú¸ñ.
Êûëñÿðûñü, êûŸå
ïóäî-æèâîòýç êóðáîí êàðî,
ïèîñìóðòëû éûð-ïûä ñ¸òûêó.
Êûçüû íèìàñüêå ñþàíëýí
êûêåòž íóíàëàç áûäýñúÿñüêèñü
êûðœàí íî ìóêåò.
Óæðàäýç éûëïóìúÿñà,
âàíü åãèòú¸ñ ñèíïåëü
êóçüûìú¸ñûí ïóñúåìûí
âàë.

2
¹
4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
Ãåðä
ÌÀËÏÀÍ
ÁÓÐÅ ÂÀ¨Í
Âàíüìûç ïîòý
àäÿìè áîðäûñü
Òàòüÿíà ÈØÌÀÒÎÂÀ,
«Óäìóðò Êåíåø»
îãàçåÿñüêîíëýí òќðîåç
Àñüìåîñ øóìïîòûñà
âåðàñüêîì êàëûêìûëýí
îðò÷åì äàóðûñü
àçüâåòëžñü¸ñûç ñÿðûñü:
Ê. Ãåðä, Ò. Áîðèñîâ,
À. Îêè, Ý. Áàòóåâ...
Íî òàèí ãèíý áóéãàòñêîíî
ќâќë. Òóííý
íóíàëëû íî ÿðêûò
àçüâåòëžñü¸ñìû ëóûíû
êóëý.
Óäìóðò êàëûêëýñü ñþëìàñüêîíú¸ññý
ñþëýì ïûðòžç
ïîòòžñü àçüâåòëžñü¸ñòû áóäýòûíû
ëóý óäìóðò îáùåñòâåííîé
îãàçåÿñüêîíú¸ñ
ïûð. «Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîí
òàå òóæ œå÷ âàëà,
êàäðú¸ñòû áóäýòîí ñÿðûñü
ñþëìàñüêå. Àëè ÷àêëàíî êå,
àñüìåëýí Êóí Äóìàûñü äåïóòàòú¸ñìû
ïќëûí âàíü óäìóðò
àäÿìè, ¸ðîñú¸ñûñü Äåïóòàò
Êåíåøú¸ñûí íî àñüìå
âûæûûñü ïîòýìú¸ñ ќæûò
ќâќë. Òóý îðò÷îçû Êóí Êåíåøå
áûðú¸íú¸ñ. Îñêèñüêî,
øàåðûñüòûìû ïàðëàìåíòûí
óäìóðòú¸ñ ќæûò óç ëóý.
Íî ñî ïîííà àñüìåëû ñþëìûñü
óæàíî ëóîç.
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîí
àëè óìîé-óìîé
áàñüòžñüêå óäìóðò êàäðú¸ñòû
áóäýòîíëû ñžçåì ïðîãðàììà
äàñÿí áîðäû. Ñî
âûëý ïûêèñüêûñà, àñüìå
àäÿìèîñòû ðåñïóáëèêàûñüòûìû
êàäðú¸ñúÿ ðåçåðâå íî
ïûðòûíû ëóûñàë. Ñîîñòû
ìè ïќðòýì ìèíèñòåðñòâîîñû,
âåäîìñòâîîñû Ÿåêòûíû
áûãàòûñàëìû.
Ñàêëûê âèñúÿíî òâîð-
÷åñòâî óäûñëû íî. Òàíè Óäìóðò
òåàòðëû åãèò àðòèñòú¸ñòû
äàñÿí ïîííà êќíÿ
êå àð òàëýñü àçüëî íèìûñüòûç
êîíêóðñ ðàäúÿñüêèç,
òóæãåñ óñòîîñûç Ìîñêâàûñü
òåàòðàëüíîé ó÷èëèùåûí
äûøåòñêèçû. Òóííý
íóíàëëû ñîîñ ó÷êèñü¸ñòû
øóìïîòòî íè. Òà âûëëåì
óæú¸ñòû âûðœûòûíû
áûãàòûñàëìû êå, òóæ óìîé
âûëýì. Êàäðú¸ñûí óæàììû
áàäœûì þðòòýò ëóûñàë
¸ðîñú¸ñëû íî, êàðú¸ñëû íî.
Òà óæïóìú¸ñòû šóòûíû ÷àêëàñüêîì
«Óäìóðò Êåíåøëýí»
ìàòýêòžñü èñïîëêîìàç.
Óãîñü èñòîðèåç òîäý âà¸íî
êå, Êóçåáàé Ãåðä íî óäìóðò
êàëûêëýí òóæãåñ ÿðêûò êèçèëèåç
ëóèç Òðîêàé Áîðèñîâëû
ëóûñà, ñîëýí äûøåòýìåçúÿ,
îñêåìåçúÿ.
Ìîí ìàëïàñüêî, òóàëà
óëîíûí íî Ãåðäú¸ñ, Îêèîñ,
Áàòóåâú¸ñ âàíü. Âàíüìûç
ïîòý àäÿìè áîðäûñü. Óìîé
êèâàëòžñü êóàøêàì êîëõîçýç
íî šóòîç, øêîëàëýí äèðåêòîðåç
çýìîñ àçüâåòëžñü¸ñëû
ñþðåñ óñüòîç. Џóêàçå íóíàëìåñ
òóííý ëýñüòîíî. Êóòñêûíû
ãèíý êóëý...
Ãåðä - àñüìå ïќëûí
Åëåíà ÌÈÍÍÈÃÀÐÀÅÂÀ
Àðëû áûäý Ê. Ãåðäëýí
âîðäžñüêåì íóíàëàç
ýëüêóíàìû îðò-
÷î ïќðòýì óæðàäú-
¸ñ. Ñîëýí ñèíïåëåòýç
àçå ëûêòî àäÿìèîñ,
óäìóðò äâèæåíèûñü
àêòèâèñòú¸ñ. Êàëûêìûëýí
óëîíàç Ê. Ãåðäëýí
èíòûåç ñÿðûñü
âåðàñüêîí ìûížç
Éќñêàëûê ìóçåéûí
íî.
Ìóçåéëýí ôîéåÿç êàëûêåç
âîçüìàç þãäûòžñüëû
ñžçåì àäœûòîí.
- Òà àäœûòîí òàòûí ÿëàí
óæà. Ñîå êîòüêóä ìûëêûä
êàðèñü äóíòýê ó÷êûíû áûãàòý,
- ïóñéèç Éќñêàëûê ìóçåéûñü
íàóêàÿ óæàñü Ìàðèÿ
Êàëìûêîâà. - Òàòûñü
àäœûíû ëóý Ê. Ãåðäëýñü àñ
êèîñûíûç ãîæúÿì óæú¸ñòû,
òóñïóêòýìú¸ñòû. Ñîîñòû
þãäûòžñüìû, ýêñïåäèöèîñû
ïîòàêóç, ëýñüòýì. Òàòûñü èê
àäœûíû ëóý Èëüÿ Õîäûðåâëýñü
òóæ òóíñûêî ñóðåäú¸ññý.
Ñîîñòû Ê. Ãåðäëýí «×åëîâåê
è åãî ðîæäåíèå ó âîñòî÷íûõ
ôèííîâ» äèññåðòàöèåçëû
ñóðåäàì. Òà äèññåðòàöèëýí
íûðûñåòž ëþêåòýç
øåäüòýìûí âàë Ôèíëÿíäèûí.
1993-òž àðûí ñî ïå÷àòëàìûí.
Æàëü, êûêåòž ëþêåòýç
øåäüòýìûí ќâќë.
Íÿëòàñ âåðàñà, þãäûòžñüìûëýí
2 äèññåðòàöèåç
âàë. Íî êûêåòžåç, óäìóðò
êàëûê ôîëüêëîðëû,
êûðœàíú¸ñëû, ìàäèñüêîíú¸ñëû
ñžçåìåç, ÷èïòýì-÷àïòýì
ûøåìûí. Ê.
Ãåðä Éќñêàëûê ìóçåéëýí
äèðåêòîðåç ëóûñà íî óæàç.
Џàïàê ñî âàêûòý ôîíîãðàô
áàñüòýì. Òàçý íî àðáåðèåç
àäœûòîíûñü ó÷êûíû ëóý.
- Íîø òàèç Ê. Ãåðäëýí
ïå÷àòëàí ìàøèíêàåç, - øóý
Ìàðèÿ Êàëìûêîâà. - Ñîå
ìèëåìëû ïîýòëýí àãàåçëýí
íûëûç Ðîçà Êóâøèíîâà
ñ¸òžç...
Òóñïóêòžç Åëåíà ÌÈÍÍÈÃÀÐÀÅÂÀ
Ìóçåéûñü àäœûíû ëóý
íà Ê. Ãåðäëû ñžçåì òóàëà
óæðàäú¸ñûñü, Ãåðä
ëûäœîíú¸ñûñü, ïќðòýì ýêñïåäèöèîñûñü
óæú¸ñòû, òóñïóêòýìú¸ñòû,
ïîýòëýñü ïќðòýì
àðú¸ñû ïîòýì êíèãàîññý.
Ê. Ãåðäëýí âîðäžñüêåì
íóíàëàç Éќñêàëûê ìóçåéûí
äóíòýê ó÷êûíû ëóèç óäìóðò
êàëûêëû ñžçåì àäœûòîíýç
íî. Íèìûñüòûç ýêñêóðñèîñ
óäìóðò íî œó÷ êûëú¸ñûí
ðàäúÿñüêèçû. Ñî ñÿíà, Ê.
Ãåðäëýí òóàëà óëîíûí èíòûåç
ïóìûñåí âåðàñüêèçû
Éќñêàëûê ìóçåéëýí äèðåêòîðåç
Àëåêñàíäð Âîëêîâ, Ê.
Ãåðä íèìî ãèìíàçèëýí äèðåêòîðåç
Àíæåëèêà Ìèõååâà.
Íîø «Óäìóðò Êåíåø»
îãàçåÿñüêîíëýí Èæûñü
Ïåðâîìàé ¸ðîñûñü ¸çýíûç
êèâàëòžñü, óäìóðò ãèìíàçèëýí
íûðûñåòž äèðåêòîðåç
Îëüãà Øèëîâà òîäàç âàéèç
óäìóðò ãèìíàçèåç óñüòîí,
ñîëû Ê. Ãåðäëýñü íèìçý ñ¸òîí
âàêûòú¸ñòû.
- Ñî 1990-òž àðú¸ñû âàë,
- ïóñéèç Îëüãà Êîíñòàíòè-
Þãäûòžñüëýí ïûòüûîñûç êóçÿ
íîâíà. - Ñåêûò âàë ìûíûì
íî, âќçàì óæàñü ýøú¸ñûëû
íî. Ãèìíàçèåç óñüòîí ïîííà
òóæ òðîñ ëýñüòžç äûøåòîíúÿ
ìèíèñòðëýí ñîêó
âîøòžñåç Âàëåíòèíà Èâøèíà.
Òàó ñîëû. Íîø ìàëû
Ê. Ãåðäëýñü íèìçý ñ¸òžì?
Óäìóðò êàëûêëýí îäžãåç
òóæãåñ çîë àçüâåòëžñåç øóûñà.
Ñîëýñü àäœåì êàðûñà,
óäìóðòëûêåç ïûŸàòûíû,
êàëûê ïîííà äóðáàñüòûíû
ìåä áûãàòîì øóûñà. Àñüìåîñ
íî, áóäžñü ïèíàëú¸ñ
íî.
Ìóçåéûí âåðàñüêåì áåðå
âàíü êàëûê âàìûøòžç Ê.
Ãåðäëýí ñèíïåëåòýç äîðû.
Òàòûí íî êîòüêóä ìûëêûä
êàðèñü áûãàòžç àñëýñüòûç
ìàëïàíú¸ññý øàðàÿíû,
Ê. Ãåðäëýñü êûëáóðú-
¸ññý ëûäœûíû. Ñèíïåëåòýç
àçå ñÿñüêà ïîížçû «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
òќðîåç Òàòüÿíà Èøìàòîâà,
«Óäìóðò Êåíåøëýí»
Èæûñü ¸ðîñ ¸çú¸ñûçëýí
êèâàëòžñü¸ñûç, Ê. Ãåðä
íèìî ãèìíàçèûñü ïèíàëú-
Åëåíà ÏÀÍÔÈËÎÂÀ
Ýëüêóíûñüòûìû
Ê. Ãåðä íèìî ãèìíàçèûí
þãäûòžñüëýñü
íèìçý óòüûñà âîç¸,
ïќðòýì óæðàäú¸ñ îðò-
÷ûòúÿëî.
Ãèìíàçèûñü äèðåêòîðëýí
âîøòžñåç Òàòüÿíà Øâåöîâà
âåðàìúÿ, àðëû áûäý
Ê. Ãåðäëýí âîðäžñüêåì íóíàëàç
ãèìíàçèûí ðàäúÿñüêî
ñîëû ñžçåì ýêñêóðñèîñ.
Îò÷û ïûðèñüêûíû áûãàòî
âàíü ìûëêûä êàðèñü¸ñ.
- Îðò÷åì àð ïóìûí äîðàìû
âóûëžçû Ñàðàïóë ¸ðîñûñü
íûëïèîñ. Íîø òóý ÿíâàðü
ïóìûí ëûêòûíû ÷àêëàëî
Êåç ¸ðîñûñü Àëåêñàíäðîâî
øêîëàûí äûøåòñêèñü¸ñ,
- øóý Òàòüÿíà Âèññàðèîíîâíà.
- Òûðøèñüêîì,
Ê. Ãåðäëû ñžçåì ýêñêóðñèîñòû
øêîëàûñüòûìû óäìóðò
êûëúÿ äûøåòžñü¸ñ ìåä íóîçû
øóûñà. Ñîîñ ïîýòëýí óëîíûñüòûç
òðîñ òóíñûêî, ÿðêûò
âàêûòú¸ñûç ñÿðûñü ìàäüûíû
áûãàòî.
Ñî ñÿíà, òóý ãèìíàçèûí
Ê. Ãåðäëû ñžçåì âèðòóàëüíîé
ýêñêóðñèÿ íî äàñÿçû.
