ud#4 (25521)

4
¹
4 (25521)
2017-òž àð 24-òž òîëøîð
Ãåðä
ÂÛÆÛÎÑ
Þãðà ïóñýí óäìóðòú¸ñ
Íèæíåâàðòîâñêûñü áќëÿêú¸ñìû îãàçåÿñüêèçû
Åëåíà ÑÀÐÀÌÀÒÎÂÀ
Õàíòû-Ìàíñèéñê àâòîíîìíîé
îêðóãûñü
îãàç áàäœûìàç ãîðîäûí
- Íèæíåâàðòîâñêûí
- 270 ñþðñëýñü
ÿòûð àäÿìè óëý. Òàîñ
ïќëûí 460-ýç - óäìóðòú¸ñ.
Õàíòû-Ìàíñèéñê êåìå
êèí êå, øóäîãåñ óëîí óò-
÷àñà, âóýìûí, êèí êå òàò-
÷û áûçåìûí. Óâà ¸ðîñûí
âîðäžñüêåì íî áóäýì Àíàòîëèé
Ìàëüêèí àðìèûñü
áåðòýìåç áåðå Íèæíåâàðòîâñêå
êóçü óêñ¸ äóðûíû
ìûížç âàë. Êûê-êóèíü àð
óæàëî íî äîðàì áåðûòñêî
øóûñà, áóéãàòûëžç àññý,
âîðäžñüêåì ãóðòýçëýñü
ìќçìûêóç. Íî îçüû ïќðìèç:
âåñÿêëû êûëèç, Óäìóðòèå
àäœèñüêûíû ñÿíà óã âóûëû.
- Íèæíåâàðòîâñêûí óäìóðòú¸ñòû
ïóìèòàëëÿé èê,
íî íîêó ќé ìàëïàëëÿ, ñîîñ
òàòûí òðîñ øóûñà, - âåðà
Àíàòîëèé Ìàëüêèí. - 2010-
òž àðûí êàëûêåç ëûäúÿí-
÷îòàí îðò÷ûòýì áåðå íûðûñü-âàëûñü
àñ ñèíú¸ñûëû
ќé îñêû. Îñòî, ìàëïàñüêî,
ìè òàòûí 460 êóçÿ, íîø îãîãìåñ
óì òîäžñüêå, êûëìåñ
íî ñÿì-éûëîëú¸ñìåñ ïóìåí
âóíýòžñüêîìû, íûëïèîñìåñ
œó÷ áóäýòžñüêîìû. Àðìÿíú¸ñëýí,
óêðàèíåöú¸ñëýí
Íèæíåâàðòîâñêûí àñüñýëýí
êóëüòóðàÿ îãàçåÿñüêîíú¸ññû
âàíü. Íîø ìàèí
óäìóðòú¸ñ ïќðòýìåñü? Íîø
êèí âàíüìåñòû ëþêàëîç?
Óíîåç âàõòà àìàëýí óæàëî.
Ñîáåðå, ãîðîäýç ãóðòýí
óä Ÿîøàòû, âîêñ¸ ìóðò èíòûûí
àäÿìèîñòû îãàçåÿíû
ëóîç ìåäà? Ýñêåðîíî êàðèñüêè.
Íûðûñü èê êûëäûòž
ñïèñîê, îò÷û ñþðèçû ìûíûì
òîäìî óäìóðòú¸ñ.
Îãåçëû æèíãûðòžñüêî,
êûêåçëû. Ìàëû ñî êóëý,
øóî. Íî óíîãåñ ëóèçû
äóðáàñüòžñü¸ñ. Ëќïòžçû:
óäìóðò êûðœàíú¸ñòû êå íî
òîäàìû âà¸ìû, êèí òîäý,
îëî, ¸ðîñûñüòûì ïîòýì óäìóðòú¸ñòû
íî øåäüòîìû.
Îçüû îäžã àð íî šûíû
êóëý ëóèç îãàçåÿñüêîíìåñ
êûëäûòûíû, 2012-òž àðûí
áûãàòžìû ñîå ðåãèñòðàöèÿ
ïûð ïîòòûíû. Ìîíý
òќðîå áûðéèçû. Àëè êå íî
òàó øóèñüêî Àëíàø ¸ðîñûñü
ïîòýì íûëêûøíîëû,
äûøåòžñüëû Ôàèíà Áåëÿåâàëû.
Ñî áóðäúÿç ìîíý óæàíû.
Àñëûì íî, ïåíñèå ïîòýì
àäÿìèëû, âàíüìûç òà
âûëü øîê÷îí êàäü ëóèç.
Ôàèíà Ñåì¸íîâíà ñþëìàñüêåìåí
èê, Íèæíåâàðòîâñêûñü
ìûëî-êûäî óäìóðòú¸ñòû
îãàçåÿíû ëóèç
«Èíâîæî» àíñàìáëå. Àðãàí-
÷è òàò÷ûîçü ќç øåäüòý êå
íî, íûëêûøíîîñ øóìïîòûñà
âåòëî êûðœàíû-ýêòûíû.
