Sepedi - Department of Water Affairs and Forestry

TEKANYETŠO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO (EIA) 

(12/12/20/553) 

BAKENG SA KAGO YA SEBOPEGO SA 

PROJEKE YA TŠWETŠOPELE YA DITHUŠO 

TŠA MEETSE NOKENG YA OLIFANTS 

(ORWRDP) 

Moemedi: Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa 

KAKARETŠO YA PEGO YA 

TSHEKATSHEKO YA GO AMEGA GA 

TIKOLOGO 

Bakeng sa maikutlo ka Labone, 29 Setemere 2005 

This dokument is also available in English 

Hierdie dokument is ook in Afrikaans beskikbaar 

SENGWALWA SA BO-SESWAI 

AUGUST 2005 

TEKANYETŠO YA GO AMEGA 

GA TIKOLOGO 

Pego e ntšhitšwe ka di-18 August 2005 ka Barerišani ba EIA ACER (Afrika) / CSIR / Zitholele/Golder

OLIFANTS RIVER WATER RESOURCES DEVELOPMENT PROJECT (ORWRDP) 

ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT SUMMARY OF THE DRAFT ENVIRONMENTAL IMPACT REPORT 

MORERO WA PEGO YA TSHEKATSHEKO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e dirile Tekanyetšo ya go Amega ga Tikologo bakeng sa go 

nyakišiša gore na go agwa ga matamo a magolo a meetse Nokeng ya Steelpoort le sebopego sa go 

abjwa ga meetse ka bontšhi (diphaephe tša meetse, diteišene tša go pompa meetse, go leka-lekanya 

matamo, dioftheiki le matanka) kua diprofenseng tša Mpumalanga le Limpopo mo Afrika Borwa e tla ba 

mo go swanetšego tikologo. 

Tekanyetšo ya go Amega ga Tikologo e hlomilwe ke Barerišani ba Taolo ya Tikologo ba ACER (Afrika) 

le ba tša Tikologo ba CSIR (dikarolo tše di dirwago ka mokgwa wa bokgoni) le Therišano ya Zitholele le 

Mekgatlo ya Golder Afrika yeo e swaraganago le dikarolo tša go tšea karolo ga batho bohle. EIA e 

dirilwe go ya ka Melao ya R1182 (go etša ge o lokišitšwe), le wa R1183 (go etša ge go lokišitšwe), 

R1184 le R448 yeo e gatišitšwego ka tlase ga Molao wa Pabalelo ya Tikologo (Molao wa bo-73 wa 

1989). Tshepedišo ya EIA e hlaloswa ka Sengwalweng sa Tlhahlo ya EIA ka go dumelelana le melao 

ye. Dikopi tša Ditlhahlo tša EIA di hwetšagala Ofising ya go Tšea Karolo ga Batho Bohle. 

Dilo tše di utolotšwego tša dithuto tša ditsebi di ile tša kopanywa gomme di tšweleditšwe ka gare ga 

Pego ya Tshekatsheko ya go Amega ka Tikologo (EIR). 

Sengwalwa se ke Kakaretšo ya Pego ya Tshekatsheko ya go Amega ka Tikologo (EIR). Morero 

wa sengwalwa se ke go bontšha batšea-karolo go se nene mabapi le dilo tše di utolotšwego tša 

motheo le tekanyo ya go dira dipheto. Go bohlokwa go gopola gore EIA ga e dire phetho ya ge e 

ba mošomo o swanetše go dirwa goba aowa. Go e na le moo, sengwalwa se se bontšha batho 

bao ba dirago diphetho (bao ba lego matleng a taolo) le tsebišo e sepedišanago le bakeng sa go 

dira diphetho tšeo di bolelwago. Bao ba lego matleng a taolo bao ba etelelago pele go EIA ke 

Kgoro ya setšhaba ya Ditaba tša Tikologo le Boeti, bao ba tlago go dira diphetho le go dirišana 

kudu le bao ba lego matleng ba profense. 

Ge go ka kgonega gore mošomo wo o šišintšwego o dumelelwe go tšwela pele ka morago ga go fetšwa 

ga EIA, leano la tša taolo ya tikologo (EMP) le tla thongwa e le gore go fetišetšwe dilo tšeo di 

hweditšwego go EIA medirong e leka-lekanego bakeng sa go tsenywa thekgong ya modiro. 

Kgato ka Morero 

Go lemoga ditaba, 

go lebiša 

tlhokomelo go EIA 

EIA E AKARETŠA MEHUTA E MENE YA 

DIKGATO TŠE DIKGOLO 

Kgato ya Tekanyetšo 

ya go Amega 

Dinyakišišo tše di 

latelanago tša 

mafelelo ao a ka bago 

gona, a mabotse 

goba a mabe 

ii 

Pego ya go Amega ka 

Tikologo 

Dilo tše di tiilego tše 

di utolotšwego 

mabapi le dinyakišišo 

tša go amega 

Kgato ya go Dira 

Diphetho 

Ditsebi le bao ba lego 

matleng a taolo ba diriša 

seo ba ase hweditšego 

go EIA go tšea sephetho 

ya ge e ba mošomo o 

swanetše go tšwela pele 

Seswantšho sa 1. Tekanyetšo ya go Amega ga Tikologo e akaretša mehuta e mene ya dikgato tše 

dikgolo. EIA bakeng sa kago e šišintšwego ya sebopego sa ORWRDP ga bjale e Kgatong ya Pego 

ya go Amega ka TIkologo.



Go thabela go tšea karolo ga Mekgatlo e Kgahlegilego le e Amegilego (I&APs) 

Mekgatlo e mentši e kgahlegilego le e amegilego e tšere karolo ka mafolofolo nakong ya go hlongwa ga 

EIA, ka go ba gona dikopanong, le ka go ba le nako ya go lokišetša seo se tlago go bolelwa. Mekgatlo 

ye e tsentše letsogo tabeng ya go oketša tsebo ya lefelong leo, gomme ya tsenya letsogo dinyakišišong 

tša nakong e fetilego tšeo di dirilwego tikologong yeo. Ba bantši le bona ba ile ba amogela ditho tša 

sehlopha sa EIA malapeng a bona goba diofising, gomme ba ba bontšha tikologo. Sehlopha sa EIA se 

rata go leboga ka go tšwa pelong bakeng sa maiteko a a Mekgatlo e kgahlegilego le e amegilego. 

MAIKUTLO A GAGO PEGONG YA TSHEKATSHEKO YA GO 

AMEGA GA TIKOLOGO LE KAKARETŠO YA YONA 

Pego ya Tshekatsheko ya go Amega ka Tikologo le/goba Kakaretšo ya yona e abetšwe motho yo mongwe le yo 

mongwe yo a kgopetšego kopi karabelong ya lengwalo la August 2005 leo le tsebatšago ka go ba gona ga dipego tša 

tlhaloso. Dikopi tša pego e feletšego le Pego ya Ditaba tše di sepedišanago le tšona le Dikarabelo, di bega ditaba ka 

moka tšeo di tšweleditšwego ke Mekgatlo e kgahlegilego le e amegilego le go arabela ditabeng tše, le tšona di dirilwe 

gore di hwetšagale mafelong a batho bohle tikologong yeo go tlago go šongwa go yona (bona letlakala iv) le gona di 

a hwetšagala Wepesaeteng ya Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa 

(www.dwaf.gov.za/Projects/olifant/documents.htm). 

Mekgwa e latelago ya poeletšo ya phatlalatšo ya Pego ya Tshekatsheko ya go Amega ga Tikologo le 

Kakaretšo ya yona di hwetšagala ka go: 

• Tlatša pampiri ya ditlhaloso yeo e tsentšhitšwego le dipego 

• Go tšweletša dilo tše dingwe ka go di ngwala 

• Go nea ditlhaloso ka email, fekse goba mogala 

• Go nea tlhaloso nakong ya dikopano tše nne tša batho bohle/ngwako o bulegetšego batho bohle bakeng sa go 

ahla-ahla dikagare tša Pego ya Tshekatsheko ya go Amega ka Tikologo, ka tsela e latelago: 

Matšatši-kgwedi Mafelo Ngwako o 

bulegetše 

batho bohle 

Laboraro, 14 September 2005 The Park Hotel, Mokopane 08:30 – 09:30 

13:00 – 14:00 

Labone, 15 September 2005 The Ranch, Polokwane 08:30 – 09:30 

13:00 – 14:00 

Labobedi, 20 September 2005 The Municipal Chamber, Greater Tubatse 

Municipality, Burgersfort 

Laboraro, 21 September 2005 Civic Centre Hall, Lepelle-Nkumpi 

Municipality, Lebowakgomo 

iii 

08:30 – 09:30 

13:00 – 14:00 

08:30 – 09:30 

13:00 – 14:00 

Dinako 

LETŠATŠI LA MAFELELO LA GO AMOGELA DITLHALOSO 

Kopano ya 

batho bohle 

09:30 – 13:00 

09:30 – 13:00 

09:30 – 13:00 

09:30 – 13:00 

Labone 29 September 2005, ofising ya go tšea karolo ga batho bohle ka mo tlase 

Toni Pietersen goba Qondi Sibiya 

Zitholele Consulting / Golder Associates 

PO Box 6001, Halfway House, 

Midrand, 1685 

Mogala: 011-254 4800 

Fekse: 011-315 0317 

Email: tpietersen@golder.co.za 

Email: qsibiya@golder.co.za



MAFELO A BATHO BOHLE MOO PEGO YA TSHEKATSHEKO E TLETŠEGO YA 

PEGO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO, DITABA LE DIKARABELO GOTEE LE 

KAKARETŠO YA TSHEKATSHEKO YA EIR DI HWETŠAGALAGO GONA 

PROFENSE YA LIMPOPO 

TOROPO/LEFELO/SELETE TIKOLOGO 

Tikologo ya Fetakgomo, 

Apel 

iv 

MOTHO YO GO KA 

IKGOKAGANYWAGO LE YENA 

MOGALA 

Fetakgomo Mini Library Morena Magamorele Hlakudi (015) 622 8000 

Hoedspruit Agri Hoedspruit Morena Braam van der Merwe (015) 795 5861 

Tikologo ya Jane Furse, 

Makhuduthamanga 


Makhuduthamaga 

Tikologo ya Lebowakgomo, 

Atok 

Makhuduthamaga Local 

Municipality 

Makhuduthamaga District 

Clinic 

Lebowakgomo Limpopo Economic 

Development Enterprise 

Tikologo ya Mokopane, 

Mogalakwena 

Tikologo ya Olifantspoort, 

Nebo 

Polokwane Department of Water Affairs 

and Forestry 

Morena Mpho Makena (013) 265 1177 

Ms Judith Mmantshidi (013) 265 1000 

Lebowa Platinum Mine Morena Robbie Moldenhauer (015) 620 0060 

Mohumagatša Josephine 

Tambane 

(015) 633 4768 

Mogalakwena Municipality Morenas Esther Pretorius (015) 491 9739/ 9600 

Klipspruit Clinic Kgaetšedi Clara Boshiela (013) 263 1177 

Mohumagatša Sarah Mamabolo (015) 290 1444 

Polokwane Polokwane Municipality Morena Koot Jacobs (015) 290 2151 

Tikologo ya Polokwane, 

Seshego 

Tikologo ya Tzaneen, 

Letsitele 

PROFENSE YA MPUMALANGA 

TOROPO/LEFELO/SELETE TIKOLOGO 

Seshego Community Library Morena Kenneth Hlako (015) 223 0862 

Agri Letaba Morena Louis van Rooyen (015) 345 1817 

MOTHO YO GO KA 

IKGOKAGANYWAGO LE YENA 

MOGALA 

Burgersfort Greater Tubatse Municipality Mohumagatša Sheila Nkonyane (013) 231 7815 

Tikologo ya Burgersfort, 

Lebalelo 

Lebalelo Water User 

Association 

Morena Malcolm Sales (013) 216 8000 

Groblersdal Groblersdal Public Library Mohumagatša Marnie Buys (013) 262 3056 


Sekhukhune 

Tshehla Trust Office Morena Sunset Mmushi 072 721 8244 

Marble Hall Marble Hall Library Morena Sophania Matau (013) 261 9054 

Nelspruit Department of Water Affairs 

and Forestry 

Morena Vusi Kubheka (013) 759 7310 

Roossenekal Roossenekal Public Library Mohumagatša Jana Spangler (013) 273 0056 

Steelpoort Steelpoort Post Office Morena Aaron Moyane (013) 230 9105 

Dipego tša ditsebi, tšeo di hlamilwego, di a hwetšagala ge di kgopelwa. Di feditšwe ka December 2004 ka 

morago ga ge go bile le diphetogo tše itšego lesolong le. Gaešita le ge diphethogo tše di bontšhitšwe Pego ya 

Tshekatsheko Mabapi le go Amega ga Tikologo, Pego ya Ditsebi ga se ya bewa nakong (lega go le bjalo, go 

elwa hloko gore Pego ya Tshekatsheko ya go Amega ga Tikologo e tšeetše godimo diphetogo tša tikologo e 

nngwe le e nngwe ya boitshwaro bja ditsebi). Go na le go se swane magareng ga Pego ya Tshekatsheko ya go 

Amega ga Tikologo le Pego ya Ditsebi, gomme ka morago ga moo e le yeo e bego e akaretša Pego ya 

Tshekatsheko ya go Amega ga Tikologo di lebelelwa e le mohlala.