Êîìïüþòåð àçå ïóêñüûñà,
íèìûñüòûç ññûëêàîñ êóçÿ
âåòëûñà, êîòüêóä ìûëêûä
êàðèñü òîäìàòñêûíû áûãàòý
þãäûòžñüëýí óëîí ñþðåñýíûç,
òâîð÷åñòâîåíûç, ñîëû
ñžçåì êèíîåí íî ìóêåò. Îçüû
Ê. Ãåðäëû ñžçåì ëåêöèåç
êûëçîí ïîííà ãèìíàçèå îäíî
èê êûòûñü êå êûä¸êûñü ëûêòîíýç
ќâќë íè.
Àëè ãèìíàçèûí óæàñü¸ñ
ðîñ-ïðîñ äàñÿñüêî þãäûòžñüëýí
âîðäñêåìåç äûðûñåí
120 àð òûðìîíýç ïóñú-
¸íëû. Ñîëû ñžçåì óæðàäú-
¸ñ îðò÷îçû âóîíî àðûí. Ñîêó
ïîòòûíû ÷àêëàìûí ãèìíàçèûñü
íûëïèîñëýí Ê. Ãåðäëû
ñžçåì óæú¸ñûíûçû áè-
÷åò, ñîëû ðîñ-ïðîñ ïðåçåíòàöèÿ
ðàäúÿíû.
- Ìóêåòûç òóíñûêî ïðîåêò
Ê. Ãåðäëýí óëîíýçëû ñžçåì
Ê. Ãåðä íèìî ãèìíàçèûñü íûëïèîñ
þãäûòžñüëýñü êûëáóðú-
¸ññý ëûäœî.
¸ñ, Éќñêàëûí ìóçåéûí óæàñü¸ñ,
æóðíàëèñòú¸ñ íî âàíü
ìûëêûä êàðèñü¸ñ. Ê. Ãåðäýç
áóðå âàéûíû âóûëžç Êóí
Äóìàûñü äåïóòàò Àëåêñåé
Çàãðåáèí. Ñî ïóñéèç: àñüìåëýí
Ê. Ãåðä êàäü âèçüìî
àäÿìèîñìû âàë øóûñà,
áàäœûì òàó êàðèñüêî èñòîðèëû
íî, Èíìàðëû íî...
Èæûñü íûëïè ñàäûí
óæàñü Ìàðèíà Ðîäèîíîâà
ñèíïåëåò äîðû 2 íûëú¸ñûíûç
ëûêòýì.
- Ê. Ãåðäëýí âîðäžñüêåì
íóíàëàç ñèíïåëåòýç àçå ñÿñüêà
ïîíî øóûñà, Èíòåðíåòûñü
ëûäœè, - øóý ñî. - Àñëàì
íî ëûêòýìå ïîòžç. Áàäœûìåç
íûëû øêîëàûí äûøåòñêå,
ïè÷èåç ñàäèêå âåòëý íà. Íî
ñîîñ íî Ãåðäëýñü íèìçý ìåä
òîäîçû...
Ñèíïåëåò àçüûí âåðàñüêîí
òóæ øóíûò ðàäúÿñüêèç.
Âàíüçûëýí ñþëìàçû îäžã
ìûëêûä âàë êàäü: Ê. Ãåðä
àëè íî àñüìå ïќëûí...
âèðòóàëüíîé ýêñïåäèöèëýí
¸çýòýç âûëëåì ëóîç, - øóý Òàòüÿíà
Âèññàðèîíîâíà. - Ñî
«Ê. Ãåðäëýí ïûòüûîñûçúÿ»
íèìàñüêîç. Øóîì, çžáèñüêîä
òîí Âàâîæ ¸ðîñýç, íîø îòûí
2-3 òî÷êà ãîðäýí ïóñúåìûí.
Îäžãçý çžáèñüêîä íî, Ìàëèíîâêà
ãóðò ïîòý. Îòûí ãîæúÿìûí,
Ãåðäýí ëóýì êûŸå
ó÷ûðú¸ñ òàòûí îðò÷èçû.
Îçüû êàðòàûñü ïќðòýì èíòûîñòû
÷àêëàíû ëóîç. Øóîì,
Ìîñêâà. Ìàð êàðèç òàòûí
Ê. Ãåðä? Êèíýí òîäìàòñêèç?
Êûòûí äûøåòñêèç? Òà êàðòà
áîðäûí àð ïàëà óæàëîì
íà. Îñêèñüêîì, âóîíî àðëû ñî
äàñü ëóîç.

Ãåðä
¹ 4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
3
ÏÓÌÈÑÜÊÎÍ
ÈÂÎÐÚ¨Ñ
Êóæìûñü âóíýòûòîí...
Êàëûê êûëûçëýñü à÷èç óã êóøòžñüêû
Ìàðèÿ ÂÅÊØÈÍÀ
Óäìóðò êûëîñáóðúÿ,
ôèííî-óãðîâåäåíèåÿ
íî æóðíàëèñòèêàÿ
èíñòèòóòûñü
äûøåòžñü¸ñ ïîòàçû
Äýáåñ ¸ðîñûñü ïèíàëú¸ñ
äîðû. Âåðàñüêîí
ìûížç êàëûê
êóëüòóðàëýí òóàëà
óëîíûí èíòûåç ñÿðûñü.
Äóííåûí
Äýáåñûñü øêîëàå ëþêàñüêèçû
¸ðîñ öåíòðûñü, Ñþðíîãóðòûñü,
Òûëîâàéûñü, Çàð-
Ìåäëîûñü 10-òž-11-òž êëàññú¸ñûí
äûøåòñêèñü ïèíàëú-
¸ñ íî ñîîñëýí äûøåòžñü¸ññû.
Ñîîñ àçüûí âåðàñüêèçû óäìóðò
òîäîñ÷èîñ: êûëîñáóð
íàóêàîñúÿ êàíäèäàòú¸ñ Ãàëèíà
Íèêîëàåâíà Øóøàêîâà,
Àëåêñàíäð Ãðèãîðüåâè÷
Øêëÿåâ, êûëîñáóð íàóêàîñúÿ
äîêòîð Òàòüÿíà Èâàíîâíà
Çàéöåâà. Óäìóðò êûë,
êóëüòóðà ñÿðûñü âåðàñüêîí
ñÿìåí Óäìóðò êóí óíèâåðñèòåòûñü
äûøåòžñü¸ñ ïèíàëú-
¸ñòû ìàòûñüãåñ òîäìàòžçû
Óäìóðò êûëîñáóðúÿ, ôèííîóãðîâåäåíèåÿ,
æóðíàëèñòèêàÿ
èíñòèòóòýí, ôèí-óãîð
äóííååí, íîø ñòóäåíòú¸ñ -
èíñòèòóòûí òóíñûêî óëîíýíûçû.
Ãëîáàëèçàöèÿ, êàëûêú-
¸ñëýí ñóðàñüêåìçû, êûëú-
¸ñëýí ûøåìçû… Òóàëà óëîíýç
òà òîäìåòú¸ñòýê ñèí
àçå ïóêòûíû èê óã ëóû íè.
Íî ñî âàêûòý èê, êûçüû
øóî òîäîñ÷èîñ, òóàëà óëîí
ќâќë âàøêàëà êàëûê êóëüòóðàòýê
íî. Èñòîðèëýí ñþðåñûñüòûç
íî àäœèñüêîì:
îäžã êèâàëòžñåç âîøòý ìóêåòûç,
îäžã ñèñòåìà èíòûå
âóý ìóêåòûç. Íî ÷óòðàê
âîøòžñüêîí âàêûòú¸ñû
êàëûê òîäàç âàå àñëýñüòûç
âûæûîññý. Êûçüû âåðà
Òàòüÿíà Çàéöåâà, òà âàêûòý
ëèòåðàòóðà íî áåðûòñêå
êàëûê ìàä¸ñú¸ñ, ôîëüêëîð
ïàëà. Ýòíîôóòóðèçì þíìå
øîðûñü ќç êûëäû óê.
Îçüûåí, êîòüêќíÿ ìóäðîíúÿñüêû,
íî óëîí âîçüìàòý:
òóàëà âàêûò êàëûê
êóëüòóðàòýê øîêàíû
óã áûãàòû. Àçüâûë ñÿìéûëîëú¸ñòû
óòèçû êå áûäýñ
ãóðòûí, àëè ñîîñ çîëãåñ
âîçèñüêî ñåìüÿûí. Ñî ñÿíà,
ìàèí ìè òóíñûêî ëóèñüêîì
áûäýñ äóííåëû? Âàëàìîí,
óäìóðò ëóýìåíûìû.
Øêîëàûí
Òóñïóêòžç Ìàðèÿ ÂÅÊØÈÍÀ
ÒàŸå ñåìèíàðú¸ñûí
šóòžñüêî äûøåòžñü¸ñòû
âèñüûòžñü þàíú¸ñ íî: óäìóðò
êûëúÿ ïðîãðàììàîñ
ќâќë, ïè÷è óäìóðò øêîëàîñ
âîðñàñüêî, ó÷åáíèêú¸ñ óã
òûðìî.
- Ñîâåòî Ñîþçûí ñîöèàëèçì
ëóîç, âàíüçû îäžã
êûëûí âåðàñüêîçû øóûñà,
60-òž-70-òž àðú¸ñû êóòñêèçû
íàöèîíàëüíîé øêîëàîñòû
âîðñàëëÿíû. Àëè îïòèìèçàöèÿ
ìûíý âóçú¸ñûí íî.
Âàëàìîí, íûðûñü èê, ñî çîë
øќäžñüêå âûæû êàëûêú-
¸ñëýí ôàêóëüòåòú¸ññû âûëûí.
ÒàŸå âàêûòý ìèëåìëû
êûçüû êå íî óëîíî-âûëîíî,
àçèíñêîíî, - âåðà Ò. Çàéöåâà.
Àëè ¸ðîñûí îãëîì 9
øêîëà, 4-ÿç ãèíý ïèíàëú-
¸ñ 11-òž êëàññîçü äûøåòñêî.
Îçüû îäžã êëàññý ñþðî
óäìóðò êûëûí óìîé âåðàñüêèñü¸ñûç
íî, ïè÷èÿê
âàëàñü¸ñûç íî, ÷ûëêàê
òîäžñüòýìú¸ñûç íî. Íîø
äûøåòžñü¸ñëû âûëü éûð
âèñ¸í: êûŸå ïðîãðàììàÿ ñî
ñóðàñüêåì êëàññú¸ñòû äûøåòîíî.
- Êëàññú¸ñûí âàíü ïèíàëú¸ñ
œó÷îìåìûí ќâќë óê.
Îçüû êå íî, ðîíî êîñýìúÿ
5-òž, 6-òž, 7-òž êëàññú¸ñòû
«Œå÷-à, áóð-à, óäìóðò êûë»
ó÷åáíèêúÿ äûøåòžñüêîì.
Ñî óäìóðò êûëýí òîäìàòý
ãèíý, - âåðà Ñþðíîãóðò
øêîëàûñü óäìóðò êûëúÿ
íî ëèòåðàòóðàÿ äûøåòžñü
Åëåíà Âåíèàìèíîâíà Þôåðåâà.
- Íîø ìàêåì óìîé ðåçóëüòàòú¸ñ
ïèíàëú¸ñ âîçüìàòúÿçû
«Àíàé êûë» ïðîãðàììàÿ,
îòûí òåêñòú¸ñ íî
óìîåñü, êûëýç ñÿíà, êóëüòóðà,
øàåðòîäîí ïóìûñåí
òîäîí-âàëàíú¸ñ ñ¸òý, íî ñî
ó÷åáíèê 8-òž êëàññîçü ñÿíà
âóòòýìûí ќâќë! Ñîÿ äûøåòûíû
íî óã ëýç¸ íè. Àëè
8-òž, 9-òž êëàññú¸ñûí óäìóðò
êûëûí âåðàñüêèñü
íûëïèîñëû êàäü óðîêú¸ñòû
íóèñüêîì, îòûí ðåçóëüòàòýç
íî âàíü íà, îëèìïèàäàîñû
íî âåòëžñüêîì. Íîø
îòžÿç ќâќë íè. Êîòüìàð ìåä
øóîçû, àëè 5-òž êëàññýç
áàñüòž êå, óðîêú¸ñòû òðàäèöèîííîé
àìàëýí íóî.
Êûçüû âåðà Äýáåñ øêîëàûñü
óäìóðò êûëúÿ
äûøåòžñü Ãàëèíà Àçàðüåâíà
Îáðàçöîâà, ïèíàëú¸ñòû
êóæìûñü œó÷îìûòžñüêîì.
Óäìóðò êûëûí óìîé âåðàñüêèñü
ïèíàëú¸ñ èíòûÿçû
ñûëî, íîø òîäžñüòýìú¸ñûç
êûëýí òîäìàòñêî ãèíý. Òàå
âàëàñà, äûøåòžñü¸ñ àñ ñÿìåíûçû
ïðîãðàììà ëýñüòî
íè.
- Ìîðäâàîñ, êîìèîñ, áèãåðú¸ñ,
êèíëýí øàåðàçû
êûê êóí êûëçû, âàíüçû äûøåòî
âûæû êàëûêñûëýñü
êûëçý, Óäìóðòèûí ãèíý óã.
Íî ìîí ìàëïàñüêî: ìè íî ñî
ñþðåñ âûëý êàëëåí ïîòîì.
Êàëûê êûëûçëýñü à÷èç óã
êóøòžñüêû, - âåðà Àëåêñàíäð
Øêëÿåâ.
Âîòýñûí
Øêîëàûñü çûìåì ïîòý
çýìîñ óëîíý. Çýìçý êå, ïûðîíî
âîòýñý, óãî åãèòú¸ñ àëè
îòûí «óëî», ñîîñ ãîæúÿñüêî
óíî ÿíãûøú¸ñûí, œó÷îóäìóðòî.
Âàëàìîí, òàŸå þãäóð
óäìóðòàç ãèíý ќâќë, œó÷
êóëüòóðàûí íî øќäžñüêå.
Êûëåì äàóðå íè òîäìî œó÷
òîäîñ÷è Äìèòðèé Ëèõà÷¸â
þíìå øîðûñü êûëëýí ÷ûëêûòëûêåç
ñÿðûñü âåðàñüêîí
ќç šóòûëû óê. Êûë, èíêóàçü
êàäü èê, êûðñ¸ìå, ñîå
óò¸íî, øóèç ñî.
- 1930-òž àðûí óäìóðò
ïèñàòåëü¸ñëýí íûðûñåòž
ñúåçäàçû âóûëžç Âåíãðèûñü
òîäìî ïèñàòåëü Ìàòå
Ïóìèñüêîí áåðå œó÷ ïèíàëú¸ñ
íî óäìóðò êûë íî êóëüòóðà ñÿðûñü
þàëëÿñüêûíû êóòñêèçû.