Òóàëà Èíòåðíåò âàêûòý
ãóð íî, êûëú¸ñ íî øåäüòûíû
øóãúÿñüêîíýç ќâќë óãî.
Îçüû ñîîñ äîð ïàëú¸ññûëýñü
ìќçìîíçýñ âåñüêàòî. Óæ
áåðå âàíüçû æàäåìûí, êóäîãåçëýí
ìûëêûäçû íî ќâќë,
íîø êûðœàíû êóòñêî êå,
âàíü ñþëìàñüêîíçû òќëœå.
Óäìóðò êûëûí âåðàñüêåìçýñ
êûëûñà, óäìóðòëûê
ïîííà óæàíû âûëü êóæûì
ëûêòý, øóý Àíàòîëèé
Ìàëüêèí. Óäìóðòèëýñü ïàëýíûí
óëûêó, ýøøî íî çîëãåñ
äóíúÿíû êóòñêèñüêîä,
ïå, êûðœàíú¸ñòû.
Óéïàëàñü «Èíâîæî» àíñàìáëü.
Çýì, àíñàìáëåí êûò÷û êå
ïàëýíý ïîòàíû ñåêûò, ìàëû
êå øóîíî óíîåç âàõòà àìàëýí
ÿ çàâîäú¸ñûí óæàëî.
Ñîèí èê êóääûð ðåïåòèöèîñû
íî âàíüçû äýìåí ëþêàñüêûíû
óã áûãàòî. Êîòüìà êå
Íèæíåâàðòîâñêûñü óäìóðòú¸ñëýí äýðåìàçû íèìûñüòûç
ïóñ âàíü: àéøåò ÿ ñóìêà áîðäàçû õàíòûîñëýí ïóæûçû ïóêòýìûí.
íî óíîåç äûð øåäüòý èê àðíÿëû
áûäý Íèæíåâàðòîâñêûñü
êóëüòóðàÿ öåíòðå ëþêàñüêûëûíû.
Íîø óäìóðò
êóëüòóðàëû íî ëèòåðàòóðàëû
ñžçåì óæðàäú¸ñ äûðúÿ
«Èíâîæî» àññý ñöåíà âûëûñåí
âîçüìàòý êå âîçüìàòý,
âàíü áûãàòîíëûêú¸ññý êàëûê
ïќëû ïîòòý! Îãàçåÿñüêîí
òûðøåìåí, ãîðîäûí óäìóðò
šûòú¸ñ Ÿåì ãèíý ðàäúÿñüêûëî
áèáëèîòåêàîñûí íî.
Êûëñÿðûñü, óäìóðò ëèòåðàòóðàëû
ñžçåì šûòú¸ñûí Óäìóðòèûñü
äàíî êûëáóð÷èîñûí
òîäìàòî, ñîîñëýñü êûëáóðú¸ññýñ
øàðà ëûäœî, ÷óðú-
¸ññûÿ ãîæòýì êûðœàíú¸ñòû
áûäýñòî. Ðàäúÿëî äèñêîòåêàîñ
íî. Îò÷û Óäìóðòèûñü
åãèò àðòèñòú¸ñòû íî ќò÷àëî.
«Èíâîæî» ÷åáåð ìåä
àäœèñüêîç øóûñà, Àíàòîëèé
Ìàëüêèí ñþëìàñüêèç
êîòüêóäžçëû óäìóðò äýðåì
âóðûòûíû. Êóä-îãåçëýí ñî
ïåñÿíàåçëýñü êûëåìûí. Íîø
ìóêåòú¸ñûçëû Óäìóðòèûñü
âóðèñüêèñü¸ñëû çàêàç ëýñüòýìûí
âàë. Îçüû êîòüêóä
íûëêûøíîëû àñëàç âîðäñêåì
¸ðîñûñüòûç êàäü äýðåì
øåäèç. Ñîå äžñÿñà, àñüñý äîðàçû
âóýì êàäü ïîòî. Çýì,
Íèæíåâàðòîâñêûñü óäìóðòú¸ñëýí
äýðåìàçû íèìûñüòûç
ïóñ âàíü: àéøåò ÿ ñóìêà
áîðäàçû õàíòûîñëýí ïóæûçû
ïóêòýìûí. Ñî þðîìî îçüû
ëýñüòýìûí, êûò÷û êå ïîòûêóìû,
ìåä òîäîçû: Þãðàûñü
óäìóðòú¸ñ òà, øóý Àíàòîëèé
Ìàëüêèí.
- Óäìóðò äžñåí íûëêûøíîîñòû
àäœûñà, óíîåç êûŸå
êàëûê òž øóûñà þàëëÿñüêî,
- øóý Àíàòîëèé Âàñèëüåâè÷.
- Äàíúÿñüêûñà âåðàñüêîìû:
Óäìóðòèûñü.