DIKAGARE 

1. MATSENO ......................................................................................................................................................................1 

1.1 Tshepedišo ya tšwelopele ya tikologo.....................................................................................................................................1 

1.2 Go Thekga ORWRDP ka tša Ditšhelete .................................................................................................................................1 

2. sebOPEGO sa TekanyetŠo ya tikologo......................................................................................................................2 

3. TLHALOSO YA SEBOPEGO SA PROJEKE E ŠIŠINTŠWEGO .................................................................................2 

3.1 Letamo le le Šišintšwego la De Hoop......................................................................................................................................3 

3.2 Go ba Mong................................................................................................................................................................................4 

3.3 Sebopego sa kabo ya meetse ka bontši .................................................................................................................................5 

3.3.1 Ditsela tša diphaephe ...........................................................................................................................5 

3.3.2 Diteišene tša go pompa meetse ...........................................................................................................6 

3.3.3 Matanka ..........................................................................................................................................7 

3.4 Kago............................................................................................................................................................................................7 

3.4.1 Letamo le Šišintšwego la De Hoop.......................................................................................................7 

3.4.2 Go lokišwa ga tsela ya R555 ya profense ............................................................................................7 

3.4.3 Sebopego sa meetse a mantši .............................................................................................................8 

3.4.4 Go epa melete le mekoti.......................................................................................................................8 

3.5 Go rulaganya kago ....................................................................................................................................................................9 

3.6 Khwetšo ya bohlanka le naga ..................................................................................................................................................9 

4. TLHALOSO ya TIKOLOGO E AMEGAGO ...................................................................................................................9 

4.1 Lefelo...........................................................................................................................................................................................9 

4.2 Go dirišwa ga meetse..............................................................................................................................................................10 

4.3 Maswao a selegae le a ekonomi ya selegae........................................................................................................................10 

4.4 Maswao ao a lego ka sebopego seo se lego gabedi...........................................................................................................10 

5. MOSEPELO WA TEKENYETŠO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO (EIA).................................................................11 

6. KAKARETŠO YA DILO TŠEO DI UTOLOTŠWEGO TŠA TEKANYETŠO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO.........11 

6.1 Palo le go tia ga go ela ga noka .............................................................................................................................................11 

6.1.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – palo le go tia ga go ela ga noka...............................12 

6.2 Tshepedišo ya diphedi tša meetseng le mmung..................................................................................................................13 

6.2.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – ditshepedišo tša diphedi tša meetseng ...................13 

6.2.2 Dilo tše utolotšwego tša EIA le dikeletšo – ditshepedišo tša diphedi tša mmung .............................14 

6.3 Go ba gona nako e telele le taolo ya go tsoma meetse (go seketša meetse, go a diriša gape le go a hlwekiša) ........14 

6.3.1 Dilo tše utolotšwego tša EIA le dikeletšo – taolo ya go tsoma meetse..............................................14 

6.4 Peakanyo ya Tšwetšopele yeo e Kopantšwego ka gare ga lefelo la projeke ...................................................................15 

6.4.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – peakanyo ya tšwetšopele e kopantšwego ...............15 

6.5 Go fokotša mafelelo a amanego le go aga ...........................................................................................................................16 

6.5.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – mafelelo ao a amanego le go aga ...........................17 

6.6 Khwetšo ya naga le Tefo ........................................................................................................................................................18 

6.6.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – khwetšo ya naga le tefo ...........................................18 

6.7 Ditaba tše dingwe ....................................................................................................................................................................19 

6.7.1 Taolo ya hlokomelo ya naga...............................................................................................................19 

6.7.2 Ditsha tša akhaelotši...........................................................................................................................19 

6.7.3 Taolo ya mehuta ya dimela tše šele ...................................................................................................19 

6.7.4 Tswalano magareng ga mmu le ponagalo ya meetse .......................................................................19 

6.7.5 Boemo bja ditokelo tša diminerale le dikgopelo tša naga ..................................................................20 

6.7.6 Go bolokega ga letamo.......................................................................................................................20 

6.7.7 Go fedišwa ........................................................................................................................................20 

6.7.8 Ditumelelano tša Boditšhaba-tšhaba le Diporotokole tša Dithuto tša Meetse tše Abelanwago........20 

7. BOFELo........................................................................................................................................................................21 

8. mEGATO E LATELAGO MOSEPELONG WA EIA ....................................................................................................21 

v



LELOKELELO LA DISWANTŠHO 

Seswantšho sa 1. Tekanyetšo ya go Amega ga Tikologo e akaretša mehuta e mene ya dikgato tše dikgolo. 

EIA bakeng sa kago e šišintšwego ya sebopego sa ORWRDP ga bjale e Kgatong ya Pego ya go 

Amega ka TIkologo. ....................................................................................................................................ii 

Seswantšho sa 2. Ditekanyo tše tswalanago le go ya go ile. Gore selo se itšego se dule go ya go ile, se swanetše go 

ba le mehola ya ekonomi, e swanetše go leka-lekana gore go holega mang (teka-tekano ya 

selegae) e bile ga se a swanela go senya tikologo (bothakga bja tikologo).. ........................................... 2 

Seswantšho sa 3. Mmapa wo o bontšha lefelo la mo go šišintšwego gore go tla agwa letamo le leswa gomme o 

bontšha moo diphaephe di tlago go tsenywa gona le mo go ka dirwago gore e be sebopego sa 

Lefelo la Taolo ya Meetse ya Olifants........................................................................................................ 3 

Seswantšho sa 4. Mmapa wo o bontšha thulaganyo ya Letamo la De Hoop leo le šišintšwego, o bontšha mellwane 

ya diprofense le dipolasa gomme o bontšha mo tsela ya R555 e lego gona. Tsela ye e tla lokišwa 

gape kgaufsi le mo go tlago go agwa letamo, ka thoko ya ka bodikela. .................................................. 4 

Seswantšho sa 5. Go Hlalosa Bobolokelo. Le gona, seswantšho se se bontšha kamoo Kgoro e tlago go etiša pele 

kabo ya meetse. Go Boloka meetse go etišitšwe pele............................................................................ 10 

LELOKELELO LA DIMANEGI 

Semanegi sa 1. Seswantšho se bontšha moo Letamo la De Hoop le tlago go agwa gona bokgoleng bja 

dikhilomithara tše 35 ka leboa la Steelpoort, go lebana le Noka ya Steelpoort. Tsela yeo e lego mo 

seswantšhong ke R555. Tsela e tla lokišwa.............................................................................................. 4 

Semanegi sa 2. Seswantšho se se bontšha moo go tlago go agwa lefelo la go pompa meetse le go lokiša letamo. 

Sebopego sa ORWRDP se tla bonagala se swana le se.......................................................................... 6 

Semanegi sa 3. Ba pušo ya selegae ba tla kgona go epa le go hlwekiša meetse bakeng sa kabo ya ka lapeng go 

tšwa matankeng a swanago le le lego mo seswantšhong. ....................................................................... 7 

Semanegi sa 4. Seswantšho sa sehlopha sa dilo tšeo di tlago go agwa kua Letamong la Flag Boshielo. Go tla 

nyakega gore go agwe selo se se swanago ge go agwa Letamo la De Hoop. ........................................ 8 

LELOKELELO LA MAPOKISI 

Lepokisi la 1. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego tšeo di lemogilwego nakong ya lesolo. ........................................... 11 

Lepokisi la 2. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Tekanyo le tsela yeo noka e elago ka yona. ................................. 12 

Lepokisi la 3. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Meetse le Mmu wa Tikologo. ......................................................... 14 

Lepokisi la 4. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Taolo ya Thekgo le Dinyakwa........................................................ 15 

Lepokisi la 5. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Peakanyo yeo e Tlaleletšago Tšwelopele. .................................... 16 

Lepokisi la 6. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Mafelelo a Kago. ............................................................................ 17 

Lepokisi la 7. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Khwetšo ya Naga le Tefo............................................................... 18 

vi



1. MATSENO 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa, ka tirišano le Mebušo ya Diprofense tša Limpopo le Mpumalanga, di 

šišinya gore go agwe letamo le legolo Nokeng ya Steelpoort (Letamo la De Hoop), gotee le diphaepe tša 

meetse tša dikhilomithara tše ka bago 300 le dibopego tše dingwe tša kago bakeng sa go iša meetse 

dikarolong tša diprofense tša Mpumalanga le Limpopo. Letamo le kua Mpumalanga, sebopego se sengwe sa 

kabo ya meetse se kua Limpopo. 

Mošomo wo o boletšwego o tlile ka morago ga go nyakišišwa ka morago ga nako e telele mabapi le kamoo go 

ka dirwago gore go hwetšagale meetse a mantši go batho bao ba a dirišago dikarolong tša Diprofense tša 

Limpopo le Mpumalanga, moo go nyakega ga meetse go golago kudu. Go nyakega meetse kudu dikarolong 

tša bogareng tša Bobotse bja Noka ya Olifants, moo Burgesfort e lego ka bohlabela, Mokopane e lego ka 

leboa-bodikela, Polokwane e lego ka leboa gomme letamo leo le šišintšwego le lego ka leboa (bona mmapa o 

lego go seswantšho 3). 

Go dira gore go hwetšagale meetse a mantši, Lefapha le le ile la dirišana le ba Sebopego sa Tlase sa go Thuša go 

Tšwetša Pele Lesolo la Meetse Nokeng ya Olifants (ORWRDP). Kgato ya 1 ya mošomo ke go rotoša Folaga 

Letamong la Boshielo ka dimithara tše 5. Se se ile sa amogela tumelelo ya tikologo ka 2004, le gona kago e 

kgaufsi. 

Pego ye ya Kakaretšo e lebišitše tlhokomelo go Kgato ya 2 ya ORWRDP—Letamo le le šišintšwego la De 

Hoop kua Mpumalanga le dibopego tše dingwe tša setšhaba sa kabo ya meetse, tšeo bontši bja tšona di lego 

kua Profenseng ya Limpopo, kudu-kudu ka gare ga Mmasepala wa Greater Sekhukhune Cross Boundary 

District. 