Çàëêà, - âåðà Àëåêñàíäð
Øêëÿåâ. - Ќò÷àì ïóìûí
ñî óäìóðò ïèñàòåëü¸ñ àçå
ïîòý íî øóý: «Ãàæàíî óäìóðò
ïèñàòåëü¸ñ, ìîí âåðàñüêè
òžëåäûí, êûëçžñüêè
òžëåäûç. Íî âàëàé, àñüòý
óäìóðò êûëäýñ óðîä
òîäžñüêîäû øóûñà».
Òîäý ëûêòî êûëîñáóð íàóêàîñúÿ
äîêòîðëýí Âàñèëèé
Âàíþøåâëýí êûëú¸ñûç.
Åãèò êûëáóð÷èëýí Áîãäàí
Àíôèíîãåíîâëýí «Àéøåò
áóäóùåãî» êûëáóð áè÷åòýíûç
òîäìàòñêîí šûòûí
ñî âåðàç: «Ñóðàñà-ïîæàñà
ãîæúÿñüêîí, óäìóðò êûëûí
âåðàñüêîí êóñïû œó÷, àíãëè
êûëú¸ñ ïûðòîí ìàñêàðúÿñüêîíëû
ïќðìå». Áîãäàí
Àíôèíîãåíîâ òàŸå àìàëýí
þðîìî, êûëú¸ñûí øóäîí
ïîííà, ãîæúÿñüêå êå, òðîñýç
åãèòú¸ñ - þðîìî óã, ìóêåò
ñÿìåí ñîîñëýí óã ïќðìû íè.
Òàå œå÷ øќäûíû ëóý áëîãú-
¸ñûñü ãîæúÿìú¸ñúÿ. Êûëñÿðûñü,
ëûäœèñüêîä: «Òàíè,
óëžñüêîä, ýøú¸ñ, âàíüìûç
äî îìåðçåíèÿ óêûð ïðàâèëüíî
íî êûŸå êå èäåàëèçèðîâàííî»
ÿêå «ïîýò âàëà
îáðå÷¸ííîé óëîíçý».
- Ñòóäåíòú¸ñëýñü þàñüêîä
êå, êûŸå êàëûêú¸ñ óëî
Ðîññèûí, òðîññý óã áûãàòî
âåðàíû, - àçèíòý Àëåêñàíäð
Ãðèãîðüåâè÷. - Ñîêó òîäý
âàéèñüêîä Äàãåñòàíûñü êàëûê
êûëáóð÷èëýñü Ðàñóë
Ãàìçàòîâëýñü êûëú¸ññý:
«Ìîí ÿðàòžñüêî èíáàìûñü
øóíäûåç - ñî œó÷ êóëüòóðà,
íî ìûíûì ëóûñàë ìќçìûò,
èíáàìûí ќé ëóûñàëçû êå
êèçèëèîñ - ñî Ðîññèûñü
âûæû êàëûêú¸ñ».
Óæïóìú¸ñ
ïóêòýìûí
Àíãåëèíà ÑÍÈÃÈШÂÀ
Óâà ¸ðîñûñü «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
¸ç÷èîñûç 2017-òž àðûí
áûäýñòîíî óæïóìú¸ñ
ïóìûñåí âåðàñüêèçû.
Ìàðò òîëýçå ¸ðîñûñü «Óäìóðò
Êåíåø» áàäœûì óæðàä
îðò÷ûòûíû ÷àêëà. Óâà ¸ðîñûñü
«Êóïàí÷à» àíñàìáëüëû 25
àð òûðìîç. Ñîîñòû œå÷êûëàíû
âóîçû Óäìóðòèûñü 12 êûðœàñüâåðàñü
àíñàìáëü¸ñ.
9-òž Ìàéëû ¸ðîñûñü
øàåðòîäîíúÿ ìóçåéûí
óñüòžñüêîç Ì. Ëÿìèíëýí
«×åòûðå ãîäà â øèíåëè» ïîâåñòåçëû
ñžçåì àäœûòîí.
Îçüû èê óäìóðò àçüâåòëžñü¸ñ
ïîê÷èîñûí óæàíî øóèçû.
Àçüâûë ñÿìåí èê, ¸ðîñûí
«Ïè÷è ÷åáåðàé¸ñ íî áàòûðú-
¸ñ» âîæâûëúÿñüêîí îðò÷ûòûíû
÷àêëàëî. Êûëåì àðûí Óâà
¸ðîñ «Ýëüêóíîâèäåíèå» ïûðèñüêûòýê
êûëèç. Íîø òóý
ýëüêóí ñöåíà âûëûí áûãàòîíçýñ
âîçüìàòûòýê êåëüòîíî
ќâќë, êûëáóðàñü¸ññû íî êðåçüãóð
ãîæúÿñü¸ññû âàíü.
«Êåíåø÷èîñ» óäìóðò ãàçåòæóðíàëú¸ñëû
ãîæòžñüêîí ñÿðûñü
íî êûë ïîòòûëžçû. Àëè
¸ðîñûí, êûëñÿðûñü, «Óäìóðò
äóííååç» 90 ñåìüÿ áàñüòý. Òà
ëûäïóñýç éûëýòîí ïîííà ãóðò
êàëûêåí òðîñãåñ óæàíî.
Óëîíçû ïќçå
Ëþáîâü ÒÈÕÎÍÎÂÀ
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
Ñàðàïóë
¸ðîñûñü ¸çýíûç
êèâàëòžñü Í. Áåõìåòîâà
âåðàìúÿ, ¸ðîñûñü
óäìóðòú¸ñ ÿëàí ìàð êå
íî âûëüçý íî òóíñûêîçý
ìàëïàëî.
- ¨ðîñûñüòûìû ïќðòýì
ãóðòú¸ñûñü 45 àðëûäî íûëêûøíîîñòû
îãèíý ëþêàñà,
áàäœûì àâòîáóñ çàêàçàòü
êàðûëžì íî Ûìóñüòîí íî
Éќâûëýñóëòîí ïîííà áàäœûì
êóçüûì ëýñüòžì - Èæå Óäìóðò
òåàòðå «Èñüòîê íî Íàñüòîê»
ñïåêòàêëåç ó÷êûíû
âåòëžì. Âàíüìûç àðëûäî ïåñÿíàé¸ñ
áóðäúÿñüêåì íî êàï-
÷è ìûëêûäûí áåðòžçû, àçüëàíÿç
íî òàçüû èê ñþðåñ âûëý
ïîòòàíû ìåä áûãàòîäû, øóèçû.
Áàäœûì êëàññú¸ñûí äûøåòñêèñü¸ñòû
íî Óäìóðò òåàòðå
íóëëžì - ñîîñ «Îòöû è
äåòè» ñïåêòàêëåç òóæ ìûëî-êûäî
ó÷êèçû, äîðàçû âóûòîçÿçû,
ñïåêòàêëüûñü ãåðîé¸ñ
ñÿðûñü âåðàñüêèçû. ¨ðîñûñüòûìû
óäìóðò êûëúÿ 8
äûøåòžñü¸ñûí âóûëžìû Êóçåáàé
Ãåðä íèìî ãèìíàçèå.
Îòûñü äûøåòžñü¸ñûí œå÷
êóñûï òóïàòžì. Ãèìíàçèå
âóûëýììû þíìå ќç ëóû, ìèëÿì
äûøåòžñü¸ñìû òàáåðå
«Œå÷-à, áóð-à, óäìóðò êûë!»
ó÷åáíèêúÿ óæàíû êóòñêèçû.

4
¹
4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
Ãåðä
ÂÛÆÛÎÑ
Þãðà ïóñýí óäìóðòú¸ñ
Íèæíåâàðòîâñêûñü áќëÿêú¸ñìû îãàçåÿñüêèçû
Åëåíà ÑÀÐÀÌÀÒÎÂÀ
Õàíòû-Ìàíñèéñê àâòîíîìíîé
îêðóãûñü
îãàç áàäœûìàç ãîðîäûí
- Íèæíåâàðòîâñêûí
- 270 ñþðñëýñü
ÿòûð àäÿìè óëý. Òàîñ
ïќëûí 460-ýç - óäìóðòú¸ñ.
Õàíòû-Ìàíñèéñê êåìå
êèí êå, øóäîãåñ óëîí óò-
÷àñà, âóýìûí, êèí êå òàò-
÷û áûçåìûí. Óâà ¸ðîñûí
âîðäžñüêåì íî áóäýì Àíàòîëèé
Ìàëüêèí àðìèûñü
áåðòýìåç áåðå Íèæíåâàðòîâñêå
êóçü óêñ¸ äóðûíû
ìûížç âàë. Êûê-êóèíü àð
óæàëî íî äîðàì áåðûòñêî
øóûñà, áóéãàòûëžç àññý,
âîðäžñüêåì ãóðòýçëýñü
ìќçìûêóç. Íî îçüû ïќðìèç:
âåñÿêëû êûëèç, Óäìóðòèå
àäœèñüêûíû ñÿíà óã âóûëû.
- Íèæíåâàðòîâñêûí óäìóðòú¸ñòû
ïóìèòàëëÿé èê,
íî íîêó ќé ìàëïàëëÿ, ñîîñ
òàòûí òðîñ øóûñà, - âåðà
Àíàòîëèé Ìàëüêèí. - 2010-
òž àðûí êàëûêåç ëûäúÿí-
÷îòàí îðò÷ûòýì áåðå íûðûñü-âàëûñü
àñ ñèíú¸ñûëû
ќé îñêû. Îñòî, ìàëïàñüêî,
ìè òàòûí 460 êóçÿ, íîø îãîãìåñ
óì òîäžñüêå, êûëìåñ
íî ñÿì-éûëîëú¸ñìåñ ïóìåí
âóíýòžñüêîìû, íûëïèîñìåñ
œó÷ áóäýòžñüêîìû. Àðìÿíú¸ñëýí,
óêðàèíåöú¸ñëýí
Íèæíåâàðòîâñêûí àñüñýëýí
êóëüòóðàÿ îãàçåÿñüêîíú¸ññû
âàíü. Íîø ìàèí
óäìóðòú¸ñ ïќðòýìåñü? Íîø
êèí âàíüìåñòû ëþêàëîç?
Óíîåç âàõòà àìàëýí óæàëî.
Ñîáåðå, ãîðîäýç ãóðòýí
óä Ÿîøàòû, âîêñ¸ ìóðò èíòûûí
àäÿìèîñòû îãàçåÿíû
ëóîç ìåäà? Ýñêåðîíî êàðèñüêè.
Íûðûñü èê êûëäûòž
ñïèñîê, îò÷û ñþðèçû ìûíûì
òîäìî óäìóðòú¸ñ.
Îãåçëû æèíãûðòžñüêî,
êûêåçëû. Ìàëû ñî êóëý,
øóî. Íî óíîãåñ ëóèçû
äóðáàñüòžñü¸ñ. Ëќïòžçû:
óäìóðò êûðœàíú¸ñòû êå íî
òîäàìû âà¸ìû, êèí òîäý,
îëî, ¸ðîñûñüòûì ïîòýì óäìóðòú¸ñòû
íî øåäüòîìû.
Îçüû îäžã àð íî šûíû
êóëý ëóèç îãàçåÿñüêîíìåñ
êûëäûòûíû, 2012-òž àðûí
áûãàòžìû ñîå ðåãèñòðàöèÿ
ïûð ïîòòûíû. Ìîíý
òќðîå áûðéèçû. Àëè êå íî
òàó øóèñüêî Àëíàø ¸ðîñûñü
ïîòýì íûëêûøíîëû,
äûøåòžñüëû Ôàèíà Áåëÿåâàëû.
Ñî áóðäúÿç ìîíý óæàíû.
Àñëûì íî, ïåíñèå ïîòýì
àäÿìèëû, âàíüìûç òà
âûëü øîê÷îí êàäü ëóèç.
Ôàèíà Ñåì¸íîâíà ñþëìàñüêåìåí
èê, Íèæíåâàðòîâñêûñü
ìûëî-êûäî óäìóðòú¸ñòû
îãàçåÿíû ëóèç
«Èíâîæî» àíñàìáëå. Àðãàí-
÷è òàò÷ûîçü ќç øåäüòý êå
íî, íûëêûøíîîñ øóìïîòûñà
âåòëî êûðœàíû-ýêòûíû.
Òóàëà Èíòåðíåò âàêûòý
ãóð íî, êûëú¸ñ íî øåäüòûíû
øóãúÿñüêîíýç ќâќë óãî.
Îçüû ñîîñ äîð ïàëú¸ññûëýñü
ìќçìîíçýñ âåñüêàòî. Óæ
áåðå âàíüçû æàäåìûí, êóäîãåçëýí
ìûëêûäçû íî ќâќë,
íîø êûðœàíû êóòñêî êå,
âàíü ñþëìàñüêîíçû òќëœå.
Óäìóðò êûëûí âåðàñüêåìçýñ
êûëûñà, óäìóðòëûê
ïîííà óæàíû âûëü êóæûì
ëûêòý, øóý Àíàòîëèé
Ìàëüêèí. Óäìóðòèëýñü ïàëýíûí
óëûêó, ýøøî íî çîëãåñ
äóíúÿíû êóòñêèñüêîä,
ïå, êûðœàíú¸ñòû.
Óéïàëàñü «Èíâîæî» àíñàìáëü.
Çýì, àíñàìáëåí êûò÷û êå
ïàëýíý ïîòàíû ñåêûò, ìàëû
êå øóîíî óíîåç âàõòà àìàëýí
ÿ çàâîäú¸ñûí óæàëî.
Ñîèí èê êóääûð ðåïåòèöèîñû
íî âàíüçû äýìåí ëþêàñüêûíû
óã áûãàòî. Êîòüìà êå
Íèæíåâàðòîâñêûñü óäìóðòú¸ñëýí äýðåìàçû íèìûñüòûç
ïóñ âàíü: àéøåò ÿ ñóìêà áîðäàçû õàíòûîñëýí ïóæûçû ïóêòýìûí.
íî óíîåç äûð øåäüòý èê àðíÿëû
áûäý Íèæíåâàðòîâñêûñü
êóëüòóðàÿ öåíòðå ëþêàñüêûëûíû.