Ñÿì-éûëîëú¸ñûí, ñè¸í-þîíýí
òîäìàòîíúÿ ïќðòýì ìàñòåð-êëàññú¸ñ
ðàäúÿñüêîìû,
ïќðòýì îãàçåÿñüêîíú¸ñû
âóûëžñüêîìû, ðåäàêöèîñû
êîæàñüêîìû, òàáàíåí-ïåðåïå÷åí
êóíîÿòžñüêîìû.
Џàïàê àíñàìáëü âàíåí
íî àðûñü àðå óíîãåñ óäìóðòú¸ñ
ïûðèñüêî îãàçåÿñüêîíý,
êûðœàí ïûð îã-îãçûëû ìàòýãåñ
ëóî. Àðëûäû âàíü íè
áåðå, êóääûð æàäèñüêî íî.
Íî îãàçåÿñüêîíýç íî, àíñàìáëåç
íî êóøòýìå óã ïîòû.
Êàëûê àçüûí ÷åáåð ќâќë ñî.
Íèæíåâàðòîâñêûí îã 120
âûæû êàëûê óëý. Óäìóðòú¸ñ
ñÿðûñü íî ìåä òîäîçû,
- øóý À. Ìàëüêèí.
ÔÈÍ-ÓÃÎÐ ÄÓÍÍÅ
Ìà ñÿðûñü ñþëìàñüêå ÀÔÓÍ?
Åëåíà ÏÀÍÔÈËÎÂÀ
Ôèí-óãîð êàëûêú¸ñëýí
àññîöèàöèçûëýí
(ÀÔÓÍ) êåíåøåç òàÿç
ðàä ëþêàñüêûëžç
Óëüÿíîâñêûí. Îò÷û
âóûëžçû ÀÔÓÍ-ëýí
êåíåøåçëýí ¸ç÷èîñûç,
«Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
èñïîëêîìåçëýí
¸ç÷èîñûç
Ñ. Êàñàòêèí, È. Ñåì¸íîâ
íî Í. Ìóñàëèìîâ.
Ïóìèñüêîí äûðúÿ òðîñ
âåðàñüêîí ìûížç ìîðäâà
êûëýç äûøåòîí ñÿðûñü,
óãîñü Óëüÿíîâñêûí óëžñü
ôèí-óãîðú¸ñòû ÷àêëàíî êå,
ïќëàçû òóæãåñ òðîñ ìîðäâàîñ.
Âàëàìîí, ñîîñ Ìîðäîâèëýñü
êûä¸êûí óëî áåðå, àíàé
êûëçýñ äûøåòîíúÿ øóãúÿñüêîíú¸ññû
ќæûò ќâќë. Íî
òà þãäóðåç òóïàòûíû þðòòîç,
ïå, ìîðäâà êûëýç îíëàéí
àìàëúÿ äûøåòîí.
Ñî ñÿíà, ÀÔÓÍ-ëýí êåíåøàç
âåðàñüêîí ìûížç Ðîññèûñü
ôèí-óãîð êàëûêú¸ñëýñü
êóàòåòž ќò÷àìçýñ îðò÷ûòîí
ñÿðûñü. Ñî 4 àðëû îäžã ïîë
ðàäúÿñüêå. Áåðëîåç Ÿàïàê
Ìîðäîâèûí îðò÷èç âàë. Ëþêàñüêåìú¸ñ
îãêûëý âóèçû:
òàçý ñúåçäýç Êîìè Ðåñïóáëèêàûí
òóý ñžçüûë, 27-òž-
30-òž ñåíòÿáðå, îðò÷ûòîíî.
- ÊûŸå óæïóìú¸ñëû
ñžçåìûí ëóîç ñúåçä, àëè
ðîñ-ïðîñ òîäìî ќâќë íà.
ÀÔÓÍ-ëýí êèâàëòžñåç
ϸòð Òóëòàåâ âàíü ôèíóãîðú¸ñ
àçå óæïóì ïóêòžç:
ìàëïàñüêîíî, äýìëàíú¸ñ
ñ¸òîíî. Àëè èíòûîñûí êåíåøîíú¸ñ
ìûíî. Íîø òóëûñ
ìè (ÀÔÓÍ-ëýí êåíåøàç
ïûðèñü¸ñ) íîø èê ïóìèñüêûëîì,
ñîêó èíè âåðàíû
ëóîç, êûŸå ñåêöèîñ
óæàëîçû ñúåçäûí íî
ìàðëû òóæãåñ áàäœûì ñàêëûê
âèñúÿñüêîç, - èâîðòžç
ÀÔÓÍ-ëýí êåíåøåçëýí ¸ç-
÷èåç Ñåðãåé Êàñàòêèí.
Íÿëòàñ âåðàñà, Ôèíóãîð
êàëûêú¸ñëýí
íûðûñåòž ќò÷àìçû îðò-
÷èç «Óäìóðò Êåíåø» îãàçåÿñüêîíëýí
êè÷ќëòýìåçúÿ
1992-òž àðûí Óäìóðò
øàåðûí. Òà ñúåçäûí èê
êûëäžç Ðîññèûñü Ôèí-óãîð
êàëûêú¸ñëýí àññîöèàöèçû.