Tutuetšo ya modiro wo o šišintšwego ke go aba meetse go masepala bakeng sa go fihlelela dinyakwa tša 

meetse ka gae tikologong yeo le go kgonthišetša gore go na le meetse ao a lekanego bakeng sa ditšwelopele 

tša moepo lefeleong le itšego. Ditšwelopele tše tša moepo di swanetše go ama batho ka tsela e itšego e botse 

maemong a tša ekonomi a lefelong leo le setšhabeng, gomme di tla šoma e le tshetledi go thuša gore go be le 

kabo ya meetse ao a ka hwetšagalago. 

Go ile gwa ikgokaganywa le batšea-karolo ba bantši nakong ya EIA gomme pego ye e bontšha ka boripana 

kamoo ditaba tše dikgolo di ilego tša elwa hloko ka gona, gore na dilo tšeo di utolotšwego ke ditsebi ke dife le 

dipolelelo tša go fokotšega le/goba go oketšega ga mehola. 

1.1 Tshepedišo ya tšwelopele ya tikologo 

Tshepedišo ya tikologo ka go dumelelana le Molao wa Pabalelo ya Tikologo (Molao wa bo-73 wa 1989) le 

molaotheo o mongwe di a nyakega pele sebopego sa ditho tša mošomo di ka tšweletšwa. Ka baka leo, lesolo 

la EIA leo le thomile ka June 2004. Ge e le gabotse, EIA e akaretša dikarolo tše nne, go etša ge go hlalositšwe 

go Seswantšho 1 (Letlakala ii). 

Kgoro ya Ditaba tša Tikologo le Boeti (DEAT) ke bolaodi bo eteletšego pele bakeng sa EIA, e bile e tla 

hlahlobišiša tumelelo ya ge eba projeke e šišintšwego e swanetše go tšwela pele goba aowa, le gore ka tlase 

ga maemo afe. DEAT e tla dirišana kgauswi le Kgoro ya Mpumalanga ya tša Temo le Taolo ya Mabu le Kgoro 

ya Limpopo ya Matlotlo le Tšwetšopele ya Ekonomi. DEAT gape e tla diriša dikeletšo tšeo di tšwago go dikgoro 

tše dingwe tše sepelelanago tša mmušo le dietšensi, ka mohlala, Kgoro ya Diminerale le Enetši, Kgoro ya 

Ditaba tša Mabu, Kgoro ya Mpumalanga ya tša Dinamelwa, Etšensi ya Limpopo ya Ditsela, Etšensi ya Dithušo 

tša Bohwa ya Afrika Borwa [South African Heritage Resources Agency], le ditaolo tša selete le tša selegae pele 

e tšea sephetho sa mafelelo. 

O šoma o bapelane ka magetla le mosepelo wa taolo ya tikologo e be e le mosepelo wo o dumeletšwego wa 

go hwetša tumelelo, go tšwa go Kgoro ya Diminerale le Enetši (DME) bakeng sa go diriša meepo e fapafapanego 

le go epa ditsha tšeo di nyakegago bakeng sa go hwetša didirišwa tša go aga. Mosepelo wo o dirilwe 

go ya ka dikabo tša Molao wa Dithušo tša Diminerale le Petroliyamo (Molao wa bo-28 wa 2002) 

(o tsebišitšwego ka la 3 May 2004). Dikarolo tše dingwe tša mosepelo wo di sa dutše di tšwela pele. 

1.2 Go Thekga ORWRDP ka tša Ditšhelete 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa, ka go boledišana le Polokelo ya Setšhaba (National Treasury), le ka 

thekgo ya beng ba dishere ba bagolo, ba bjalo ka Trans Caledon Tunnel Authority (TCTA) le dihlopha tša 

meepo, ba dira dithulaganyo tša go thekga projeke ka ditšhelete. 

1



2. SEBOPEGO SA TEKANYETŠO YA TIKOLOGO 

Tekanyetšo ya tikologo e dirwa ka tlase ga kgopolo ya go ya go ile yeo e elago hloko ditekanyo tša tikologo tša 

ekholotši, selegae le tša ekonomi (Bona Seswantšho 2); go lemoga dilo tša boditšhaba-tšhaba; dinyakwa tša 

molaotheo tša ditšhaba-tšhaba; le sebopego sa kakaretšo seo se 

filwego ke Komiti ya Lefase ya Matamo. 

Komiti ya Lefase ya Matamo e boeleditše go šomišwa ga matamo 

a magolo gomme ya lemoga dilo tšeo di tlago pele tša maano tše 

šupa bakeng sa go tšea sephetho go lekotšwe maemo ka moka. 

Se se ile sa bopa karolo ya sebopego sa tekanyetso bakeng sa 

EIA ye, ka tsela e latelago: 

• Go hwetša kamogelo ya setšhaba: Go tšea karolo ga 

setšhaba mo go kwagalago go bopile karolo ya dikgetho tša 

go lebeledišiša bakeng sa projeke yeo e šišintšwego, le 

bakeng sa EIA, nakong yeo dipono tša karolo e kgolo ya beng 

ba dišere ba maemo a mo gae, a selete, a profense le a 

setšhaba di ilego tša tlišwa bakeng sa go šikarwa 

ditšhišinyong. Go tlaleletša mo, Kgoro e ile ya šomiša batšea 

karolo ba mmalwa mesepelong ya poledišano, go akaretša go 

boledišana le dinaga tšeo e lego baagišani. 

• Go ikemišetša ka tekanyetšo ya dikgetho tše kwagalago, bjale 

ka ge go dirilwe nywaga-someng e fetilego (ka go dira 

dithulaganyo mo gontši) e bile go dirilwe nakong ya mogato 

wa go lebeledišiša pele ga EIA. 

• Go phethagatša mehola go tšwa matamong a mantši ao a 

šetšego a le gona, bjalo ka ge go dirwa ka go aga lebota la Letamo la Flag Boshielo. 

• Go boloka dinoka le go phela ga tšona go ya go ile bjalo ka ‘dientšene’ tša bophelo bja polanete. 

Kgonagalo ya go amega ga dinoka le ditekanyo bakeng sa go phema goba go fokotša go amega go bopile 

karolo ya EIA. 

• Go lemoga go swanelega le go abelana mehola. Mehola ya projeke, go akaretša mehola yeo e tla amago 

batho ka go lebanya, ke karolo ya bohlokwa ya ORWRDP e bile go ile gwa bolelwa ka yona go Tekanyetšo 

ya go Amega ya Selegae nakong ya mosepelo wa EIA Kgoro gape e nale Sehlopha sa Mošomo bakeng 

sa thuo ya naga yeo e šomago ka go lebanya le ditho tšeo di amegago. 

• Go kgonthišetša go dumelelana. Ka ntle le go swara dikabo tša Molaotheo tša Repabliki ya Afrika Borwa 

gotee le molao wo o bušago ditiragalo tša yona, Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa bjalo ka 

moemedi wa tšwetšopele ya ORWRDP, le bao e šomago le bona, e tla tlangwa ke dikabo tša peakanyo ya 

taolo ya tikologo [environmental management plan (EMP)] bakeng sa go fetišetša tšeo di utolotšwego go 

EIA gore e be ditiro tšeo di ka lekanyetšwago. 

• Go abelana dinoka bakeng sa khutšo, tšwetšopele le tšhireletšego. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le 

Dithokgwa, ka Mmušo wa Repabliki ya Afrika Borwa, ke mosaeno wa ditumelelano tše fapa-fapanego tša 

boditšhaba-tšhaba go dithuto tše abelanwego tša meetse le dinoka tše fetago mellwane. Sehlopha sa 

Mošomo sa Kgoro se ineetšego se netefatša tirišano le baagišani ba Afrika Borwa (ka gare le ka ntle ga 

mellwane ya ORWRDP). 

3. TLHALOSO YA SEBOPEGO SA PROJEKE E ŠIŠINTŠWEGO 

Beng ba dišere ba bantši ba ile ba ngongorega ka lefelo la Letamo leo le šišintšwego le leswa la De Hoop, e 

lego gore, ke ka baka la eng go kgethilwe Noka ya Steelpoort e sego, ka mohlala, Jane Furse goba Burgersfort 

goba kgauswi le Rooipoort Nokeng ya Olifants. 

Ke feela ka morago ga go lekanyetšwa ga tshedimošo ya setheginiki, ya ekonomi le ya tikologo nakong ya 

nako ya go lebedišiša mo e lego gore letamo le šišintšwego la De Hoop le ile la kgethwa bjalo ka kgetho yeo e 

swanelegago. 

Selo sa bohlokwa seo se swanetšego go gopolwa ke gore letamo le ka agwa feela nokeng yeo e nago le 

meetse a lekanego gore a ka tlatša letamo le moo go nago le meboto e mebedi ka mahlakoreng ka moka a 

noka magareng ga moo go tla agwago lebota la letamo. Letamo le ka agwa feela mo ditshenyagalelo tša 

letamo di tla lokafatšago tekanyo ya meetse ao le ka a rwalago. Go swanetše go elwe hloko gape go amega 

(mo go lokilego le mo go sa lokago) ga letamo ditsheng tše fapanego. 

2 

Kgolo ya 

konomi 

Tekatekanyo 

ya leago 

Boikemelo 

Potego 

ya tlhago 

Seswantšho 2. Ditekanyo tše 

tswalanago le go ya go ile. Gore selo se 

itšego se dule go ya go ile, se swanetše 

go ba le mehola ya ekonomi, e 

swanetše go leka-lekana gore go holega 

mang (teka-tekano ya selegae) e bile ga 

se a swanela go senya tikologo 

(bothakga bja tikologo).



Go swanetše go gatelelwe gore letamo leo le lego lefelong le lengwe ga le bolele gore meetse a ka se abelwe 

mafelo a mangwe. Ka lebaka le, dikarolo tša sebopego sa ORWRDP di akaretša 300 km ya sebopego sa kabo 

ya meetse a mantši tše bjalo ka diphaephe le diteišene tša go pompa bakeng sa go fetišetša meetse ao a sa 

hlwekišwago go tloga letamong go ya mafelong a mangwe, gotee le matanka ao go wona ba pušo ya selegae 

ba ka abelago ditšhaba meetse, ka morago ga go a hlwekiša. 

Dikarolo tše ka moka go bolelwa ka tšona ka kakaretšo karolong ye. Go tlaleletša mo, Setshwantšho 3 se nale 

mmapa wo o bontšhago sebopego sa projeke e šišintšwego. 

3.1 Letamo le le Šišintšwego la De Hoop 

Go sa emetšwe tumelelo ya tikologo ka DEAT ya setšhaba, Letamo le le šišintšwego la De Hoop e tla ba 

letamo la mathomo le legolo Nokeng ya Steelpoort (Poleiti ya 1). Lebota la letamo le tla ba le bophagamo bja 

dimithara tše 81, le tla akaretša lefelo le ka bago dihekthara tše 1 690 ka mogato wa kabo e tletšego, le tla 

kgona go boloka dimilione tša m 3 tše 347 tša meetse e bile le tla kgona go aba dimilione tša m 3 tše 72,2 ka 

ngwaga. Go tlaleletša mo, le tla akaretša go agwa ga matamo a mararo a selekanyo (le tee ka godimo ga 

Letamo la De Hoop, le tee ka tlase ga Letamo la De Hoop le le tee kgauswi le mo go kopanago Dinoka tša 

Olifants le Steelpoort). 

Go feta moo, go agwa ga letamo le šišintšwego go tla nyaka gore go lokišwe tsela ya profense magareng ga 

Steelpoort le Stoffberg (ya R555). 

Go nea beng ba dišere kwešišo e kaone ya bogolo bja letamo 

Bophagamo bja lebota la letamo le šišintšwego (dimithara tše 81) bo tla swana le go aga 

mehlomagana e 21 go ya godimo. Bokagodimo bja letamo bo tla ba bogolo bja mabala a 

rugby/kgwele ya maoto a 32 000 a kopane. Ge eba tekanyo ya meetse ao a lego ka 

letamong ge le tletše, a dirišetšwa go tlatša letamo la go rutha la Olympic, letamo le ka 

kgona go tlatša matangwana a 120 000. 