Íîø óäìóðò
êóëüòóðàëû íî ëèòåðàòóðàëû
ñžçåì óæðàäú¸ñ äûðúÿ
«Èíâîæî» àññý ñöåíà âûëûñåí
âîçüìàòý êå âîçüìàòý,
âàíü áûãàòîíëûêú¸ññý êàëûê
ïќëû ïîòòý! Îãàçåÿñüêîí
òûðøåìåí, ãîðîäûí óäìóðò
šûòú¸ñ Ÿåì ãèíý ðàäúÿñüêûëî
áèáëèîòåêàîñûí íî.
Êûëñÿðûñü, óäìóðò ëèòåðàòóðàëû
ñžçåì šûòú¸ñûí Óäìóðòèûñü
äàíî êûëáóð÷èîñûí
òîäìàòî, ñîîñëýñü êûëáóðú¸ññýñ
øàðà ëûäœî, ÷óðú-
¸ññûÿ ãîæòýì êûðœàíú¸ñòû
áûäýñòî. Ðàäúÿëî äèñêîòåêàîñ
íî. Îò÷û Óäìóðòèûñü
åãèò àðòèñòú¸ñòû íî ќò÷àëî.
«Èíâîæî» ÷åáåð ìåä
àäœèñüêîç øóûñà, Àíàòîëèé
Ìàëüêèí ñþëìàñüêèç
êîòüêóäžçëû óäìóðò äýðåì
âóðûòûíû. Êóä-îãåçëýí ñî
ïåñÿíàåçëýñü êûëåìûí. Íîø
ìóêåòú¸ñûçëû Óäìóðòèûñü
âóðèñüêèñü¸ñëû çàêàç ëýñüòýìûí
âàë. Îçüû êîòüêóä
íûëêûøíîëû àñëàç âîðäñêåì
¸ðîñûñüòûç êàäü äýðåì
øåäèç. Ñîå äžñÿñà, àñüñý äîðàçû
âóýì êàäü ïîòî. Çýì,
Íèæíåâàðòîâñêûñü óäìóðòú¸ñëýí
äýðåìàçû íèìûñüòûç
ïóñ âàíü: àéøåò ÿ ñóìêà
áîðäàçû õàíòûîñëýí ïóæûçû
ïóêòýìûí. Ñî þðîìî îçüû
ëýñüòýìûí, êûò÷û êå ïîòûêóìû,
ìåä òîäîçû: Þãðàûñü
óäìóðòú¸ñ òà, øóý Àíàòîëèé
Ìàëüêèí.
- Óäìóðò äžñåí íûëêûøíîîñòû
àäœûñà, óíîåç êûŸå
êàëûê òž øóûñà þàëëÿñüêî,
- øóý Àíàòîëèé Âàñèëüåâè÷.
- Äàíúÿñüêûñà âåðàñüêîìû:
Óäìóðòèûñü.
Ñÿì-éûëîëú¸ñûí, ñè¸í-þîíýí
òîäìàòîíúÿ ïќðòýì ìàñòåð-êëàññú¸ñ
ðàäúÿñüêîìû,
ïќðòýì îãàçåÿñüêîíú¸ñû
âóûëžñüêîìû, ðåäàêöèîñû
êîæàñüêîìû, òàáàíåí-ïåðåïå÷åí
êóíîÿòžñüêîìû.
Џàïàê àíñàìáëü âàíåí
íî àðûñü àðå óíîãåñ óäìóðòú¸ñ
ïûðèñüêî îãàçåÿñüêîíý,
êûðœàí ïûð îã-îãçûëû ìàòýãåñ
ëóî. Àðëûäû âàíü íè
áåðå, êóääûð æàäèñüêî íî.
Íî îãàçåÿñüêîíýç íî, àíñàìáëåç
íî êóøòýìå óã ïîòû.
Êàëûê àçüûí ÷åáåð ќâќë ñî.
Íèæíåâàðòîâñêûí îã 120
âûæû êàëûê óëý. Óäìóðòú¸ñ
ñÿðûñü íî ìåä òîäîçû,
- øóý À. Ìàëüêèí.
ÔÈÍ-ÓÃÎÐ ÄÓÍÍÅ
Ìà ñÿðûñü ñþëìàñüêå ÀÔÓÍ?
Åëåíà ÏÀÍÔÈËÎÂÀ
Ôèí-óãîð êàëûêú¸ñëýí
àññîöèàöèçûëýí
(ÀÔÓÍ) êåíåøåç òàÿç
ðàä ëþêàñüêûëžç
Óëüÿíîâñêûí. Îò÷û
âóûëžçû ÀÔÓÍ-ëýí
êåíåøåçëýí ¸ç÷èîñûç,
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
èñïîëêîìåçëýí
¸ç÷èîñûç
Ñ. Êàñàòêèí, È. Ñåì¸íîâ
íî Í. Ìóñàëèìîâ.
Ïóìèñüêîí äûðúÿ òðîñ
âåðàñüêîí ìûížç ìîðäâà
êûëýç äûøåòîí ñÿðûñü,
óãîñü Óëüÿíîâñêûí óëžñü
ôèí-óãîðú¸ñòû ÷àêëàíî êå,
ïќëàçû òóæãåñ òðîñ ìîðäâàîñ.
Âàëàìîí, ñîîñ Ìîðäîâèëýñü
êûä¸êûí óëî áåðå, àíàé
êûëçýñ äûøåòîíúÿ øóãúÿñüêîíú¸ññû
ќæûò ќâќë. Íî
òà þãäóðåç òóïàòûíû þðòòîç,
ïå, ìîðäâà êûëýç îíëàéí
àìàëúÿ äûøåòîí.
Ñî ñÿíà, ÀÔÓÍ-ëýí êåíåøàç
âåðàñüêîí ìûížç Ðîññèûñü
ôèí-óãîð êàëûêú¸ñëýñü
êóàòåòž ќò÷àìçýñ îðò÷ûòîí
ñÿðûñü. Ñî 4 àðëû îäžã ïîë
ðàäúÿñüêå. Áåðëîåç Ÿàïàê
Ìîðäîâèûí îðò÷èç âàë. Ëþêàñüêåìú¸ñ
îãêûëý âóèçû:
òàçý ñúåçäýç Êîìè Ðåñïóáëèêàûí
òóý ñžçüûë, 27-òž-
30-òž ñåíòÿáðå, îðò÷ûòîíî.
- ÊûŸå óæïóìú¸ñëû
ñžçåìûí ëóîç ñúåçä, àëè
ðîñ-ïðîñ òîäìî ќâќë íà.
ÀÔÓÍ-ëýí êèâàëòžñåç
ϸòð Òóëòàåâ âàíü ôèíóãîðú¸ñ
àçå óæïóì ïóêòžç:
ìàëïàñüêîíî, äýìëàíú¸ñ
ñ¸òîíî. Àëè èíòûîñûí êåíåøîíú¸ñ
ìûíî. Íîø òóëûñ
ìè (ÀÔÓÍ-ëýí êåíåøàç
ïûðèñü¸ñ) íîø èê ïóìèñüêûëîì,
ñîêó èíè âåðàíû
ëóîç, êûŸå ñåêöèîñ
óæàëîçû ñúåçäûí íî
ìàðëû òóæãåñ áàäœûì ñàêëûê
âèñúÿñüêîç, - èâîðòžç
ÀÔÓÍ-ëýí êåíåøåçëýí ¸ç-
÷èåç Ñåðãåé Êàñàòêèí.
Íÿëòàñ âåðàñà, Ôèíóãîð
êàëûêú¸ñëýí
íûðûñåòž ќò÷àìçû îðò-
÷èç «Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
êè÷ќëòýìåçúÿ
1992-òž àðûí Óäìóðò
øàåðûí. Òà ñúåçäûí èê
êûëäžç Ðîññèûñü Ôèí-óãîð
êàëûêú¸ñëýí àññîöèàöèçû.

Ãåðä
¹ 4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
5
ÏÐÅÌÈß
Êóæûì ñ¸òžñü êóçüûì
Âàëåíòèíà ÅÌÅËÜßÍÎÂÀ
2011-òž àðûñåí Óäìóðòèûñü
æóðíàëèñòú¸ñ
ïќëûí ñ¸òúÿíû êóòñêèçû
Ý. Áàòóåâ íèìî
ïðåìèåç. Ñî äûðûñåí
àðëû áûäý òà ïðåìèåí
ïóñú¸ øàåðûñüòûìû
óäìóðò æóðíàëèñòèêàåç
àçèíòžñü,
óäìóðò êûëýç íî êóëüòóðàåç
âќëìûòžñü,
ñþëìàñüêûòžñü óæïóìú¸ñòû
šóòžñü, óäìóðòú¸ñëýí
óëîíçû
ñÿðûñü ïќðòýì óæðàäú¸ñòû
ïàñüêûò
âîçüìàòžñü æóðíàëèñòú¸ñòû.
Òóý ñîå áàñüòžçû «Óäìóðò
äóííå» ãàçåòëýí âàëòžñü ðåäàêòîðåçëýí
âîøòžñåç Åëåíà
Ìèííèãàðàåâà, «Ìûíàì
Óäìóðòèå» òåëåðàäèîêîìïàíèûí
óæàñü¸ñ Ñâåòëàíà Ïèêóëåâà
íî Ñâåòëàíà Áåëûõ,
íîø åãèò æóðíàëèñòú¸ñ
ïќëûí âèñúÿñüêèç Óäìóðò
êóí óíèâåðñèòåòûí äûøåòñêèñü
Þëèÿ Èëüìóðçèíà.
Åëåíà Ìèííèãàðàåâà:
- Æóðíàëèñò òà óëîíûí
òðîñ ëýñüòûíû áûãàòý. Óãîñü
ñîëýí óæàí àìàëûç - êûë. Òà
ëàñÿíü «Óäìóðò äóííå» ãàçåòëýí
êóæûìåç áûäýñ äàóð
Ÿîæå êûäàìûí íè.
Îãâàêûòý ìàëïàñüêîíý
óñè: ëóûñàë êå óäìóðò
æóðíàëèñòèêàûí íèìûñüòûç
ïðåìèÿ, óäìóðò êàëûêëýí
óæïóìú¸ñûç ñÿðûñü
ýøøî òóíñûêîãåñ ñòàòüÿîñ,
ïåðåäà÷àîñ êûëäûñàëçû.
Òà ìûëêûäìå âåðàé
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
èñïîëêîìàç.
Øóìïîòžñüêî, ìàëïàíëû
ñîêó èê äóðáàñüòžçû, ïîëîæåíèåç
äàñÿí áîðäû êóòñêèì.
Ñî âàêûòú¸ñû ќé íî
ìàëïàëëÿ, à÷èì íî òà ïðåìèåí
ïóñúåìûí ëóî øóûñà.
Òàó êàðûíû êóëý «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëû,
Óëîñýç àçèíòîí ñòðàòåãèÿÿ
èíñòèòóòëû íî Óäìóðòèûñü
Æóðíàëèñòú¸ñëýí
îãàçåÿñüêîíçûëû. Ñîîñ
Ýðèê Áàòóåâ ïðåìèåç ñ¸òúÿíúÿ
óæåç ðîñ-ïðîñ ðàäúÿëî.
Êќíÿ éќíî, ÿðêûò æóðíàëèñòú¸ñ
ïóñúåìûí íè!
Ìîí ïîííà Ýðèê Áàòóåâëýñü
ïðåìèçý áàñüòîí - ñî àçüâûë
óæú¸ñûëû íî äóíúåò
ñ¸òîí. Íî Ðîññèûñü, êóíãîæ
ñüќðûñü ïќðòýì âîðìîíú¸ñûí
Ÿîøàòûñà, òàèç òðîñëû
ìàòûíãåñ íî äóíîãåñ. Òàó êàðèñüêî
âèçüìî, ñàáûðëû ãåðîé¸ñûëû.
Ñîîñ - êàëûêëýí
òóííý íóíàëëû îñêîíýç.
Ñâåòëàíà Ïèêóëåâà:
Çèíàèäà Ðÿáèíèíà,
«Óäìóðò äóííå» ãàçåòëýí
âàëòžñü ðåäàêòîðåç, Ý.
Áàòóåâ íèìî ïðåìèëýí
2014-òž àð ïîííà ëàóðåàòýç,
ïðåìèÿ ñ¸òîíúÿ êîìèññèëýí
¸ç÷èåç:
- Ïðåìèÿ - ñî àäÿìèëýñü
àñ óäûñàç òûðøåìçý äóíúÿí.
Æóðíàëèñòèêà óäûñûí
òðîñ êîíêóðñú¸ñ, ïðåìèîñ,
íî ñîîñ îðò÷î âàë óäìóðò
æóðíàëèñòú¸ñëýí
ïàëýíòžçû, ñîèí èê «Óäìóðò
Êåíåøëýñü» Ý. Áàòóåâ
íèìî ïðåìèçý ñ¸òúÿí
àíàé êûëûí ãîæúÿñüêèñü-
¸ñ ïîííà òóæ øóìïîòûìîí.
2011-òž àðûñåí ïóñúåìûí
íè 17 æóðíàëèñò, 3-åç
- Âîæâûëúÿñüêîíý «Ïèíàë
äûð» ïðîãðàììàåí ïûðèñüêè.
Óäìóðò êûëûí âåðàñüêèñü
íûëïèîñ ïîííà
òåëåâèäåíèûí «Øóäîí
êîðêà» âîçüìàòžñüêå,
íîø ðàäèî êûëçžñü¸ñìû
šîæå óñüêûòýìûí êàäü
ïîòžç. Îçüû 2015-òž àðûí
«Ïèíàë äûð» ïðîãðàììà
êûëäûòžìû.
Ñîå Ìàøè íûëûíûì íóèñüêîìû.
Ñîëû 10 àðåñ, òîäîí-âàëàí
ëþêà Èæûñü 69
íîìåðî øêîëàûñü õîðåîãðàôèÿÿ
êëàññûí. Óäìóðò êûëýç
øêîëàûí óã äûøåòû,
ñåìüÿ êóñïàìû ãèíý âåðàñüêèñüêîìû.
Òà ïåðåäà÷àëû
ëóûñà êûëûç ýøøî íî âîëÿç.
Òàó êàðåìå ïîòý àíàéàòàé¸ñëû.
Ïåðåäà÷à ëýñüòîí
êàï÷èåí óã ñ¸òñêû, óäìóðò
êûëûí âåðàñüêèñü
íûëïèîñòû ãîðîäûñü øóã
øåäüòûíû, íîø ìóìû-áóáûîñ
àñüñýîñ âàçèñüêî, þðòòýò
ñ¸òûíû ìûëêûä êàðî.
Ïðåìèåí Ìàøèëû ìóí¸
áàñüòžìû. Þðòòžñüêåìåç
ïîííà êîòüêóä òîëýçå ïè-
÷èëüòûê óæäóí ñ¸òžñüêî.
Ìàøèå êîòûð ëàñÿíü
þðòòžñüêèñå ëóý.
Ñâåòëàíà Áåëûõ:
- Òà âîæâûëúÿñüêîíý
ìîí «Êûë äóííå» ïðîãðàììàåí
ïûðèñüêè. Íûðûñü èê
ñî «Êûëñÿðûñü» ïðîãðàììà
âàë. Êûëëýí êûëäýìåç,
ñîëýí ïóøòðîñýç, îðò÷åìåç
íî òóàëàåç ñÿðûñü òîäîí-âàëàíú¸ñìå
êàëûê äîðû âóòòýìå
ïîòý. Ñî þàí-âåðàíú-
¸ñûëû âàëýêòîí øåäüòûíû
þðòòî íàó÷íîé óæàñü¸ñ.
Àíàé êûëýç àçèíòîí - âàíü
âûæû êàëûêú¸ñëýí ñþëìàñüêîíçû.
Àçÿì óæïóì
ïóêòžñüêî: êûëëýñü óçûðëûêñý
âîçüìàòîíî, åãèòú¸ñëýñü
êûëýç òîäîí ìûëêûäçýñ
ïóðîìûòîíî.
Êîíêóðñý êûëåì àðú¸ñû
íî ïûðèñüêûëž, íîø äàíúÿíëýí
äûðûç òóý âóèç. Ñîèí
èê ìóêåò æóðíàëèñòú¸ñëû
íî âåðàñàë, œå÷åçëû îñêîíçýñ
ìåäàç ûøòý. Óæàì óæ
òîêìà óã ëóû.
Ý. Áàòóåâ íèìî ïðåìèÿ
áàñüòýìå áåðå àñ àçÿì ýøøî
íî áàäœûìãåñ êóðîíú¸ñ
ïóêòžñüêî.
ñî ïќëûñü - «Óäìóðò äóííåûñü».
Æàëÿñà âåðàíî, êîíêóðñý
ќæûòãåñ ïûðèñüêî ¸ðîñú-
¸ñûñü èâîð÷èîñ, ñî äûðå èê
ïќëàçû âàíü òóíñûêî íî ëý-
÷ûò ãîæúÿñüêèñü¸ñ. Êîìèññèÿ
àëè ìàëïàñüêå àçüëàíÿç,
îëî, âàòñàñà íîìèíàöèÿ
ïûðòîí ñÿðûñü. Óãîñü
Þëèÿ Èëüìóðçèíà:
- Òàèç êóçüûì ÷ûëêàê
ìàëïàìòý øîðûñü âóèç êàäü
ìîí äîðû. Ïàéìåìûí íî
øóìïîòýìûí. Àëè ìîí Óäìóðò
êóí óíèâåðñèòåòûñü
Óäìóðò ôèëîëîãèÿÿ, ôèííî-óãðîâåäåíèåÿ
íî æóðíàëèñòèêàÿ
èíñòèòóòûñü 3-òž
êóðñûí äûøåòñêèñüêî. Íîø
âîðäñêè Òàòàðñòàíûñü Áàëòàñè
¸ðîñûñü Âóæ Êóøêåò
ãóðòûí.
Øêîëàûí äûøåòñêûêóì
èê, âûæûêûëú-
¸ñ, êûëáóðú¸ñ ãîæúÿí áîðäû
áàñüòžñüêè. Òóæ êåëüøå
ëûäœèñüêûíû. Øêîëàûí
óæàñü äûøåòžñü¸ñ áóðäúÿìúÿ
¸ðîñûí íî Óäìóðòèûí
îðò÷ûëýì ïќðòýì êîíêóðñú¸ñû
ïûðèñüêûëûñà,
âîðìîíú¸ñ áàñüòûëž, øêîëàìå
çàðíè ìåäàëåí éûëïóìúÿé.
Ãóðòûñü äûøåòžñü¸ñìû
èê êûëú¸ñòû ÿðàòîí ìûëêûä
ïûŸàòžçû. Óäìóðòýí
íî œó÷åí ñÿíà, áèãåð ñÿìåí
âåðàñüêèñüêî, àíãëè êûëýç
ãàæàñüêî, íîø óíèâåðñèòåòý
âóûñà, âåíãåð êûëýí òîäìàòñêè.
Åãèò æóðíàëèñòú¸ñëýí
âîæâûëúÿñüêîíàçû ïûðèñüêè
«Èíâîæî» æóðíàëûí
ïå÷àòëàì ìàòåðèàëú-
¸ñûíûì. Àñ âàêûòàç Âëàäèìèð
Ðîìàíîâëýñü «Âà¸áûæ
êàð» êûëáóðçý œó÷å áåðûêòûñà,
Óäìóðòèûí îðò-
÷åì êîíêóðñûí âîðìèñü
ëóè âàë, ìóêåò óæú¸ñìå
íî êîíêóðñý ûñòž. Ïðåìèÿ
áàñüòýìå áåðå àñëûì øóè:
îçüûåí, øîíåð ñþðåñòž
âàìûøòžñüêî.
ÌÀËÏÀÍ
¨ðîñ æóðíàëèñòú¸ñ øàïëûãåñ ìåä êàðèñüêîçû
àëè âàíü åãèò æóðíàëèñòú¸ñëû
íèìûñüòûç íîìèíàöèÿ.
Îçüû êå ќé ëóûñàë,
àðëûäî æóðíàëèñòú¸ñûí
âîæâûëúÿñüêûíû ñîîñ íîêó
ќé äžñüòûñàëçû. Íîø ïèíàë
ìóðòëýñü íûðûñåòž âàìûøú¸ññý
äóíúÿëî êå, ñîëýí
àñëûç îñêîíýç þíìà, óêàòà
œå÷ òûðøûíû êóòñêå.
ÔÈÍ-ÓÃÎÐ ØÎÐÊÀÐ
Ìàèí ïàéìûòîçû
êàðåëú¸ñ?
Àë¸íà ÑÀÂÅËÜÅÂÀ
Òóý ôèí-óãîð äóííåëýí
øîðêàðåç ëóèç Êàðåëèûñü
Âîêíàâîëîê
ãóðò. Âûëü àð øóòýòñêîí
íóíàëú¸ñû îòûí
ôèí-óãîð àðëû êóòñêîí
ñ¸òýìûí âàë.
Êàðåëèå ìè íî, ôèí-óãîð
äóííåëýí íûðûñåòž øîðêàðûñüòûç
- Øàðêàí ¸ðîñûñü
Áûãû ãóðòûñü - óñòî÷èîñ
ќòåìûí âàë.
Òóý ôèí-óãîð äóííåëýí
ëóë÷åáåðåòúÿ øîðêàðåç ëóîí
ïîííà íþðúÿñüêèçû Ôèíëÿíäèûñü
Êóõìî êàð, Ñèïïîëà
ãóðò íî Êàðåëèûñü Âîêíàâîëîê
ãóðò. Âåðàíû êóëý: êàðåëú¸ñ
2015-òž àðûí íî êîíêóðñý
ïûðèñüêèçû âàë íè.
- Ôèíú¸ñëýí ïðîãðàììàçû
«Êàëåâàëà» ýïîñëû,
ñÿì-éûëîëú¸ñòû óò¸íëû
ñžçåìûí âàë, íîø êàðåëú-
¸ñëýí - êûëçýñ àçèíòîíëû, -
âåðàç Âîêíàâîëîêûñü Ñàðè
Õàéìèíåí. - Îñêèñüêîì, òà
ïðîåêòý ïûðèñüêûñà, ãóðòëû
íî, êàëûêëû íî ïàéäà âà¸ì
øóûñà. Âîêíàâîëîê âûëü ñÿìåí
øîêàíû êóòñêîç, àçèíñêîç,
íîø ïèíàëú¸ñìû íî ñîîñëýí
íóíîêú¸ññû âîðäñêåì
ãóðòàçû ñþðåññýñ íîêó íî óç
âóíýòý.
Âîêíàâîëîê ãóðò Êîñòîìóêøà
êàð áîðäû þíìàòýìûí
áåðå, ñž¸-äàíî óæðàäú¸ñ
ãóðòûí íî, ãîðîäûí íî îðò÷èçû.
Íûðûñåòž íóíàëàç ñž¸äàíî
óæðàä îðò÷èç Âîêíàâîëîêûñü
Ãóðòëýí êîðêàÿç. Ñî
àñüìå êëóáìûëû óêøà, îòûí
èíòûÿñüêåìûí êàðåë êóëüòóðàëû
ñžçåì ìóçåé, ïè÷è
ñöåíàåí çàë, êðóæîêú¸ñ îðò-
÷ûòúÿíû 2 âèñúåò. Âåðàíû
êóëý, Âîêíàâîëîê - êàðåë
êûëëýí êќêûåç, òîäìî ôèíóãîð
«Êàëåâàëà» ýïîñëýí òðîñýç
ðóíàîñûç (êûðœàíú¸ñûç)
òà ãóðòûí ãîæòýìûí. Âîêíàâîëîêûí
óëý 600 ïàëà àäÿìè,
êîðêàîññû ïóëýñü ëýñüòýìûí
- øêîëà-ñàäçû íî, ñîîñ ïóýí
ýñòžñüêî.
Êûêåòžåç óæðàä îðò÷èç
Êîñòîìóêøàûí - Êàðåëèûñü
òóæãåñ åãèò ãîðîäûí (ñîëû
40 àð ñÿíà ќâќë íà).
Ìàèí ìåäà ïàéìûòîç
ôèí-óãîð êóëüòóðàëýí
âûëü øîðêàðåç, òîäìî ќâќë
íà. Îãåç ãèíý òîäìî: òóæãåñ
áàäœûì óæðàä îðò÷îç
6-òž ãóäûðèêîøêîíý, Èëüèí
íóíàëýç ñžëû êàðûñà. Êàëûê
îñêå, ãóðòûí àðëû áûäý
îðò÷ûëžñü ïðàçäíèê òóý äîðàçû
òðîñãåñ êàëûêåç êûñêîç
øóûñà. Òà íóíàëý èê Êàðåëèå
ëþêàñüêîçû ôèí-óãîð
äóííåëýí âàíü êóëüòóðàÿ
øîðêàðú¸ñûñüòûç àäÿìèîñ,
Ôèí-óãîð êàëûêú¸ñëýí êàëûêêóñïî
àññîöèàöèçû, ñýðòòîçû-ïåðò÷îçû
þàíýç: àçèíñêîç
íà-à òà ïðîåêò? Ìè, óäìóðòú¸ñ,
îñêèñüêîì, àçèíñêîç
øóûñà.

6
¹
4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
Ãåðä
ÀÇÜÂÅÒËŽÑܨÑ
Œàðäîíýç ñàéêàòžñü
Ìàðèÿ Èøìàòîâà òðîñ êóæûìçý ñ¸òžç óäìóðòëûêåç šóòîí ïîííà
Âåðà ÁÎÃÄÀÍÎÂÀ
15-òž ÿíâàðå 80 àðåññý
òûðìûòžç «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
Äàíúÿí êíèãàÿç
ïûðòýì ìóðò Ìàðèÿ
Èøìàòîâà.
Êàëûêåí Ÿîø
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà - Òðîêàé
Áîðèñîâ íèìî ïðåìèëýí
ëàóðåàòýç, êàëûêåç äûøåòîí
óäûñûñü îòëè÷íèê, ïóñúåìûí
«Çà äîáëåñòíûé òðóä. Â
îçíàìåíîâàíèå 100-ëåòèÿ ñî
äíÿ ðîæäåíèÿ Â. È. Ëåíèíà»,
«Çà òðóäîâîå îòëè÷èå» ìåäàëü¸ñûí,
Äýðè ¸ðîñëýí Äàíî
àäÿìèåç.
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíàåç
ìîí íûðûñüñý àäœè, øêîëàûí
äûøåòñêûêóì. Ñîêó ìè,
ïèíàë êîìñîìîëåöú¸ñ, òóæ
ñàê êûëçžì ïàðòèëýí Äýðè
ðàéêîìåçëýí ñåêðåòàðåçëýñü
œûðäûò âåðàñüêåìçý. Íîêó ќé
ìàëïàëëÿ, êќíÿ êå àðú¸ñ îðò-
÷ûñà, óæàí óäûñý Ì. Èøìàòîâàåí
þí ãåðœàñüêîç øóûñà.
Ðàéêîìûí «Çíàíèå» îãàçåÿñüêîíëýí
¸çàç óæàêóì,
âàëýêòžñå íî äûøåòžñå íûðûñü
èê ëóèç èäåîëîãèÿÿ ñåêðåòàðü
Ì. Èøìàòîâà. Ìûíûì,
øêîëàûñü ëûêòýì
äûøåòžñüëû, ñî âàë ÷èê òîäìîòýì
óæ. Ìàðèÿ Äìèòðèåâíàëýí
Ÿåêòýìåçúÿ èê áåðëî
âûæè ¸ðîñ ðàäèîå, ñî êèâàëòýì
óëñûí ïûðèñüêè óäìóðò
äâèæåíèå, ñîèí Ÿîø
óæàìû ¸ðîñûñü èñòîðèêú¸ñûí
íî àðõèâèñòú¸ñûí, îçüû
èê ìóêåò îáùåñòâåííîé îãàçåÿñüêîíú¸ñûí.
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà
ñÿðûñü âåðàñà, ìîí
íûðûñü èê ïóñéûñàë: ñî
óæåç ÿðàòžñü àäÿìè, êîòüêó
íî ÷óðûò êóðîíú¸ñ ïóêòý
àñ àçÿç íî Ÿîø óæàñü ýøú¸ñûç
àçå. Êåïûðàòýê âàçèñüêå
âûëž êèâàëòžñü¸ñëû, ÷èê
âûëòžÿñüêûòýê âåðàñüêå îãøîðû
êàëûêåí, ñîîñûíûç íî,
òàîñûíûç íî êàï÷èåí îãêûë
øåäüòûíû áûãàòý.