Projeke ya Tšwetšopele ya Dithušo Nokeng ya Olifants. 

Lefelo la Projeke le Sebopego se Šišintšwego 

Seswantšho 3. Mmapa wo o bontšha lefelo la mo go šišintšwego gore go tla agwa letamo le leswa gomme o 

bontšha moo diphaephe di tlago go tsenywa gona le mo go ka dirwago gore e be sebopego seo se tswalanago le 

Lefelo la Taolo ya Meetse ya Olifants. O bontšha gape go arolwa ga go agwa ga dikarolo tše fapa-fapanego tša kago. 

3



Letamo le šišintšwego le tla ba le megato e 

mentši ya mošomo. Se se tla dumelela go 

tswakwa ga meetse bakeng sa go lokollwa ga 

megato ya mafelelo, gomme seo sa kgontšha 

gore meetse a thempheratšha e swanetšego 

le go ba gona ga oksitšene go lokollwe, gwa 

theoša mafelelo a meetse a megato ya 

mafelelo. 

3.2 Go ba Mong 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e 

tla ba beng ba Letamo la De Hoop le 

sebopego sa kabo ya meetse a mantši a 

setšhaba. Gona bjale go sa dutše go 

rerišanwa ka dikgetho tša go šoma ga projeke 

magareng ga Kgoro le batšea-karolo bao ba 

sepelelanago. 

Provinsiale grens 

Plaas grens 

Plaasgedeelte grens 

Paaie 

Herbelynde pad P159-1 

Riviere 

LIMPOPO 

PROVINSIE 

Beoogde nuwe dam 

op die plaas De Hoop 

Semanegi sa 1. Seswantšho se bontšha moo 

Letamo le le šišintšwego la De Hoop le tlago go 

agwa gona bokgoleng bja dikhilomithara tše 35 ka 

leboa la Steelpoort, go lebana le Noka ya Steelpoort. 

Tsela yeo e lego mo seswantšhong ke R555. Tsela e 

tla lokišwa. 

Letamo le šišintšwego Polaseng ya De Hoop, meetse ao a 

letetšwego gore a tla khupetša ge le tletše, go bontšhwa 

dipolase tše amegago, mebila le tsela e lokišitšwego 

Seswantšho 4. Mmapa wo o bontšha thulaganyo ya Letamo la De Hoop leo le šišintšwego, o bontšha 

mellwane ya diprofense le dipolasa gomme o bontšha mo tsela ya R555 e tla lokišwago gona. Tsela ye e tla 

lokišwa gape kgaufsi le mo go tlago go agwa letamo, ka thoko ya ka bodikela. 

4 

MPUMALANGA 

PROVINSIE 

Na



3.3 Sebopego sa kabo ya meetse ka bontši 

Sebopego sa setšhaba sa kabo ya meetse ka bontši se tla agwa bakeng sa go iša meetse a sa hlwekišwago 

(ao a sa tsenywago dihlare) mo a nyakegago gona, ka tsela e latelago: 

• Go agwa ga tsela ya diphaephe, diteišene tša go pompa meetse, go leka-lekanya matamo, dioftheike le 

matanka le ditsela tša diphaephe tše tlogago Letamong le šišintšwego la De Hoop go bapa le R37, go feta 

Moepo wa Atok, go fihla Letangwaneng la Olifantspoort. Go na le kgetho e nngwe bakeng sa karolo ya 

tsela ya phaephe magareng ga Letamo la De Hoop le toropo ya Steelpoort. Kgetho ye ke go lokollela 

meetse Nokeng ya Steelpoort gore a ntšhwe toropong ya Steelpoort. Ge eba kgetho ye e nngwe e 

kgethilwe, gona go tla nyakega letangwana le lengwe, seteišene sa go pompa le letamo la go ntšha 

ditšhila. Dikgetho ka bobedi tšeo di tlišitšwego di hlokometšwe ka gare ga EIA ye. 

• Go agwa ga lefapha le lenyenyane la tsela ya diphaephe go tloga Letamong la De Hoop go ya Jane Furse. 

• Go agwa ga tsela ya diphaephe, tše tswalanego le diteišene tša go pompa, go leka-lekanya matamo, 

oftheike le matanka go tloga Letamong la Flag Boshielo go ya ga Mokopane. 

Kabo ya meetse ditšhabeng 

• Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e ikarabela ka sebopego sa go aba ka bontši 

meetse a sa hlwekišwago (a sa tsenywago dihlare). Go hlwekiša le go aba meetse a 

manyenyane ke boikarabelo bja dipušo tša selegae. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le 

Dithokgwa, gotee le mmušo wa profense, di nolofatša mananeo a kabo ya meetse a 

manyenyane ao a tsepantšwego le ORWRDP. Projeke e tla akaretša matanka ao dipušo 

tša selegae di tla kgonago go hwetša meetse bakeng sa go a hlwekiša le go abela malapa. 

• Gape, ka go dumelelana le Pholisi ya Meetse a Mahala ya Afrika Borwa, dikhilolitara tša 

mathomo tše 6 tša meetse go ya ka lapa ke tša mahala. Ka morago ga moo, badiriši ba 

swanetše go lefa bakeng sa meetse ao ba a dirišago. 

3.3.1 Ditsela tša diphaephe 

Bogolo bjo bogolo bja phaephe e tla ba 1,4 m ka bogolo. Diphaephe di tla robatšwa ka gare melete yeo e nago 

le botebo bja dimithara tše 3.5 le dimithara tše 2.5 ka bophara bakeng sa diphaephe tše dikgolo go di feta ka 

moka. Ka kakaretšo, monabo o dumeletšwego o mogolo wa molete o bulegilego nako e nngwe le e nngwe ke 5 

km. Melete e tla khupetšwa ge diphaephe di robaditšwe fase le go lekwa. Melete e tla khupetšwa ka tsela yeo 

ka yona e nago le sebopego sa go lekanela ka gare ga mabu a tlhago. Ke moka di tla khupetšwa ka mmu wa 

ka godimo le go epelwa. Go tla ba le dikampa tša go aga dintlheng tše fapa-fapanego go bapa le tsela ya 

diphaephe bakeng sa dintlo, diofisi, diwekešopo, le mafelo ao go tla bewago diphaephe, bj.bj. Maemo ka moka 

a tla beakanywa ka go dumelelana le mmasepala wa pušo ya selegae. 

Moo go kgonegago, ditsela tša diphaephe di tla latela ditsela tšeo di šetšego di le gona (bona mmapa 

Setswantšhong 3). Bohlanka bja mafelelo bja ditsela tša diphaephe e tla ba bophara bja dimithara tše 15, mo 

go sa dumelelwago meago le dihlare tše dikgolo e le bakeng sa go šireletša ditsela tša diphaephe, le go 

dumelela hlokomelo. Ditiragalo tšeo e sego tša nako e telele tše bjalo ka phulo di ka tšwela pele ka morago ga 

kago. Go tla nyakega bohlanka bjo bongwe bja nakwana bja dimithara tše 15 nakong ya kago. Se se ka bolela 

gore batho ba bangwe bao ba dulago kgauswi le tsela yeo ditsela tša diphaephe di tla bewago go yona ka go 

lebanya, ba ka swanelwa gore ba tlošwe, goba batho bao ba nago le leruo goba go fudiša diphoofolo tša bona 

ka go lebanya kgauswi le tsela ba ka se kgone go dira bjalo nakong ya go aga. 

Nakong ya ge melete e dutše e epša bakeng sa ditsela tša diphaephe, go tla dumelelwa go tsena ga nakwana, 

eupša ge melete e khupeditšwe, go tla bolokwa go tsena ga go ya go ile. Mo go nago le mabitla, a tla fedišwa 

ka go rerišana le ditšhaba le ka go ya ka melao ya naga. Go feta moo, go tla lokišetšwa EMP bakeng sa 

projeke yeo e šišintšwego. EMP e tla ba le ditaelo tšeo di swanetšego go kgomarelwa ke moemedi wa projeke 

le bašomi bao ba beilwego. Ditaelo tša bohlokwa di tla bolela ka polokego ya maloko a setšhaba le maruo a 

bona nakong ya kago. 

5



Tefo 

Beng ba dišere bao ba ka amegago ka go lebanya ke ditsela tša diphaephe tšeo di 

šišintšwego le sebopego ba botšišitše ge eba go tla rerišanwa le bona ge nako e fihlile, kudukudu 

ka ge go ka ba le ditaba tšeo di lego mabapi le dinyakwa tša bohlanka le ditefo. Go 

bohlokwa go ela hloko gore seo ga se morero wa EIA go lekanyetša tefo. Beng ka moka ba 

poraebete go tla dirišanwa le bona ka go dumelelana le Molao wa Expropriation le gore naga 

yeo e lego ya mmušo go tla lebeletšanwa le yona go ya ka melao le melawana ya Kgoro ya 

Ditaba tša Mabu ka Balaodi ba Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa: Ditaba tša Mabu. 

3.3.2 Diteišene tša go pompa meetse 

Mo nakong ye go beakantšwe diteišene tša go pompa 

meetse tše šupa (bona Semanegi 2). Go tla ba le tše 

tharo tseleng ya Steelpoort-Olifantspoort le tše nne 

tseleng ya Flag Boshielo-Mokopane. Seteišene se 

sengwe le se sengwe se tla ba le legora la 

tšhireletšego leo le le nago le palomoka ya dihekthara 

tše 1 go ya go 2 go ya ka seteišene sa go pompa 

meetse, e bile se tla ba le dipompo tše kgolo. Go 

tlaleletša moo, go tla ba le matamo a go leka-lekanya 

(le tee bakeng sa seteišene se sengwe le se sengwe 

sa go pompa meetse) mo e ka bago seripa sa 

hekthara ka bogolo, e lego seo se bolelago, bogolo 

bja lebala la rugby. Badiriši ba bontši le bona ba tla 

abelwa ka dioftheike ka go lebanya go tšwa ditseleng 

tša diphaephe tša meetse. 

Kabo ya mohlagase 

6 

Semanegi sa 2. Seswantšho se bontšha moo 

Letamo le le šišintšwego la De Hoop le tlago go 

agwa gona bokgoleng bja dikhilomithara tše 35 

ka leboa la Steelpoort, go lebana le Noka ya 

Steelpoort. Tsela yeo e lego mo seswantšhong 

ke R555. Tsela e tla lokišwa. 

Beng ba dišere ba bangwe ba bontšhitše go tshwenyega ka ge eba sebopego seo se lego 

gona sa mohlagase se lekane gore se ka rwala morwalo o oketšegilego wa diteišene tša go 

pompa meetse le sebopego se tswalanego. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e 

dirišana le Eskom bakeng sa go rerišana ka ditaba tša kabo ya mohlagase. Bogolo bja EIA 

ye ga bo akaretše dithapo tše diswa tša mohlagase goba go tlošwa ga dithapo tša mogala 

tšeo di šetšego di le gona. Eskom e tla swanela go tšea EIA e fapanego bakeng sa dithapo 

tša yona tše sišintšwego tša go fetišetšwa ga mohlagase.



3.3.3 Matanka 

Maemo a matanka a lokišitšwe ka 

therišano ya kgauswi le dipušo tša 

selegae, ka go ela hloko dinyakwa tša 

seteginiki, bjalo ka dintlha tše phagamego 

tšeo go tšona letanka le ka kgonago go 

direla mmasepala le badiriši ba bangwe 

ba bontši bao ba ka nyakago meetse. 

Matanka gona bjale a šišinywa mafelong 

a latelago: 

• Letanka la Pruissen tseleng ya 

diphaephe e šišintšwego magareng 

ga Letamo la Flag Boshielo le 

Mokopane 

• Lebowakgomo 

• Mooihoek 

• De Hoop 

• Jane Furse. 

3.4 Kago 

Semanegi 3. Ba pušo ya selegae ba tla kgona go epa le 

go hlwekiša meetse bakeng sa kabo ya ka lapeng go tšwa 

matankeng a swanago le le lego mo seswantšhong. 

Mesepelo ya Boto ya Mmušo ya Dithendara ya go dira kgopelo ya dithendara e tla latelwa bakeng sa go bewa 

ga bašomi ba konteraka. Kago e tla akaretša ditiragalo tše dintši, ka dikoloi tša go aga, didirišwa le batho ba 

lego setsheng, le go tlošwa mo gogolo ga dithokgwa mathomong. 

3.4.1 Letamo le Šišintšwego la De Hoop 

Kago ya letamo e tla akaretša go agwa ga letamo le tsela ya go tšholla meetse. Gape go tla ba le kago ya 

kampa ya bodulo e lekanyeditšwego ka thokong ya bodikela kgauswi le setsha sa lebota se šišintšwego, go 

akaretša dintlo le ditirelo tše amegago tše bjalo ka ditsela tša ka gare, kabo ya meetse, kabo ya mohlagase, go 

hlwekiša ga meetse a ditšhila, go lahlwa mo go tiilego ga ditšhila, mafapha a tšhoganyetšo le mafelo a 

boitapološo. 

Go tlaleletša moo, diofisi, ditirelo (ditsela tša ka gare, kabo ya meetse, kabo ya mohlagase, go hlwekiša ga 

meetse a ditšhila, go lahlwa mo go tiilego ga ditšhila, mafapha a tšhoganyetšo le go hlokomelwa ga dilo tše 

kotsi), diwekeshopo, bohlapelo, mafelo a go boloka ka tsela e bolokegilego dithuthupišwa le sebopego sa 

poledišano di tla agwa setsheng sa letamo (kgauswi le kampa e lekanyeditšwego ya bodulo). Go tla nyakega 

gape le mafapha a go boloka dilo ka bontši le go ntšhwa ga makhura a dikoloi tša go aga, le mafelo a go 

šomela bakeng sa go paka setoko sa didirišwa tša go aga le go dirwa ga setsha le mošomo wa sehlopha 

(Semanegi 4) le dimela tša bitumen. 

3.4.2 Go lokišwa ga tsela ya R555 ya profense 

Go bile le go rerišana go gogolo le beng ba dišere, e bile ka mo go kgethegilego le beng ba naga bao ba 

amegago ka go lebanya bakeng sa go netefatša gore matshwenyego a bona a elwa hloko. Beng ba dišere ba 

ile ba bontšha matshwenyego mabapi le go tsena dipolaseng tša bona nakong ya kago, go lokišwa ga ditsela 

tša go tsena, polokego le mafelelo a go lokišwa ga tirišo ya naga. EIA e šišinya gore go lokišwa ga tsela mo go 

swanetšego go tšwa ponong ya ekonomi, polokego ya sephete-phete le tikologo e tla ba ka lehlakoreng la ka 

bodikela bja letamo le šišintšwego (kgauswi le mothaladi wa mollwane ka mo go ka kgonegago). Kgetho ye e 

ile ya rerišanwa le beng ba dišere bao go nago le kgonagalo ya gore ba amege ka go lebanya megatong ya 

mafelelo ya mosepelo ya EIA. Nakong ya dikopano tša sehlopha, go ile gwa boledišanwa ka ditokišo tše 

dingwe tše dinyenyane tšeo go nago le kgonagalo ya gore di ame matshwenyego a batho. 

Tsela yeo e lokišwago e tla dula e le gona bakeng sa go ka dirišwa ke batho bohle e bile e tla hlokomelwa ke 

Mmušo wa Mpumalanga (Kgoro ya Ditsela le Dinamelwa). Tokišo ya tsela e ka se ame metse le ge ele efe. 

Lega go le bjalo, naga ya poraebete yeo e lego ya Tshehla Trust le batho ba bangwe bao e lego beng ba naga, 

ba tla amega. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e lemoga mafelelo ao a bago gona nageng ya temo le 

go dikologa letamo e bile e tla dirišana le beng ba naga bao ba amegago ka ntle ga mosepelo wo wa EIA 

7



mabapi le khwetšo ya naga. Go feta, go tla swanela gore go nyakišišwe le go elwa hloko kabo ya ditsela tša 

lerole tšeo go tla tsenwago ka tšona tša go ya letamong le šišintšwego nakong ya mogato wa go hlama 

projeke.. 

Go feta mo, go lokišwa ga tsela go swanetše go dirwa pele ga ge go agwa ga lehlakore le swanetšego ga 

lebato la Letamo le le šišintšwego la De Hoop go ka thongwa. Mo go hlokegago gore go lokišwe tsela 

diprojekeng, ke pholisi ya Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa gore di tšeele tsela yeo e šetšego e le 

gona legato ka tsela e nngwe ya boemo bjo bo swanago. 

3.4.3 Sebopego sa meetse a mantši 

Kago ya ditsela tša diphaephe, diteišene tša go pompa meetse, matamo a go leka-lekanya, dioftheiki le 

matanka e tla akaretša kago ya dikampa tša bodulo dintlheng tše fapa-fapanego go bapelana le ditsela tše 

tharo tša tsela ya diphaephe tša meetse, go akaretša dintlo le ditirelo (ditsela tša ka gare, kabo ya meetse, 

kabo ya mohlagase, go 

hlwekiša ga meetse a 

ditšhila, go lahlwa mo go 

tiilego ga ditšhila). Ka 

kakaretšo, go 

akanyetšwa lefelo la 

kago la hekthara e 1 go 

ya ka seteišene sa go 

pompa meetse. 

Semanegi 4. Seswantšho sa sehlopha sa dilo tšeo di tlago go agwa kua 

Letamong la Flag Boshielo. Go tla nyakega gore go agwe selo se se 

swanago ge go agwa Letamo le šišintšwego la De Hoop. 

8 

Go tla nyakega gape 

mafapha (kgauswi le 

dikampa tša bodulo) a 

go boloka dilo ka bontši 

le go ntšhwa ga 

makhura a dikoloi tša go 

aga, le mafelo a go 

šomela bakeng sa go 

paka setoko sa didirišwa 

tša go aga le go dirwa 

ga setsha le mošomo wa 

sehlopha se senyenyane 

sa dimela. 

3.4.4 Go epa melete le mekoti 

Kago gape e tla akaretša go epša ga mafelo a go epša le mekoti bakeng sa go hwetša didirišwa tša go aga tše 

bjalo ka santa, mobu le matlapa bakeng sa go agwa ga letamo le šišintšwego le sebopego se tswalanego, go 

akaretša go lokišwa ga tsela ya profense, ya R555. Mafelo a go epša go be go ka ratwa gore a be ka gare ga 

lefelo la go aga letamo gomme lefelo le legolo la go epa mekoti le tla ba godingwana ga letamo le šišintšwego. 

Lega go le bjalo, mafelo a go epša a beilwe mo go nago le didirišwa tše swanetšego bakeng sa go aga, e lego 

seo se nyakago mafelo a go epša ka ntle ga letamo la meetse. Go feta moo, go tla nyakega mafelo a go epša 

bakeng sa go agwa ga ditsela tša diphaephe. Maemong a, go tla rerišanwa le beng ba naga. Go tlaleletša go 

se, bakeng sa letamo le šišintšwego, ka dinako tše dingwe go tla nyakega go thubaka gomme go tla agwa 

gape le sepšhatli sa maswika. Melete ka moka le mekoti e tla epšago e tla dumelelwa ke Kgoro ya Diminerale 

le Enetši bakeng sa go kgonthišetša go dumelelana le Molao wa Tšwetšopele ya Dithušo tša Diminerale le 

Petroliyamo. (Molao wa bo-28 wa 2002).



3.5 Go rulaganya kago 

Kago e tla direga ka go latelana ka megato, ge kgolo ya hlokego ya meetse e dutše e tšwela pele. Gona bjale, 

thulaganyo ya go aga e ka ba ka tsela e latelago: 

• Letamo la De Hoop le matamo a selekanyo: a tla phethwa ka 2009. 

• Tsela ya diphaephe tša meetse ya Jane Furse: e tla phethwa ka 2010. 

• Tsela ya diphaephe tša meetse ya Flag Boshielo go fihla Mokopane: e tla phethwa ka 2009. 

• Letamo la selekanyo la Steelpoort: le phethwa ka 2011. 

• Dikarolo tša tsela ya diphaephe tša meetse tša Steelpoort goba De Hoop go ya letamong la selekanyo la 

Olifantspoort: le tla phethwa magareng ga 2011 le 2017. 

3.6 Khwetšo ya bohlanka le naga 

Bjalo ka ge go bontšhitšwe dikopanong tša setšhaba le nakong ya dikopano le beng ba naga, morero wa EIA 

ke go lemoga kgonagalo ya mafelelo a mabe le ditsela tša go a phema goba go a fokotša le go lemoga 

mafelelo a mabotse le ditsela tša go a oketša. Morero wa EIA ga se go lebeletšana le khwetšo ya naga. Ge e 

le gabotse, go na le mosepelo o fapanego bakeng sa khwetšo ya naga. Balaodi ba Kgoro ya Ditaba tša Meetse 

le Dithokgwa: Ditaba tša Mabu e lebeletšane le dikarolo tše. 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e šoma ka go lebanya le beng ba naga ba poraebete goba bohle bao 

ba amegago bakeng sa go hwetša naga bakeng sa Letamo la De Hoop leo le šišintšwego, le go ngwadiša 

bohlanka bakeng sa ditsela tša diphaephe le dibopego tše dingwe. 

Beng ba dišere ba bantši ba botšišitše ge eba go nale dikgopelo tša naga tša mo go tla agwago letamo le 

šišintšwego gomme ba ile ba bolela ka matshwenyego a bona mabapi le dikgopelo tšeo di letetšwego tša naga 

le gore Kgoro e tla lebeletšana bjang le tše. Kgoro e lemoga dikgopelo tše fapa-fapanego tša kgopelo ya naga 

dithotong tšeo di tla akaretšwago ke letamo le šišintšwego e bile e rerišana le balaodi ba swanelegago bakeng 

sa go phethagatša dikgopelo. Dikgopelo ka moka tša naga go tla lebeletšanwa le tšona ka go dumelelana le 

molaotheo. Kgoro e tla ela hloko mafelelo le dikgetho tše swanelegago kudu bakeng sa go imollwa ga bona 

nakong ya ditherišano le beng ba naga. 

4. TLHALOSO YA TIKOLOGO E AMEGAGO 

4.1 Lefelo 

Tšwelopele yeo e šišintšwego e beilwe Lefelong la Taolo ya Meetse la Noka ya Olifants (WMA 4). Lefelo la 

letamo le tla ba seswarong se senyenyane sa meetse sa kua Steelpoort, mola sebopego sa kabo ya meetse ka 

bontši se tla phatša ditikologo tše fapa-fapanego, tšeo, ge di kopane di bopago ‘tikologo e amogelago’ goba e 

‘amegilego’. E tla ama gape le badiriši ba meetse ba Noka ya Olifants. 

Seswaro sa meetse sa Olifants se abelanwa magareng ga Afrika Borwa le Mozambique. Kruger National Park 

le Letamo la Massingir kua Mozambique di beilwe megatong ya mafelelo ya letamo le šišintšwego. Seswaro sa 

meetse sa Olifants ke karolo ya Limpopo e bile se ama Botswana, Zimbabwe, Afrika Borwa le Mozambique. 

Mafelelo a lebanyago a tšwetšopele ye e tla kwa ke Mozambique. 

Ka go dumelelana le Molao wa go Kgetholla ga Mmasepala (Molao wa bo-27 wa 1998), tikologo e amogelago 

e go Mmasepala wa Greater Sekhukhune Cross Boundary District (CBDM). 