Òðîñ ïîë êûëýìå âàíü âåðàìçý,
ìîí, ïå, êåïûðàñü àäÿìè.
Îçüû èê àññý Ÿåìûñü ïóðûñü
àäÿìè øóý. Ќéòќä, êåïûðàñü
íî ïóðûñü ìóðò
áûãàòûñàë-à áûäýñ ýëüêóíëû
òîäìî ëóûíû, áûãàòûñàë-à
òðîñ àðú¸ñ Ÿîæå êèâàëòžñü
íî àçüâåòëžñü ëóûíû? Àëíàøûí
óëûêóç, êîìñîìîëýí,
¸ðîñ ãàçåòëýí ðåäàêöèåíûç
êèâàëòžç. Äýðè ¸ðîñûí 17 àð
Ÿîæå ïàðòèëýí ðàéêîìàç èäåîëîãèÿÿ
ñåêðåòàðü âàë, êåìà
óæàç «Ëåíèíåö» - «Ïðèãîðîäíûå
âåñòè» ãàçåòëýí ðåäàêöèÿç.
Ïàðòèëýí Äýðè ðàéêîìàç
óæàêóç, êîòüêóä àð
îðò÷ûòûëžç óäìóðò ëèòåðàòóðàëû
íî èñêóññòâîëû ñžçåì
ïóìèñüêîíú¸ñ. Ïè÷è ãóðòú¸ñû,
ôåðìàîñû, ïќðòýì êîëëåêòèâú¸ñû
âóûëî âàë òîäìî
ïèñàòåëü¸ñ, êûëáóð÷èîñ, àðòèñòú¸ñ
íî ñóðåäàñü¸ñ. ÑûŸå
òóíñûêî ïóìèñüêîíú¸ñ êåìàëû
êûëèçû îãøîðû óæàñü¸ñëýí
ñþëýìú¸ñàçû. Џóêàçåÿç
êóä-îã ôåðìàîñûí éќë íî
òðîñãåñ, ïå, êûñêûëžçû.
Íîø êûŸå þí îãàçåÿëî âàë
êàëûêåç Ïåðâîìàé äåìîíñòðàöèîñ,
Òîë êåëÿí, ñïîðòëû
ñžçåì íî ìóêåò ïðàçäíèêú¸ñ.
Ïîäøèâàë ãóðòûí
àðûñü àðå îðò÷ûëžçû Ñîâåòî
Ñîþçëýí Ãåðîåçëû Âàñèëèé
Çàéöåâëû ñžçåì êóàñýí
áûçüûëîíúÿ Ÿîøàòñêîíú¸ñ.
Áûäýñ ¸ðîñûñü îãøîðû ñïîðòñìåíú¸ñ
ëþêàñüêî âàë îò÷û,
Ÿîøàòñêûëžçû êèâàëòžñü¸ñ
íî.
Èäåîëîãèÿÿ ñåêðåòàðü
àçüûí ñûëžñü âàëòžñü óæïóì
- êàëûêåí óæàí. ÊûŸå ãèíý
þàíú¸ñ íî êóðîíú¸ñ ќç êûëäûëý!
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà òîäàç
âàå:
- Ìîí òóæ çîë äàñÿé àñìå
èäåîëîã ëóîí ïîííà, Ê. Ìàðêñýç,
Â. Ëåíèíýç êîòüêó éûðâèçüìàì
âîçè. Ìàëïàé, îãäûðå
ëóîíî ôèëîñîô íî, ñîöèîëîã
íî, ïñèõîëîã íî, ïåäàãîã
íî. Ñî ïîííà òðîñ ëûäœèñüêè,
ëåêöèîñû âåòëž. Äûøåòñêåìå
þíìå ќç îðò÷û, òîäîí-âàëàíìå
áóäýòýì ñÿíà, ëóëïóø
äóííåìå íî óçûðìûòž. Âàíüìûç
ñî þðòòžç êàëûêåí óæàíû,
ñîå áóðäúÿíû íî óøúÿíû,
ïќðòýì þàíú¸ñëû âàëýêòîíú-
Ì. Èøìàòîâà.
¸ñ ñ¸òûíû, óìîåçëû îñêîí
ïûŸàòûíû.
Èäåîëîãú¸ñëýí óæçû Ÿåì
äûðúÿ óã àäñêû, ñîå êèëîãðàììåí
óä ìåðòà. Êóääûðúÿ
ñîëýí åìûøú¸ñûç, àðú¸ñ îðò-
÷ûñà ãèíý, øќäžñüêî. Ñî äûðå
èê òà óæ ñîìûíäà êóæûìåç
íî œèãàðåç áûäòý, ñóòý.
- Ìîí âûëý òðîñ šîæòžñüêîíú¸ñ
ãîæúÿçû, ìàëïàëî
âàë, äûð, ìîíý âîðòòžñü
âàë âûëûñü óñüêûòûíû, ïîãûðòûíû
- ќç ïќðìû, - øóý
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà. - Ìîí
ÿëàí ìûíž àçüëàíü àñ áûðúåì
ñþðåñòžì. Êàï÷è ќé âàë
êå íî êàëûêåí óæàíû, âàíüçý
÷èäàé.
Óäìóðòëûêåí
âèñ¸í
Èæåâñêûñü ïåäèíñòèòóòûñü
ôèëîëîãèÿ ôàêóëüòåòûí
äûøåòñêûêóç, Ìàðèÿ
Äìèòðèåâíàåç ñòóäåíòú¸ñëýí
õîðàçû ñòàðîñòàå áûðéèçû.
Ïóñéûíû êóëý, øóìïîòûêóç
íî, ìќçìûêóç íî ñî
êûðœàíýí ñþëýìçý áóéãàòý.
Äûøåòñêåìçý éûëïóìúÿñà,
ñî õîð êûëäûòžç Àëíàøûí
íî, îòûí âàëòžñü
êûðœàñü ëóèç. Ëþáà êåíýç
âåðàìúÿ, êîòüêûŸå ó÷ûðåç
ñî êûðœàíûñü êûëú¸ñûí
ãåðœàíû áûãàòý. Íîø
êûðœàíú¸ñòû, óäìóðòñý íî,
œó÷ñý íî, ñî òóæ òðîñ òîäý.
Ì. Èøìàòîâàëýí ñþëýìûç
êîòüêó âèñüûëžç óäìóðòëûê
ïîííà. Òðîñ ñàêëûê
âèñúÿëëÿç óäìóðò êûëúÿ íî
ëèòåðàòóðàÿ äûøåòžñü¸ñëû,
áèáëèîòåêàûí, êëóáûí óæàñü¸ñëû.
1990-òž àðú¸ñû òðîñ
âàëàíòýìú¸ñ íî ÷åíãåøîíú-
¸ñ ïîòûëžçû. Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà
ãèæûñü-ïèíüûñü
áàñüòžñüêèç óäìóðò êàëûêåç
îãàçåÿí, ñîëýñü àñâàëàíçý
šóòîí áîðäû: Äýðèûí óäìóðò
êóëüòóðàÿ «×àãûð äûäûê»
îãàçåÿñüêîí êûëäûòžç,
áќðûñü ñî «Óäìóðò Êåíåø»
îãàçåÿñüêîíý ïûðèç. Ìàðèÿ
Äìèòðèåâíàëýí êè÷ќëòýìåç
óëñûí îðò÷ûëžçû ïóêîí
šûòú¸ñ, òóíñûêî óëîñ÷èîñûíûìû
ïóìèñüêîíú¸ñ, ïќðòýì
ãóðòú¸ñûñü íî ¸ðîñú¸ñûñü
êóíî ïóìèòàíú¸ñ. Äîðàìû
Ÿåì âóûëžçû Ýñòîíèûñü,
Âåíãðèûñü, Ôèíëÿíäèûñü,
Ôðàíöèûñü, Øâåöèûñü íî
ìóêåò êóíú¸ñûñü êóíîîñ.
Òà àðú¸ñû èê Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà
òðîñ êóæûìçý ñ¸òžç
óäìóðò ãàçåò êûëäûòîíëû,
ñîêó ñî ¸ðîñ ãàçåòëýí ðåäàêöèÿç
óæàç. Òàíè 25 àð Ÿîæå
èíè ¸ðîñûí óëžñü óäìóðòú¸ñ
ïîííà «Œàðäîí» ãàçåò ïå÷àòëàñüêå.
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà éûëïóìúÿìûí
Ìîñêâàûñü Âûëž
ïàðòøêîëàûñü æóðíàëèñòèêàÿ
ôàêóëüòåòýç. Ñîå êèÿç
ðó÷êàòýê-áëîêíîòòýê øåð
àäœîä âàë. Ìàëïàíú¸ñûç
ñòàòüÿîñû ќðúÿñüêûëžçû.
Âàíü òîäîí-âàëàíú¸ñûç, êàëûêåí
êóñûïú¸ñûç þðòòžçû
¸ðîñûñü âåòåðàíú¸ñûí Ÿîø
«Êðàé ìîé Çàâüÿëîâñêèé» íî
«Ñåëî Çàâüÿëîâî… òàê ñåðäöó
äîðîãîå» êíèãàîñ ãîæòûíû.
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà óäìóðòëûêëû
ñžçåì ïќðòýì
ñöåíàðèé¸ñ, ïðîåêòú¸ñ äàñÿí
áîðäûí íî óæàç. Ñîëýí òûðøåìåçúÿ
Äýðèûí óñüòžñüêèç
øàåðòîäîíúÿ ¸ðîñ ìóçåé.
Óæàìûñü äóãäýìåç áåðå
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà Äýðè
øêîëàûñü ïîê÷è ïèíàëú-
¸ñ ïîííà êûëäûòžç íî íóèç
«Çàðíè áóãîð» êðóæîê. Ð. Ìîòîðèíàåí
íî Ë. Òåïèíàåí
Ÿîø Äýðè ÷åðêîãóðòûñü âåòåðàíú¸ñòû
îãàçåÿçû «Ìќçìîí»
êëóáå. 10 àðëýñü êåìà èíè òà
êëóá äîðàç ¸ðîñûñüòûìû íî
øàåðûñüòûìû òóíñûêî àäÿìèîñûí
ïóìèñüêîíú¸ñ îðò-
÷ûòúÿ. Óäìóðòëûêåç àçèíòûíû
íî êàëûêåç îãàçåÿíû
áûãàòýìçû ïîííà Ì. Èøìàòîâà,
Ð. Ìîòîðèíà íî Ë. Òåïèíà
ïóñúåìûí Ýðèê Áàòóåâ
íèìî ¸ðîñ ïðåìèåí.
Þí ïóøúåòëýí
íûëïèåç
Ðàéêîìûí óæàêóç «Çà
òðóäîâîå îòëè÷èå» ìåäàëåí
ïóñúåìçýñ òîäàç âàéûñà,
Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà øóý:
- ÓÀÑÑÐ-ûñü Âåðõîâíîé
Ñîâåòëýí Ïðåçèäèóìåçëýí
òќðîåç À. Òóáûëîâ
œå÷êûëàñà ãóðòàì
æèíãûðòžç íî øóý: «Ìàðèÿ
Äìèòðèåâíà, êàðòòý þí-þí
÷óïà, šûíûåç ìåäàëåä ñîëýí.
Êàðòýä êå óìîé ќé ëóûñàë,
òîí íîêó íî òà óäûñûí
óæàíû ќé áûãàòûñàëûä.
Òàó øó ñîëû». Êîíå÷íî, òóæ
áàäœûì òàó êàðèñüêî Âèòàëèåëû.
Ñî ìîíý êîòüêó áóðä
óëàç âîçèç, óðîä êûëú¸ññý
÷èê êûëýìå ќâќë.
Ì. Èøìàòîâà äàíúÿñüêûñà
âåðà ñåìüÿåç ñÿðûñü.
Ñèí àçÿç ÿðàòîíî àíàé-àòàåç,
àãàåç - òîäìî óäìóðò ïèñàòåëü
Ãåííàäèé Êðàñèëüíèêîâ,
ñîëýí Àëåêñåé Êðàñèëüíèêîâ
ïèåç (ôèëîëîãèÿ
íàóêàîñúÿ êàíäèäàò, ôèëîñîôèÿ
íàóêàîñúÿ äîêòîð),
æóðíàëèñòûí óæàì Àíàòîëèé
Êðàñèëüíèêîâ âûíûç.
- ÑûŸå âèçüìî, óëûíû
áûãàòžñü àäÿìèîñ ïќëûí
ìîí òóæ øóäî âàë. Ñþëýìû
òóæ âќñü ëóý íî áќðäý
ñîîñëýí óëîíûñü âàçü êîøêåìåíûçû
âàë÷å, - øóý Ìàðèÿ
Äìèòðèåâíà. - Óëîíýç
âàëàíû, êàëûêåí òóïàñà
óëûíû íûðûñü èê
àíàé-àòàåëýñü àäœåì êàðè.
Àíàå íåáûò, êàíüûë ñÿìî,
êûðœàíû ÿðàòžñü êûøíîìóðò
âàë. Äûøåòñêûíû
ќç êå íî êûëäû, òóæ
âèçüìî âàë, œå÷ òîäžç óäìóðò,
œó÷ íî áèãåð êûëú¸ñòû,
ÿðàòžç êûðœàíû. Àòàå
- òóæ êèáàøëû âîðãîðîí.
Óæàí òžðëûê ñÿíà, ìèëåìëû,
íûëïèîñûçëû, øóäîí
íî ïќðìûòûíû áûãàòý
âàë. Àçÿìû ÷óðûò êóðîíú-
¸ñ ïóêòûëžç, îäžã ïîë âåðàì
êûëûç - çàêîí. Àíàå
âåðàìúÿ, àòàå çýìëûê ïîííà
çîë âûðåì. Ñåìüÿçýñ êóëàêú¸ñ
ïќëû ïûðòýìçýñ òîäûñà,
ñî Ìîñêâàå ìûíýì,
îòûñü áóìàãà âàåì, ìè ñåðåäíÿêú¸ñ
øóûñà. Êóä-îã
âàíüáóðìåñ òàëàëëÿì èê,
íî ñåìüÿìåñ Àëíàøûñü íîêûò÷û
êåëÿëëÿìòý.
Òà äûðå Ìàðèÿ Äìèòðèåâíàåí
àðòý êóçïàëûç Âèòàëèé
Ñàâèíîâè÷, Äèìà
ïèåç, Ëþáà êåíýç íî ñîîñëýí
Ìàðèÿ íî Àíàñòàñèÿ
íûëú¸ññû. Èøìàòîâú¸ñëýí
áàäœûìåç Ñàøà ïèçû óëîíçý
÷åðêåí ãåðœàç.