Greater Sekhukhune CBDM (CBDC3) e dirilwe ka Greater Tubatse, Greater Groblersdal, Greater Marble Hall, 

Makhuduthamaga le dipušo Selegae tša Fetakgomo. Go Mmasepala wa Selete wa Waterberg (DC36), 

mmasepala wa selegae o amegago ke Mmasepala wa Selegae wa Mogalakwena, mola go Mmasepala wa 

Selete wa Capricorn (DC35), e le Mmasepala wa Selegae wa Polokwane. Ditoropo tš dikgolo lefelong le ke 

Steelpoort, Burgersfort, Mokopane, Polokwane, Jane Furse, le Lebowakgomo. 

9



4.2 Go dirišwa ga meetse 

Go na le ditlhokego tše diswa tšeo di golago ka lebelo tša meetse bakeng sa go thekga badiriši ba meepo, 

intaseteri le ba ka magaeng lefelong le. Meepo le palo ya baagi yeo e oketšegago ganyenyane-ganyenyane di 

tla nyaka koketšego e bonagalago ya meetse nakong e tlago. 

Dikarolo tše dikgolo tša go dirišwa ga meetse lefelong le di akaretša go nošetša, meepo, meetse bakeng sa 

dinyakwa tša motheo tša batho le tša 

ekholotši (“Letanka” – bona 

Seswantšho 5), meetse a ka lapeng, 

gotee le go fetišetšwa ga meetse 

Toropong ya Polokwane. Badiriši ba 

meetse a go nošetša ba akaretša tirišo 

e kgolo ya meetse go Olifants WMA 

eupša ga ba a letelwa gore ba gole ka 

baka la theko e phagamego ya go 

šireletša meetse a oketšegilego. 

Ditšhaba tše dintši di swanetše go 

ithekga ka meetse ao a hwetšwago 

dipetseng, didibeng tše epilwego ka 

matsogo le meedi, mo kabo ya meetse 

gantši e ka se bolelwego e sa le pele le 

boleng bja meetse bo belaetšago. Ka 

baka la seo, go kopanwa le mathata a 

tša maphelo ao a tswalanego le boleng 

bo fokolago bja meetse lefelong le leo 

go dirwago nyakišišo. 

Tekatekanyo 

Maikarabelo Maikarabelo a Lekgotla la 

a naga 

Bolaodi ba Meetsi 

4.3 Maswao a selegae le a ekonomi ya selegae 

10 

Tekanyo ya bong le Boikemelo - Reserve 

Ge meetse a naga ka moka a ka tšhelwa ka gare ga kgamelo 

(bucket), Reserve, ke meetsi a o a swanetšego go tlogelwa ka gare 

ga kgamelo go šomiswa go dinyakwa tsa batho le tša tlhago 

Dinyakwa tše dingwe tseo di dumeletšwego mo 

boemong bja ditekatekanyo tšeo di 

dumeletswego; mogola go tšhomoso ya 

dinyakwa tša setšhaba le dinyakwa tša naga 

Maitlamo a boditšhabatšhaba, tšweletšo ya 

methapo ya meetsi, tšhomišo ya kamoso, etc. 

Tokelo ye tee 

Dinyakwa tša batho 

ya goba le 

meetše meetše go 

Molao wa 

Dinyakwa tša naga 

Meetsi wa 

Naga 

CBDM ya Sekhukhune ke selete seo se tshedišwago mahlo kudu ka tša ekonomi Profenseng ya Limpopo. 

Batho ba fetago 75% ba hwetša ka tlase R 12,000 ka ngwaga, e bile go feta 75% ya baagi bao ba agago 

ekonomi ga ba šome. Mo e ka bago 30% ya baagi ga ba na thuto ya motheo, malapa a ka tlase ga 40% a na le 

megala gomme 60% ba na le mohlagase. Palo e fetago 70% ya baagi ba diriša dintlwana tša mekoti tšeo di sa 

fihlelelego boemo bja ditirelo tša RDP, ka gona, tšeo di baka dikotsi tša maphelo. Tiragalo ya HIV/AIDS e 

phagame. 

Mehuta e megolo ya tirišo ya naga seleteng se e akaretša, setšhaba, meepo, thekišo ya temo, go dula le 

magora ao a šireleditšwego. Bonyenyane 35% ya selete sa naga ya Sekhukhune ke naga ya setšhaba, yeo e 

lego ya baagi bao ba diilago, bao maphelo a bona a ithekgilego ka go lema le go dirišwa ga dithušo tša tlhago. 

Lega go le bjalo, go na le kgonagalo e botse ya boeti bja tša diphedi dikarolong tša dithaba tšeo di sa šitišwego 

selete. 

Mafelo a mangwe a humile ka dithušo tša akhaelotši le tša setšo. 

4.4 Maswao ao a lego ka sebopego seo se lego gabedi 

Seswantsho 5.1 Go hlalosa Reserve. Seswantšho se se bontšha 

le ka moo Kgoro abago meetse ka gona. Reserve e ka godimo 

lenaneong la kabo ya meetse. 

Lefelo le, leo e lego karolo ya Moago wa Sethokgwa se Tukago, e humile ka mo go feteletšego ka dithušo tša 

diminerale. Noka ya Olifants e nale neteweke e tiilego ya dinoka tša meedi le melapo yeo e tsenago go yona. E 

kile ya ba noka e tšwelago pele yeo e elago ka matla, eupša gona bjale ke noka yeo e tšwelago pele ka go 

nanya, yeo ka dinako tše dingwe, e emišago go ela. Seswaro se senyenyane sa Steelpoort se na le Noka ya 

Steelpoort, le meedi e tšwelago pele, Dinoka tša Klip, Dwars, Waterval le Spekboom. Noka ya Steelpoort e ela 

go leba bohlaba-lebowa ka sefero ka gare ga mmotwana gore e kopane le Noka ya Olifants. 

Go tia ga meetse a lego mmung ke boemo bjo phagamego go Olifants WMA, gaešita le ge ayone e 

phagamego, floraite le naetreite di hwetšwa mafelong a mangwe. Kgonagalo ya go dirišwa mo go oketšegilego 

ga meetse go lemogilwe dikarolong tša projeke, gagolo bakeng sa merero ya ka gae le go nošetšwa ga 

tšhengwana ya dijo. 

Letamo la Olifants le na le lefelo la bohlokwa la go fetola ga ekholotši mo go kopanago dilete tše nne tša 

tlelaemete ya diphedi. Lefelo la go ba ga Tlhago ga Dimela la ga Sekhukhune moeding wa Steelpoort ke 

mohuta wa moswananoši wa Sethokgwa sa dithaba, o nago le mehuta e fapanego ya dimela tša tlhago tše



masome-pedi ya dimela tša tlhago (ge eba phatlalatšo ya mehuta ya dimela e lekanyeditšwe lefelong le 

kgethegilego e bitšwa “go ba ga tlhago”). 

5. MOSEPELO WA TEKENYETŠO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO (EIA) 

Dinyakišišo tša ditsebi di dirišetšwa go fana ka dikarabo tša matshwenyego ao a bolelwago ke beng ba dišere 

bakeng sa go bolelela pele gore mafelelo a mabe goba a mabotse e tla ba afe. Dipoelo tše di rerišanwa le beng 

ba dišere ka Pego ya go Amega ka Tikologo le Kakaretšo ya yona. 

EIA ya projeke e šišintšwego e ile ya bapatšwa gohle e bile go dirwa maiteko a kgethegilego a go hwetša go 

tsenya letsogo ga batho bao ba ka amegago ka go lebanya. Dipapatšo tšeo di tsebišago ka EIA di ile tša išwa 

methopong ya ditaba le diboto tša temošo ya projeke di ile tša bewa mafelong a swanetšego go bapa le 

mebila. Sengwalwa sa Tshedimošo ya Matseno, Pego ya go Bontšha Tšhišinyo le Pego ya yona ya Kakaretšo 

(ka Seisemane, Sepedi le Afrikaans) di ile tša phatlalatšwa gohle. Ka ntle le diwekeshopo tše tharo tše kgolo le 

dikopano tše dingwe nakong ya Mogato wa go Nyakišiša, go ile gwa swarwa dikopano tše fetago tše 20 

nakong ya Mogato wa go Nyakišiša go fihla ka October 2004 le beng ba dinaga, ditšhaba, balaodi, ditsebi tša 

go tia ga meetse, di-NGO tše di amegago ka go aga matamo, badudi le ba bangwe Nakong ya Mogato wa 

Tekanyetšo ya go Amega beng ba dišere ba ile ba dula ba tsebišwa ka tšwelopele ka mangwalo a mabedi a 

motho ka noši ao a bego a ngwadilwe diaterese tša beng ba dišere ba fetago 2 500 nakong ya Disemere 2004 

le Matšhe 2005. Go ile gwa swarwa dikopano tše oketšegilego le beng ba naga bao go nago le kgonagalo ya 

gore ba amege ka go lebanya. Nakong e latelago Mogato wa Tekanyetšo ya go Amega beng ba dišere ba 

amogetše lengwalo ka Agostose 2005 leo le bego le ba tsebiša ka go hwetšagala ga Pego ya Tshekatsheko ya 

go Amega ga Tikologo (EIR) le Kakaretšo ya yona (pego ye, e ka Seisemane, Afrikaans le Sepedi) le go ba 

laletša dikopanong tša setšhaba tše nne mafelong a fapa-fapenego (bona letlakala iii la pego ye). EIR e 

Šišintswego e tla hwetšagala gore e boeletšwe ke setšhaba go tloga ka la 18 August 2005 go fihla ka Labone 

la 29 Setemere 2005. Go oketša mo, go hwetšagala ga EIR e Sekasekilwego go phatlaladitšwe dipapatšong 

tša methopo ya ditaba, ya gatišwa dikuranteng tša mo gae le tša selete le go gašwa diteišeng tša radio tša 

lefelo la geno. 

Go oketša moo mosepelo wa go tšea karolo ga setšhaba bakeng sa EIA, Kgoro ya Ditaba tša Meetse le 

Dithokgwa e thomile maiteko a go boledišana le beng ba dišere bakeng sa projeke ka moka. 

Ditaba ka moka tšeo di boletšwego ke beng ba dišere di tsentšhitšwe ka Pegong ya Ditaba le Dikarabelo, di 

hwetšagala bakeng sa Ofisi ya go Tšea Karolo ga Setšhaba goba go Wepesaete ya Kgoro ya Ditaba tša 

Meetse le Dithokgwa: www.dwaf.gov.za/Projects/olifant/documents.htm. Ka morago ga nako ya go ntšha sa 

mafahleng go EIR e Sekasekilwego, ditlhaloso ka moka di tla tsenywa ka Pegong ya go Amega ga Tikologo 

yeo e tla išwago go balaodi gore ba tšee sephetho. 

6. KAKARETŠO YA DILO TŠEO DI UTOLOTŠWEGO TŠA TEKANYETŠO YA GO 

AMEGA GA TIKOLOGO 

Karolo ye e bontšha kakaretšo ya dilo tše dikgolo tšeo di utolotšwego tša EIA. 

6.1 Palo le go tia ga go ela ga noka 

Maloko a setšhaba, batho ba poraebete le dihlopha, diintaseteri, dipušo tša selegae le tša setšhaba ba ile ba 

bontšha go tshwenyega mo go fapa-fapanego mo go 

Lepokisi 1. Dilo tša Bohlokwa tše 

Utolotšwego tšeo di lemogilwego nakong 

ya lesolo. 

• Palo le go Tia ga go Ela ga Noka 

• Ekholotši ya go Tsoma Meetse 

• Taolo ya Thekgo le Tlhokego 

• Peakanyo ya Tšwetšopele e 

Kopantšwego 

• Mafelelo a Kago 

• Khwetšo ya Naga le Tefo. 

tswalanago le palo le go tia ga go ela ga dinoka. Ba be 

ba tshwenyegile ka kamoo letamo le šišintšwego le ka 

amago palo le go tia ga Noka ya Steelpoort le go amega 

ga Noka ya Olifants. Go ile gwa bontšhwa go 

tshwenyega gape mo go tswalanago le mafelelo a go 

šilafatša/go ba le seretse ga Dinoka tša Steelpoort le 

Olifants. 