- Íûðûñü ñî ïîííà òóæ
êóðåêòž, - øóý Ìàðèÿ Äìèòðèåâíà.
- Àðú¸ñ îðò÷ûñà,
âàëàé: ÷åðêå êîøêûñà, ïèå
óëîíûí àñ èíòûçý øåäüòžç.
Òàáåðå ñî Äàíèèë èãóìåí,
óëý ×åðíîãîðèûí. Äîðàìû
Ÿåì âóûëý ñîëýí Âàíÿ ïèåç
ñåìüÿåíûç.

Ãåðä
¹ 4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
7
ÑßÌ-ÉÛËÎËÚ¨Ñ
Ïќðòìàñüêîí, øàéòàí óëëÿí íî
òåàòð
Àëüáåðò ÐÀÇÈÍ
Êóçåáàé Ãåðäëýí
âåðàìåçúÿ, óäìóðò
òåàòð - ñî
êàëûê ïðàçäíèê,
øóëäûðúÿñüêîí,
ìàñêàðúÿñüêîí.
Îäžãåç ñòàòüÿåç
îçüû èê íèìàñüêå:
«Óäìóðò òåàòð».
Ìàð ñî ñûŸå?
Øóîì, óäìóðòú¸ñ ìàñêàðúÿñüêî
ïќðòýì ñýáåäú¸ñûí:
ïќðòìàñüêîí,
øàéòàí óëëÿí, íóìûð
ñþàí, íûìû-êèáûåç âàòîí,
êûøíî áàñüòîí ñþàí,
íóíû ñþàí, ìûääîðèí
ñþàí… Òðîêàé Áîðèñîâ,
Ñàíêò-Ïåòåðáóðã óíèâåðñèòåòûí
äûøåòñêûêóç,
øàéòàí óëëÿí ñÿðûñü íàó÷íîé
ñòàòüÿ íî ãîæòýì.
Ìàèç òóíñûêî òà ñýáåäëýí?
Óäìóðòú¸ñ øàéòàíú-
¸ñûç óã âèûëî - óëëÿëî.
Ìåä, ïå, óëîçû àñ äóííåÿçû,
ìèëåìëû ìåäàç ëþêåòý.
ÒàŸå ñÿì âîçüìàòý
óäìóðòú¸ñëýñü ëÿêûò,
òýðûòžñüêèñü, ñàáûðëû,
éќíî ëóýìçýñ.
Àðëýí êóòñêîíýç àçüûí
ãóðòîîñ êàíüûë óëîíý ïîòîí
ïîííà íèìûñüòûç ñýáåä
îðò÷ûòî - åãèòú-
¸ñ øàéòàíú¸ñûç, ïåðèîñûç
ïàëýíý óëëÿëî: ñèãú¸ñûñü,
ãèäú¸ñûñü, êåíîñú¸ñûñü
æîáú¸ñûç êóðäàòûñà,
Òóñïóêòžç Èëüÿ ÂÈÊÒÎÐÎÂ
áàäœûì êóàðàåí ÷åðåêúÿëî,
òà÷ûðòîíú¸ñûí òà-
÷ûðòî, ïûŸàëú¸ñûí îìûðå
ûáûëî, çûðú¸ñûí ñýðåãú-
¸ñû éûãàëî. Þðò êóòžñü
øóìïîòý ëûêòýì åãèòú¸ñëû,
ñîîñûç êóíî êàðå. Ñýáåä
êåìà êûñòžñüêå, éûëïóìúÿñüêå
ãóðò ñüќðûí.
Ãóðò øàéòàíú¸ñëýñü «ìîçìåì»
áåðå åãèòú¸ñ òûëñêî,
çûðú¸ññýñ, òà÷ûðòîíú¸ññýñ
ñóòî, òûë éûëòž òýò÷àñà,
÷ûëêûòàòñêî, òûëñêåì êîòûðûí
Ÿóêíàîçü øóëäûðúÿñüêî.
Îçüû ãóðòîîñ âûëü
àðçýñ øàéòàíú¸ñòýê êóòñêî.
Øàéòàí óëëÿíëû ñžçüûñà,
Ãåðä êûëáóð íî ãîæòýì,
ñèí àçå ïóêñèñü ñóðåä
êûëäûòýì:
Èæûñü Òîäîñ÷èîñëýí þðòàçû
ïќðòìàñüêîí îðò÷èç.
Îéäîëý ïîòîìå,
ìûíîìå, êîøêîìå
Øàéòàíú¸ñûç,
ïåðèîñûç, óáèðú¸ñûç
óëëÿíû!
Îéäîëý øåäüòîìå,
òóïàòîìå, ëýñüòîìå
Òà÷ûðòîíú¸ñ, áîäûîñ
ïåðèîñûç êûøêàòûíû!
Œèêûð-œóêûð œóêûðòî,
Óñüòžñüêî, âîðñàñüêî
Ќñú¸ñ, œåçüûîñ,
Êàïêàîñ, ќñú¸ñ…
Øàòûð-øàòûð
øàòûðòî,
Øóëàëî, òà÷ûðòî,
Êåñÿñüêî, ÷èðãåòî
Ïåðèîñûç óëëÿíû
Ïîòýì, âûðœåì
êàëûêú¸ñ…
Òý÷ûð-òà÷ûð,
øàòûð-òà÷,
Ëèð-ëþð, ÷èð-áîê,
Îãî-ãî! Óãó-ãó!
Øàëòûð-äûáûð,
äûáûðàê…
Êóçåáàé Ãåðäëýí âàëàìåçúÿ,
òàŸå ñýáåäú¸ñûç êûëäûòýì
óçûð ëóëñþëýìî êàëûê.
Óãîñü ìàñêàðúÿñüêûêóç
àäÿìèëýí ìûëêûäûç
óñüòžñüêå, êóðåêòîíýç òàðàëý.
Ìàñêàðúÿñüêèñü ìóðò à÷èç íî
êóàíý, ìóðòú¸ñûç íî øóìïîòòý,
ñîèí âàë÷å ïóøêàç ìàèç
êå íî âîøòžñüêå, âûëüìå.
Êóçåáàé Ãåðäýí ñîãëàø
ëóûñà, Òîäîñ÷èîñëýí þðòàçû
àðëû áûäý ïќðòìàñüêîí ðàäúÿñüêå.
Îò÷û, èæêàðú¸ñ ñÿíà,
âåòëî ãóðòîîñ íî. Ïќðòýì
àðú¸ñû ìè äîðû âóûëžçû
íè êóç¸áàé¸ñ, ќðêàãóðòú¸ñ,
ìќíüÿîñ, ãîæíÿîñ, äýðèîñ, òûëîâàé¸ñ,
ÿðú¸ñ, ïîäøèâàëú-
¸ñ, ÿãóëú¸ñ. Ñîîñ âîçüìàòúÿëî
ãóðòûñüòûçû òóíàñüêîí,
ìàñêàðúÿñüêîí, øóëäûðúÿñüêîí
ñÿìú¸ññýñ.
ÈÂÎÐÚ¨Ñ
Óäìóðò ¸ëêà
ãî÷àòý
Åâäîêèÿ ÈËÜÈÍÛÕ.
Ñþìñè ¸ðîñ,
Òóêàí ãóðò
«Óäìóðò Êåíåøëýí»
¸ðîñ ¸çýç êûëäýì äûðûñåí
Ñþìñèûí îðò-
÷ûòúÿñüêîìû óäìóðò
íûëïèîñëû ñžçåì
¸ëêà.
Òàÿç øóëäûðúÿñüêîíý
¸ðîñûñüòûìû 75 ïèíàëú-
¸ñ âóèçû. Óæðàäàìû ëûêòûíû
ìûëêûä êàðèñü¸ñ
êîòüêó íî òðîñ ëóî, ñîèí èê
òàÿç àðå ëþêàìû íûëïè
ñàäý âåòëžñü¸ñòû íî 1-òž
êëàññûí äûøåòñêèñü¸ñòû.
ßëžìû, ìåä òîäîçû óäìóðò
êûëýç ÿêå ìåä âàëàëîçû.
Íûëïèîñòû êîòüêó ñÿìåí
óòÿëòžìû òóðûíëýñü
ïàðåì ÷àåí, ÷åñêûò ñè¸íú-
¸ñûí, ñîáåðå êóòñêèç ¸ëêà
êîòûðûí øóëäûðúÿñüêîí.
Óäìóðò Òîë áàáàé íî Ëûìû
íûë ñÿíà, Äåä Ìîðîçìû
íî Ñíåãóðî÷êàìû âàë - ïóìèñüêîí
2 êûëûí ìûížç.
Ïèíàëú¸ñ ýêòžçû, êûðœàçû,
êûëáóð âåðàçû, ñîîñûí Ÿîø
øóëäûðúÿñüêèçû Àòàñ,
Îáûäà, Œè÷û, ÊîŸûø. Íûëïèîñëû
òóæ êåëüøèç óäìóðò
¸ëêà, ñüќðàçû ëûêòýì
àíàé¸ññû, ïåñÿíàé¸ññû íî
ñîîñ ïîííà òóæ øóìïîòžçû.
¨ðîñ îãàçåÿñüêîíìû íî
ñïîíñîðú¸ñ þðòòýìåí, âàíüìûç
èê ïèíàëú¸ñ êóçüûì
áàñüòžçû.
Ýøú¸ñ ïќëûñü
âàíüáóð øåäüòîä
Ëþáîâü ÒÈÕÎÍÎÂÀ
Êûëåì àðûí óæàìçûëû
éûëïóìúÿíú¸ñ
ëýñüòûñà íî
øóãúÿñüêûòžñü
þàíú¸ñòû ñýðòòûñà-ïåðò÷ûñà,
òà íóíàëú¸ñû
«Óäìóðò Êåíåøëýí»
Ïåðâîìàé
¸ðîñûñü ¸ç÷èîñûç
ëþêàñüêûëžçû.
- Êûëåì àðûí óæàìû
òûðî-ïûäî íî ñèíìàñüêûìîí,
- âåðà ¸ðîñûñü óäìóðòú¸ñëýí
àçüâåòëžñüñû Îëüãà
Øèëîâà. - Ïóìèñüêîíú-
¸ñûí òðîñ ïîòàìû ¸ðîñàìû
óëžñü êàëûê ïќëû íî øêîëàûí
äûøåòñêèñü íûëïèîñ
äîðû. Êàëûê ïèñàòåëüëýñü
ϸòð ×åðíîâëýñü 80 àðåññý
ïóñéûñà, âóûëžìû Àëíàø
¸ðîñûñü Ñèçüãóðòý. Îòûñü
êàëûê àëè êå íî øóíûòýñü
êûëú¸ññý âåðà, íîø èê äîðàçû
ëûêòûíû êîñý. Ïóñéûòýê
êåëüòûíû óã ÿðà «×èëüòýðú¸ñ»
àíñàìáëåç. Êûëåì
àðûí ñîîñëû êûðœàíûâåðàíû
áûãàòýìçýñ âîçüìàòûíû
êûê ïîëýñ øóä óñèç
- Êðûìûí íî Ôèíëÿíäèûí
îðò÷åì ôåñòèâàëü¸ñû
âóûëžçû.
Êåíåøîí ïàéäàëûêî
îðò÷èç - êîòüêóäžç «êåíåø-
÷è» âåðàç òóý àðëû óæàí
ìûëêûäú¸ññý íî ìàëïàíú-
¸ññý. Òàèç íî àðìû òóïàñà
íî îã-îãìåñ âàëàñà ìåä îðò-
÷îç, øóèçû ñîîñ.
- Êàëûêûí þíìå øóèëëÿìòý:
ýøú¸ñ ïќëûñü âàíüáóð
øåäüòîä, - âåðàç Ñåì¸í
Èâàíîâ. - Àñüìåîñ íî îçüû
èê óäìóðò êàëûêëû œå÷ñý
ãèíý âàéûíû ìåä áûãàòîìû.
Îã-îãçýñ
ќç òîäìàëý...
Èæûñü «Ñïàðòàê»
êóëüòóðàÿ þðòûí,
Ûìóñüòîíëû íî Âîæîäûðëû
ñžçüûñà,
Ëåíèí ¸ðîñûñü «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîí
òóíñûêî šûò
îðò÷ûòžç.
Ðàäúÿìûí âàë êûðœàíâåðàíú¸ñ,
øóäîíú¸ñ íî òóðëû
ïќðòìàñüêîíú¸ñ. Ëþêàñüêåì
êàëûêåç øóëäûðòžçû
Ëåíèí ¸ðîñûñü «Çàäîð ìûëêûä»
íî «Œàðäîí» êîëëåêòèâú¸ñ.
- Óæðàäìû òóæ øóëäûð
íî òóíñûêî îðò÷èç, - âåðà
«Çàäîð ìûëêûä» àíñàìáëåí
êèâàëòžñü Þëèÿ Åëäûíåâà.
- Ïќðòìàñüêîíý àðëûäîîñ
íî, íûëïèîñ íî, îëîêûŸå èê
ìóäðîí äžñüêóòú¸ñ äžñÿñà,
ïќéøóðú¸ñ ïќðìûòñêûñà,
ëûêòžçû. Êîòüêóäžç àñëýñüòûç
êûðœàíû-âåðàíû íî
êûëáóð âåðàíû áûãàòýìçý
âîçüìàòžç. Óñòîîñûç ïќëûñü
óñòîîñûç ñèíïåëü êóçüûìú-
¸ñûí ïóñúåìûí âàë. Òðîññý
ïќðòìàñüêîí äžñüêóòýí
ëûêòýì ýøú¸ñìåñ ќì òîäìàëý.
Áќðûñü âàíüìû, îãèíý
ïóêñüûñà, ïќñü ÷àé þèìû,
âóîíî àðå íîø òàçüû èê
ïќðòìàñüêîí šûò îðò÷ûòîí
ñÿðûñü êåíåøèìû. Áàäœûì
òàó øóýììû ïîòý «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
Ëåíèí ¸ðîñûñü ¸çýíûç
êèâàëòžñüëû Èëüÿ Âèêòîðîâëû.
Ñî ìèëåñüòûì ìûëêûäìåñ
šóòûíû áûãàòý.