Beng ba dišere gape ba be ba tshwenyegile ka mafelelo 

a nakong e tlago a ditiragalo tša meepo ka godimo le ka 

tlase ga meetse ka baka la go aga mo go šišintšwego ga 

Letamo la De Hoop. Beng ba dišere ba mmalwa ba ile ba 

bontšha gore ba ikwa gore go bohlokwa kudu gore dipalo 

11



le go tia ga go ela ga meetse mo go tswalanago le projeke go swanetše go bewa leihlo nako le nako ka mo go 

tšwelago pele. 

Borapolasa le ditšhaba tša magaeng bao ba arolago meetse a go nošetša, ba be ba tshwenyegile ka gore 

letamo le šišintšwego le tla ba le mafelelo a mabe go palo le go tia ga meetse Dinokeng tša Steelpoort le 

Olifants. Beng ba dišere ba be ba tshwenyegile gape ka gore letamo le šišintšwego le ka ba le mafelelo a mabe 

go Kruger National Park le Massingir Dam ya Mozambique. 

6.1.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – palo le go tia ga go ela ga noka 

Ditshepedišo tša meetse di kopantšwe e bile go agwa ga Letamo la De Hoop le šišintšwego Nokeng ya 

Steelpoort, le ditšwetšopele tša moepo tše tswalanego le letamo di ka ama palo le go tia ga meetse ao a 

elelago Nokeng ya Olifants. (Go bohlokwa go gopola gore palo ya meetse le go tia ga meetse di tswalane 

kgauswi. Ka mohlala, go fokotšwa ga go ela go ka feleletša ka go oketšega ga baagi ka nokeng ka gobane go 

na le meetse a manyenyane go ka “timola” tšeo di dulago ka meetseng). 

Dinyakišišo mabapi le tekanyetšo ya dithušo tša meetse di bontšhitše gore letamo le šišintšwego go nale 

kgonagalo ya gore le theoše palomoka ya go ela ga ngwaga le ngwaga Nokeng ya Steelpoort leporogong la 

ditšhipi leo le lebilego Jane Furse ka mo e 

ka bago 63%. Go fokotša mo go ka 

hlaloswa ka tsela e latelago: nakong ya 

dipula tše phagamego, le go ela ga dinoka 

go phagamego, meetse a mantši gona bjale 

a tla ela nokeng ka ntle le go dirišwa. Ge 

eba letamo le le boemong bja lona, go ela 

go phagamego go ka bolokwa ka tsela ye, 

meetse ao a “lahlegilego” nakong e fetilego 

a ka bolokwa letamong bakeng sa go 

dirišwa nakong e tlago. 

Gaešita le ge go ela ga ngwaga le ngwaga 

(go akaretša dinako tša go ela go 

phagamego) go tla theošwa Nokeng ya 

Steelpoort, tutuetšo ya go ela ga ngwaga le 

ngwaga Nokeng ya Olifants e letetšwe gore 

e be e nyenyane. Matamo a mangwe 

seswarong sa Noka ya Olifants a na le 

mafelelo a magolo go go elela Nokeng ya 

Olifants go feta ao a dirilwego projeke ya 

Lepokisi 2. Dilo tša bohlokwa tše Utolotšwego: 

Boleng le tsela yeo noka e elago ka yona. 

• Go dirišwa ga ngwaga le ngwaga ga Noka ya 

Steelpoort go tla theošwa ka mo e ka bago 63% ka 

go ela go phagamego ga go boloka . 

• Go lokollwa ga Letanka go tšwa Letamong la De 

Hoop go tla ba le mafelelo a mabotse a ekholotši 

Nokeng ya Steelpoort. 

• Letamo la De Hoop le šišintšwego le tla ama 

ganyenyane go ela ga meetse Nokeng ya Olifants 

(e lego, Kruger National Park). 

• Tirišo ya Noka ya Steelpoort bjalo ka sefetiši go tla 

thuša tshepedišo ya noka. 

• Mafelelo a go tia ga meetse go tšwa go meepo e 

okeditšwego ka go hlongwa ga molaotheo le go bea 

leihlo mo go tšwelago pele. 

Letamo la De Hoop. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa gona bjale e rerišana ka ditaba tšeo di 

tswalanago le go ela ga Noka ya Olifants ka mosepelo wa go hlongwa ga “Letanka” (bona Seswantšho 5). 

Go bohlokwa go lemoga gore Molao wa Meetse a Setšhaba (Molao wa bo-36 wa 1998) o nyaka gore meetse a 

abjwe bakeng sa go kgotsofatša dinyakwa tša “Letanka” pele ga gore go kgotsofatšwe dinyakwa tša badiriši ba 

bangwe. Letamo la De Hoop leo le šišintšwego le tla hlangwa le go šomišwa ka tsela yeo e tla kgonthišetšago 

gore meetse a lokollwa ka go dumelelana le dinyakwa tša molao tša go aba dinyakwa tša “Letanka” Nokeng ya 

Steelpoort. Se se tla baka maemo a tlase a go ela Nokeng ya Steelpoort gore e be a phagamego ka mo go 

kgethegilego go feta go ela ga tlase mo go bilego gona gona bjale. Ka gona, go ka letelwa gore meetse-fula e 

be a manyenyane (ka gobane go na le meetse a oketšegilego ka gare ga letamo) e bile go ela ga tlase e tla ba 

go phagamego (ka gobane go ela ga tlase go ka oketšwa go tšwa Letamong la De Hoop). Se se swanetše go 

ba le mafelelo a mabotse go diphoofolo le dimela le badiriši ba fapa-fapanego ba meetse le noka ka kakaretšo, 

gagolo ge eba noka e dirišwa bjalo ka sefetiši. Go feta moo, Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e tla 

hlompha ditokelo tša molao tša meetse. 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e ka se kgone go fana ka meepo le intaseteri tšeo di nago le meetse 

a mantši a go katološa mešomo ya yona, ka ntle le go lemoga le go bolela ka ditaba tšeo di theošago meetse 

le go oketša badudi ka godimo le ka tlase ga meetse. Ka lebaka le, Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e 

tšweletša Leano la go Tia ga Meetse bakeng sa selete bjalo ka karolo ya Leano la Taolo ya Dithušo tša Meetse 

tše Kgopantšwego le legolo. Lega go le bjalo, go bohlokwa go ela hloko gore maano a a tla tšea nako go 

hlongwa. Maikemišetšo a gona bjale a Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa ke go kgonthišetša gore go 

12



tšea sephetho ga gona bjale dikarolong ka moka, go swanetše go ela hloko melao ya motheo ya Leano la 

Dithušo tša Meetse tša Setšhaba. 

Ge eba projeke e šišintšwego e dumelelwa ke balaodi bao ba dumelelago, go tla kgoboketšwa EMP bakeng sa 

go aga le mošomo wa letamo. Kgaolo 4 ya EMP e tla bolela ka hlamo le go hlongwa ga mananeo a go bea 

leihlo palo le go tia ga meetse Nokeng ya Steelpoort. 

6.2 Tshepedišo ya diphedi tša meetseng le mmung 

Mabapi le ditshepedišo tša diphedi tša meetseng, batho ba be ba tshwenyegile ka go bolokega ga diphedi tša 

ka meetseng tšeo gona bjale di phelago nokeng yeo letamo go šišinywago gore le tla agwa gona. Ba be ba 

tshwenyegile gape ka mafelelo ao a ka bago gona a go fetišetšwa ga meetse a ka gare ka gobane mehuta e 

mengwe ya diphedi e ka tsebišwa mafelong ao a sa kago a direga nakong e fetilego. Go ile gwa bolelwa ka go 

tshwenyega ka lebota la letamo gore e tla ba lepheko la kimollo ya diphedi tša meetseng. 

Mabapi le ditshepedišo tša diphedi tša mmung, batho ba be ba tshwenyegile ka mehuta ya dimela le diphoofolo 

tšeo di amegago gabonolo le tšeo di tšhošetšwago le gore mafelelo e tla ba afe go tšona. Go ile gwa bolelwa 

ka go tshwenyega gape ka mafelelo a kgogolego le dimela tšeo di phatlalalago ka baka la ditiragalo tšeo di 

tswalanago le go agwa le go šongwa ga letamo. Go tshwenyega go gongwe go be go le mabapi le mafelelo ao 

a tla tlišwago ke letamo dimeleng tšeo di dirago dihlare ao a ka diregago letamong. 

6.2.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – ditshepedišo tša diphedi tša meetseng 

Boemo bja gona bjale (Boemo bja Gabjale bja Ekholotši) bja dihlapi le diphedi tša ka meetseng bo šišinya gore 

Noka ya Steelpoort e wela ka tlase ga legoro leo le hlaloswago e le “go šitišwa mo go lekanyeditšwego” mola 

Noka ya Klip e hlaloswa e le “yeo e šitišwago ganyenyane”. Go šetše go bile le tahlegelo ya bodulo bja diphedi 

e bile gona bjale go na le tahlegelo e kgolo ya mehuta ya dihlapi tšeo di amegago gabonolo ka baka la 

tšhilafatšo yeo e yago godimo le go fokotšwa ga go ela ga meetse. Letamo le šišintšwego le tla ba le karolo e 

kgolo ya meetse a bodulo bja nokeng e bile le letetšwe gore le lebe bodulong bja nakong bjo bo amegago 

gabonolo ga lefelong leo la dihlapi, go akaretšwa dihlapi tše nyenyane tšeo e lego mohuta wa Red Data. 

Dikotara tše tharo tša meetse a Noka ya Klip di letetšwe gore di khupetšwe ke meetse ge boemo bja letamo bo 

eya godimo go “boemo bja kabo e tletšego”. Diphedi tša dihlapi tšeo di amegago ga bonolo di kgona go phela 

Nokeng ya Klip le mabakeng a dikarolo tša go ikoketša tša Noka ya Steelpoort. Mafelo a go tšhabela Nokeng 

ya Klip a tla babalelwa le go laolwa bakeng sa go kgonthišetša go phologa ga diphedi tše lefelong le. 

Letamo le šišintšwego le tla ba le mafelelo a mmalwa a mabotse go tshepedišo ya diphedi tša meetseng. A a 

akaretša gore kgonagalo ya dihlapi lefelong le e tla oketšega le gore megato ya go ela ga meetse a letamo go 

tla kaonafala ka baka la tokollo e rulagantšwego bakeng sa “Letanka”. Letamo le šišintšwego le tla tsenya 

seatla go beng kaone ga mehuta ya dihlapi yeo e amegago gabonolo ngwaga ka moka Nokeng ya Steelpoort 

yeo e elelago letamong, leo le okeditšwego ge eba noka e dirišwa bjalo ka sefetiši. 

Mafelelo a mabe ao a ka letelwago nakong ya mosepelo wa go aga ke mafelelo ao ka kakaretšo a letetšwego 

ka go agwa go gongwe le go gongwe ga matamo le ditsela tša diphaephe. A a akaretša go šitišwa ga madulo 

a meeding, go ba le seretse mo go oketšegilego, go dirišwa mo go oketšegilego ga dithušo tša meetse, go 

tšhollela ka kotsi makhura a dikoloi le dioli, dišilafatši tše oketšegilego tšeo di phegelelago tšeo di bolago le 

tšhilafatšo ya meetse a ditšhila. 