Âåðà âûæûêûë
«Óäìóðò íûëêûøíî
êåíåø» ïûðèñüêûíû
ќòå «Óäìóðò íûëïèëû
- óäìóðò âûæûêûë!»
Èíòåðíåò êîíêóðñý.
Òà óæðàä ñžçåìûí Àíàé
êûëëýí êàëûêêóñïî íóíàëýçëû.
Êûçüû èâîðòžç «Óäìóðò
íûëêûøíî êåíåøëýí»
êèâàëòžñåç Íàäåæäà Ñòåïàíîâà,
óäìóðò êûëûí âûæûêûë
ìàä¸íî íî âèäåîåç ûñòîíî
«ÂÊîíòàêòåûñü» «Óäìóðò
íûëêûøíî êåíåø» ãðóïïàå.
Âîðìèñü¸ñòû òîäîì, Èíòåðíåò
ïûð êóàðà ñ¸òûñà.
Êóçüûìú¸ñìû äàñÿìûí èíè,
èâîðòžç Í. Ñòåïàíîâà.

8
¹
4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
Ãåðä
ŒÅ×ÊÛËÀÑÜÊÎÌ!
Ìûëêûääû ìåäàç ïóêñüû!
Òàèç òîëýçü òóæ óçûð
þáèëåé¸ñûí. «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîí
âàíü ñþëìûñüòûç
œå÷êûëà óäìóðò
äâèæåíèëýñü àêòèâèñòú¸ññý.
Ñžçå ñîîñëû
íîêó ïóêñèñüòýì ìûëêûä,
þí òàçàëûê íî
ýøøî íî áàäœûìåñü
àçèíñêîíú¸ñ!
15-òž ÿíâàðå Íèêîëàé
Ñïèðèäîíîâè÷ Êóçíåöîâëû
- 70 àðåñ.
Ðîññèûñü Ïèñàòåëü¸ñëýí
îãàçåÿñüêîíçûëýí ¸ç-
÷èåç, Ê. Ãåðä íèìî íàöèîíàëüíîé
ïðåìèëýí, Óäìóðòèëýí
Êóí ïðåìèåçëýí ëàóðåàòýç.
Âîðäžñüêåìûí
Àëíàø ¸ðîñûñü Àêòýìûð
ãóðòûí. Êàëûêìû ïîííà
òóæãåñ äóíî ëóý ñîëýí óäìóðò
þãäûòžñü¸ñëýí ñåêûò
àäœîíçûëû ñžçåì «Øèìåñ
ïåéìûòûñü...» êíèãàåç.
Òóæ òðîñ ëýñüòžç îæå âåòëýì
ñîëäàòú¸ñìåñ áóðå âà¸í
ïîííà. Àëè Íèêîëàé Ñïèðèäîíîâè÷
óò÷à íûðûñåòž óäìóðò
ñúåçäú¸ñû ïûðèñüêåì
àäÿìèîñòû.
Í. Êóçíåöîâ. À. Àíèêèí. Ó. Áàäðåòäèíîâ.
Ô. ×èáûøåâà. Å. Âèíîãðàäîâà.
À. Ìèõååâà.
20-òž ÿíâàðå Àíàòîëèé
Åãîðîâè÷ Àíèêèíëû
- 70 àðåñ.
Óäìóðò ýëüêóíûñü èñêóññòâî
óäûñûñü äàíî óæàñü,
Ðîññèûñü Ñóðåäàñü¸ñëýí îãàçåÿñüêîíçûëýí
¸ç÷èåç, Ê.
Ãåðä íèìî ïðåìèëýí ëàóðåàòýç,
Ê. Ãåðäëû ñžçåì ñèíïåëåòëýí
àâòîðåç íî ñêóëüïòîðåç.
Âîðäžñüêèç Øàðêàí
¸ðîñûñü Ïîðîç ãóðòûí.
ÓäÃÓ-ûñü Èñêóññòâîîñúÿ íî
äèçàéíúÿ èíñòèòóòûñü äîöåíò.
21-òž ÿíâàðå Óëüôàò
Øàéõóòäèíîâè÷ Áàäðåòäèíîâëû
- 60 àðåñ.
Ðîññèûñü Ïèñàòåëü¸ñëýí
îãàçåÿñüêîíçûëýí ¸ç÷èåç, Ðîññèûñü
äûøåòîí óäûñûñü äàíî
óæàñü, Óäìóðòèûñü êóëüòóðà
óäûñûñü äàíî óæàñü, «Óäìóðò
Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí àêòèâèñòýç,
Ý. Áàòóåâ íèìî ïðåìèëýí
ëàóðåàòýç, «Êèçèëè» æóðíàëëýí
ðåäàêòîðåç.
Âîðäžñüêèç Áàøêîðòîñòàíûñü
Áóðàé ¸ðîñûñü Àëòàó
ãóðòûí. 10-ëýñü òðîñ âåðîñú¸ñûç
ïûðåìûí óäìóðò
êûëúÿ íî ëèòåðàòóðàÿ ó÷åáíèêú¸ñû.
Îãëîì 10-ëýñü òðîñ
êíèãà ïîòòžç.
21-òž ÿíâàðå Ôëþðà
Àõìåòîâíà ×èáûøåâàëû
- 55 àðåñ.
Øàåðûñüòûìû Êàìñüќð
óäìóðòú¸ñëýí îãàçåÿñüêîíýíûçû
êèâàëòžñü, ýëüêóíûñüòûìû
Ýøúÿñüêîí þðòûí
óæàñü.
Âîðäžñüêåìûí Áàøêîðòîñòàíûñü
Ãåðåé ãóðòûí.
Äûøåòñêåìåçúÿ - ýìñóçýð.
Íî âàíü ìûëêûäçý ñ¸òý ðåñïóáëèêàìûëýí
ïàëýíàç
óëžñü óäìóðòú¸ñûí óæàíëû,
ïќðòýì êàëûêêóñïî ôåñòèâàëü¸ñòû
ðàäúÿíëû. Îçüû
ñîëýí áàäœûì ìûëêûäûçúÿ
øàåðàìû îðò÷ûëûíû ќäúÿç
ïàëýíûñü óäìóðòú¸ñëýí «×àêàðà»
ôåñòèâàëüçû.
27-òž ÿíâàðå Åëåíà
Ìàðêîâíà Âèíîãðàäîâàëû
- 50 àðåñ.
Ðîññèûñü Æóðíàëèñòú¸ñëýí
îãàçåÿñüêîíçûëýí
¸ç÷èåç, êûëáóð÷è, «Óäìóðò
Êåíåøëýí» èñïîëêîìåçëýí
àçüâûë ¸ç÷èåç, Ì.
Êàñòðåí íèìî ïðåìèëýí
ëàóðåàòýç.
Âîðäžñüêèç Àëíàø ¸ðîñûñü
Àêòýìûð ãóðòûí. Òðîñ
àðú¸ñ Ÿîæå óæàç «Óäìóðò
äóííå» ãàçåòûí. Êûëáóðú¸ñûí
«Ñþëýìû ìûíàì» êíèãà
ïîòòžç. Ìûëî-êûäî ïûðèñüêèç
óäìóðò êàëûê äâèæåíèå,
îáùåñòâåííîé óæå, òðîñ
ïå÷àòëàñüêèç «Óäìóðò Êåíåø»
îãàçåÿñüêîíëýí «Ãåðä»
ãàçåòàç.
29-òž ÿíâàðå Àíæåëèêà
Ñåì¸íîâíà Ìèõååâàëû
- 55 àðåñ.
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
âèöå-ïðåçèäåíòýç,
Ê. Ãåðä íèìî ãèìíàçèëýí
äèðåêòîðåç, «Íà ïóòè
ê øêîëå XXI âåêà» ïðîãðàììàåç
êûëäûòýìåç íî
ïûŸàòýìåç ïîííà ïóñúåìûí
Óäìóðòèëýí Êóí ïðåìèåíûç.
Ðîññèûñü äûøåòîí
óäûñûñü äàíî óæàñü.
2017-ÒŽ ÀÐËÛ ÏËÀÍ
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí îðò÷ûòîíî óæðàäú¸ñûç
ßíâàðü
Æóðíàëèñòèêà óäûñûñü
Ý. Áàòóåâ íèìî ïðåìèîñòû
ñ¸òîí.
Ôåâðàëü
- Àðëû áûäý îðò÷ûëžñü
«Ãåðä ëûäœîíú¸ñ» êàëûêêóñïî
íàó÷íî-ïðàêòè÷åñêîé
êîíôåðåíöèÿ.
- 2016-òž àð ïîííà Ê.
Ãåðä íèìî ïðåìèëýñü ëàóðåàòú¸ññý
ïóñú¸í.
Ìàðò
- «Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
Ïè÷è êåíåøåçëýí
çàñåäàíèåç.
Àïðåëü
- À. Îêèëû ñžçåì ñž¸äàíî
óæðàä. 2016-òž àð ïîííà
À. Îêè íèìî ïðåìèëýñü
ëàóðåàòú¸ññý ïóñú¸í.
Èþíü
- Èæêàðûñü Ãåðáåðåç
ðàäúÿíý ïûðèñüêîí.
- Ýëüêóí Ãåðáåðåç îðò÷ûòîí.
Àâãóñò
- Âûëü áàê÷à ñè¸íëû
ñžçåì Âèëü íóíàëýç ïóñú¸í.
Ñåíòÿáðü
- «Óäìóðò Êåíåø» àññîöèàöèëýí
¸ðîñú¸ñûñü ¸çú¸ñûíûç
êèâàëòžñü¸ñëýí ñåìèíàð-êåíåøñû.
Îêòÿáðü
- «Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
Ïè÷è êåíåøåçëýí
çàñåäàíèåç.
- Ïќðòýì óëîñú¸ñûñü óäìóðò
åãèòú¸ñëýí «Óäìóðò-à
ìîí?» ôîðóìçû.
Íîÿáðü
- «Óäìóðò Êåíåø» àññîöèàöèëýí
Äàíúÿí êíèãàÿç
òóæãåñ ñèíìàñüêûìîí «êåíåø÷èîñòû»,
óäìóðòëûêåç
šóòžñü¸ñòû ïûðòîí.
- Óäìóðò êûðœàíëû ñžçåì
«Ýëüêóíîâèäåíèå - 2017» êîíêóðñ.
Äåêàáðü
- Ò. Áîðèñîâëýí
âîðäžñüêåì íóíàëûçëû
ñžçåì «Áîðèñîâ ëûäœîíú¸ñ»
íàó÷íî-ïðàêòè÷åñêîé êîíôåðåíöèÿ.
- Óäìóðò êûëýç äûøåòžñü
íûëïèîñ ïîííà «Ëþêàñüêîìû
âîæ êûç êîòûð» Âûëü àð
øóëäûðúÿñüêîí.
Àð Ÿîæå
- Ôèí-óãîð êàëûêú¸ñëýí
Êîíñóëüòàòèâíîé êîìèòåòñûëýí
íî Ðîññèûñü ôèí-óãîð
êàëûêú¸ñëýí àññîöèàöèçûëýí
êåíåøú¸ñàçû ïûðèñüêîí.
- «Óäìóðò Êåíåøëýñü» íóíàëú¸ññý
ìóíèöèïàë êûëäûòýòú¸ñûí
íî äèàñïîðàîñûí
ðàäúÿí.
ÂÓÎÍÎ ÍÎÌÅÐÛÍ
Óäìóðòèûí óëžñü¸ñ
è÷èãåñ ñèûíû êóòñêèçû
íÿíü, òðîñãåñ - ñžëü. Ìàèí
ñî ãåðœàñüêåìûí?
¹ 4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð (ÿíâàðü)
1915-òž àðûñåí 1917-òž àðûñåí 1918-òž àðûñåí 1918-òž àðûñåí 1930-òž àðûñåí 1943-òž àðûñåí 1992-òž àðûñåí
Ó÷ðåäèòåëè:
Ãîñóäàðñòâåííûé Ñîâåò
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêè
Ïðàâèòåëüñòâî
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêè
Ãëàâíûé ðåäàêòîð
Ç. Ê. Ðÿáèíèíà
Îòâåòñòâåííûé çà âûïóñê
Å. Â. Ìèííèãàðàåâà
Àäðåñ ðåäàêöèè-èçäàòåëÿ:
426008, ã. Èæåâñê,
óë. Ê. Ìàðêñà, 274
www.udmdunne.ru
e-mail: udmdunne@yandex.ru
Ãàçåòà îòïå÷àòàíà â
ÎÎÎ «Ôåíèêñ»
610000, ã. Êèðîâ, óë. Ìîñòîâàÿ, 32/17
Òåëåôîíû:
73-33-44 - ãë. ðåäàêòîð
73-33-42, 89511953765 - ïðè¸ìíàÿ, ðåêëàìà,
çàì. ãë. ðåäàêòîðà
73-33-46 - îòâ. ñåêðåòàðü
73-33-43, 89511953766 - êîððåñïîíäåíòû
73-33-41 - áóõãàëòåðèÿ
Èíäåêñû: 11597, 54400
Òèðàæ íîìåðà 1320
Çàêàç ¹ 52
Îáú¸ì 2 ï. ë.
Öåíà ñâîáîäíàÿ
Ïîäïèñàíî ê ïå÷àòè - 18.00
Ïî ãðàôèêó - 18.00
Ìíåíèå àâòîðîâ íå âñåãäà ñîâïàäàåò ñ
ìíåíèåì ðåäàêöèè
Èñïîëüçîâàíèå ìàòåðèàëîâ äîïóñêàåòñÿ
òîëüêî ñ ðàçðåøåíèÿ ðåäàêöèè
Ìàòåðèàëû, ïóáëèêóåìûå ñ ïîìåòêîé
«Ä» è «Ðåêëàìà», ïå÷àòàþòñÿ íà äîãîâîðíîé
îñíîâå.
Ãàçåòà çàðåãèñòðèðîâàíà Óïðàâëåíèåì
Ôåäåðàëüíîé ñëóæáû ïî íàäçîðó â
ñôåðå ñâÿçè, èíôîðìàöèîííûõ òåõíîëîãèé
è ìàññîâûõ êîììóíèêàöèé ïî
Óäìóðòñêîé Ðåñïóáëèêå
Ðåãèñòðàöèîííûé íîìåð
ÏÈ ¹ÒÓ18-00646
Ðåêîìåíäîâàíî äëÿ ÷òåíèÿ ñ 12 ëåò