Kimollo e nyenyane e šomago e a kgonega bakeng sa diphedi tšeo di amegago ka go lebanya. Lega go le 

bjalo, EIA e eletša gore pabalelo ya nokakeledi ya Noka ya Klip e bile e swanetše go bopa karolo ya maiteko a 

go fana ka kimollo yeo e sego ya setsheng ya mafelelo ao a ka bago gona go bontši ba mehuta ya dimedi 

(bona ka mo tlase). EIA gape e eletša gore manamelo a dihlapi a swanetše go akaretšwa matangwaneng ka 

moka a šišintšwego bakeng sa go kgontšha dihlapi go hudugela godimo nakong ya modikologo wa go tswala. 

Go bohlokwa go ela hloko gore manamelo a hlapi bakeng sa Letamo la De Hoop a ka se kwagale ka ge lebota 

le tla ba le nale bophagamo bja dimithara tše 81. EIA gape e eletša ka gore lenaneo la go lokollwa ga meetse 

go tšwa Letamong la De Hoop le swanetše go laolwa le go phethagatšwa ka tsela yeo e tla kgonthišetšago 

gore meetse a a lokollwa, a tla ba le okisitšene e phagamego le gore phapano ya thempheretšhara magareng 

ga letamo le noka e ka se be e kgolo kudu. EMP gape e tla dira kabo e kgethegilego bakeng sa dikeletšo 

nakong ya go aga go kgonthišetša gore mafelelo a ditiragalo tša go aga (ka mohlala, tšhilafalo le kgogolego) di 

theošwa ka tsela e nago le bokgoni. 

13



6.2.2 Dilo tše utolotšwego tša EIA le dikeletšo – ditshepedišo tša diphedi tša mmung 

Letamo le šišintšwego le Lefelong la goba ga Tlhago ga Semela la Sekhukhune. Mehuta e mmalwa ya dimela 

tša tlhago di direga lefelong leo, e lego seo se bolelago gore mehuta ya dimela e tšwelela feela lefelong le. 

Dimela tšeo di welago ka tlase ga letamo leo le šišintšwego di fapana go tloga go mafelo a amegago ga bonolo 

go ya go mafelo a sa amegego gabonolo. Mafelo a mangwe ga a ngwalwa gabotse e bile mehuta e meswa ya 

dimela e a utollwa. Se se bontšha gore go na le kotsi e itšego ya go lahlegelwa ke bontšhi bja dimela tšeo di sa 

tsebjwego ka baka la go hlongwa ga matamo. Go rekhotilwe mehuta ya dilo ya Red Data e lego dimela tše 

lesomepedi, diphoofolo tše amušago tše nne, dinonyana tše tharo le segagabi se tee. Mehuta e mentši ya 

dimela mafelong a tšwetšwago pele ao a šišintšwego e dirišetšwa go dira dihlare, dijo, dikgong goba mesepelo 

e mengwe ya go diriša ke batho ba lefelo leo. 

Go nale kgonagalo ya gore boemo bjo tšhošetšago bja ditšhaba tša dimela le mehuta ya dimela e ka oketšega 

ge eba Letamo le šišintšwego la De Hoop le agwa. Ditsebi tša EIA di eleditše gore ditiragalo tša go aga le tša 

go rulaganya di swanetše go ela hloko ka 

dinako tšohle boemo bjo bo bo 

Lepokisi 3. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: 

Meetse le Mmu wa Tikologo. 

• Lefelo la go ba ga Tlhago ga Semela la ga 

Sekhukhune (SCPE) ga le a babalelwa. 

• Ga go na mafelo a babaletšwego ka semolao go 

Dithokgwa tša Dithabeng ka gare ga SCPE. 

• Go khupetšwa ga dihekthara tše 1 690 go tla oketša 

boemo bjo tšhošetšwago bja mehuta ya dimela, ka 

gona, o eletšwa go tsena o butše mahlo. 

• Go imolla mo go sa dirwego setsheng ka pabalelo 

ya mafelo a swanago (go kaone go e nale go tlošwa 

ga semela se tee). 

14 

tšhošetšwago. Mehuta e mengwe ya dimela 

e ka tlošwa gore e šireletšwe ge e se 

setsheng. Lega go le bjalo, go bohlokwa go 

lemoga gore tshepedišo ya diphedi (dimela, 

diphoofolo, mmu, meetse bj.bj) di swanetše 

go šireletšwa ka moka go e na le go 

šireletša feela mohuta o tee. 

Go tlaleletša mo, EIA e eletša gore go 

swanetše go dirwe dinyakišišo mabapi le go 

swanelega ga dilo tše dingwe bakeng sa go 

lemoga mafelo a a mangwe a swanago mo 

go nago le tšwelopele, mo dimela tšeo di 

lego kotsing le tshepedišo ya diphedi di ka 

šireletšwago ka semolao. Kgopolo ya 

Sehlopha sa EIA ke gore lefelo la 

Sethokgwa sa Thabeng sa Sekhukhune, sa bogolo bjo swanago le tšwetšopele yeo e šišintšwego, le 

babalelwe ka semolao. Go eletšwa gape gore mešomo ya go phološa e dirwe bakeng sa go tloša mehuta e 

mentši ka mo go kgonegago yeo e lego kotsing. EMP e tla dira kabo e kgethegilego bakeng sa dikeletšo 

nakong ya kago bakeng sa go kgonthišetša gore mafelelo a ditiragalo tša kago (ka mohlala, tšhilafalo le 

kgogolego) e theošwa ka tsela e nago le bokgoni. 

Lefelo le tla akaretšwago e tla ba noka le meedi ya yona. Lega go le bjalo, lebota le tla agwa mo go nago le 

dimela tša dithabeng, ka gona, go hlongwa ga megato ya pabalelo yeo e sego ya setsheng bakeng sa noka, 

moedi le dimela tša dithabeng go tla ba bohlokwa. 

6.3 Go ba gona nako e telele le taolo ya go tsoma meetse (go seketša meetse, go a 

diriša gape le go a hlwekiša) 

Beng ba dišere ba hlagišitše ditaba mabapi le taolo ya tlhokego ya meetse le go ba gona ba projeke ka nako e 

telele. Beng ba dišere ba bontšhitše gore projeke e šišintšwego e swanetše go ela hloko melao ya motheo ya 

taolo ya tlhokego, le pabalelo ya meetse e swanetše go kopantšhwa projekeng. Ba kgothaleditše gape gore 

batho ba swanetše go rutwa ka tlhokego ya meetse le ditaba tša pabalelo. Bokgoni bja go diriša meetse bo 

swanetše go kaonafatšwa ditorotswaneng le mafelong a metse-setoropong, temo ya go nošetša le mešomo ya 

meepo. Projeke gape e swanetše go bontšha mehola ya ekonomi (bona pejana), go amogelega ga selegae le 

bothakga (bona Seswantšho 2 seo se hlalosago sebopego sa go ba gona go ya go ile). 

6.3.1 Dilo tše utolotšwego tša EIA le dikeletšo – taolo ya go tsoma meetse 

Go na le ditsela tše pedi tša go lebeletšana le mathata a go hlokega ga meetse lefelong. Tlhokego ya meetse e 

ka rarollwa ka (go swana le go aga matamo le dibopego tše dingwe) goba tlhokego e ka theošwa (ka go lebiša 

hlokomelo diprojekeng tšeo di godišago pabalelo ya meetse). Tsela e nngwe, e ka ba go diriša ditsela tše tše 

pedi di kopantšwe. 

Le lengwe la mabaka a bohlokwa bakeng sa Letamo le šišintšwego la De Hoop le kabo ya meetse ka bontši e 

be e le sebaka sa go diriša intaseteri ya moepo bakeng sa go hola tšwetšopele ya ekonomi lefelong leo. Go



lemogilwe gore ge go dutše go bolelwa ka dinyakwa tša gona bjale tša tšhoganyetšo, go sa dutše go ka 

fihlelelwa ditharollo tša nako e telele tše ka bolokwago go ya go ile. Bokgoni bja go aga matamo le go bolela e 

sa le pele ka kgonagalo ya meetse di šetše di le boemong bjo bobotse mo Afrika Borwa. Ka projeke ye, Mmušo 

wa Afrika Borwa o tla kgona go itlama go karolo ya moepo (gomme wa kgontšha tšwetšopele ya ekonomi) 

mola ka nako e swanago o hlokomela ditaba tša tšhoganyetšo tša selegae (gwa fanwa ka meetse a ka gae ao 

a ka fihlelelwago) lefelong leo. 

Go hlokega ga meetse seswarong sa Magareng sa Olifants go ka fedišwa feela ka go aga matamo a maswa le 

sebopego se tswalanego. Go arabela go bjalo ga lehlakoreng le tee go ka se šome ge nako e dutše e tšwela 

pele go lebeletšwe go bolokwa ga go ya go ile. Re swanetše go lemoga gore go šetše go dirilwe mo gontši, 

gagolo Polokwane le Mokopane go go dirišwa ga meetse gape le/goba go theošwa ga go lahlegelwa . Go na le 

kgonagalo seleteng ya go theoša go lahlegelwa le go dirišwa ga dithušo tša meetse ka bokgoni. Go boloka go 

ka dirwa dikarolong ka moka go tloga meepong le go intaseteri le temo le go badiriši ba ka gae, e bile ke 

maiteko a swanago le a ao ge a 

Lepokisi 4. Dilo tša Bohlokwa tše Utolotšwego: Taolo 

ya Thekgo le Dinyakwa. 

• Dithušo tša meetse di šomišwa kudu e bile ditharollo 

tša kabo di ka se tšwele pele ka mo go sa felego. 

• Pabalelo ya Meetse le Taolo ya Tlhokego ke 

ditlamorago tša bohlokwa tša Komiti ya Lefase ya 

Matamo le dikarolo tša bohlokwa tša Leano la Dithušo 

tša Meetse a Setšhaba 

• Kgonagalo ya go fokotša go dirišwa/tlhokego ya 

meetse a seswarong sa Magareng sa Olifants. 

• Taolo ya Pabalelo le Tlhokego di tla bewa mogatong o 

swanago wa go ba bohlokwa bjalo ka tšwetšopele ya 

sebopego, ka gare ga mengwaga e swanago e 

lesome goba gona moo ga go agwa ga projeke. 

15 

kopantšwe le diprojeke tše diswa tše bjalo 

ka Letamo la De Hoop, di swanetšego go 

kgonthišetša go fihlelela ga go boloka go 

ya go ile ga nako e telele. 

EIA e eletša go ngwalwa ga Leano la 

Tlhokego le Pabalelo bakeng sa seswaro 

sa Magareng sa Olifants. Leano le le 

swanetše go ela hloko dintlha tša tirišo ya 

meetse a temo, mmasepala le intaseteri 

lefelong leo. E swanetše go hlokomela 

gape le dikgetho ka moka tša seteginiki le 

tša ekonomi ya selegae tšeo di lego gona 

bakeng sa go kgonthišetša gore dithušo 

tša meetse di dirišwa ka tsela ya go di 

boloka go ya go ile. Dinako tša go fetša, 

pabalelo ya meetse le dikgetho tša 

ditšhelete di swanetše go lokišetšwa le go 

hlongwa bakeng sa tirišo ya meetse karolong e nngwe le e nngwe. Leano le le swanetše go amogela thekgo go 

tšwa mmušong, beng ba dišere ba poraebete le ba magaeng. 

EIA gape e bontšha gore dinyakwa tša Molao wa Pabalelo ya Tikologo (Molao wa bo-73 wa 1989) le Molao wa 

Taolo ya Tikologo (Molao wa bo-107 wa 1998) di swanetše go kgonthišetša gore projeke ye e dirwa ka 

mokgwa wa go ya go ile. Dinyakwa tša bohlokwa bakeng sa mosepelo wo wa EIA, go tšea karolo ga batho 

bohle mosepelong ka moka le go hlongwa ga EMP bakeng sa go imolla mafelelo ka moka ao a ka bago gona. 

6.4 Peakanyo ya Tšwetšopele yeo e Kopantšwego ka gare ga lefelo la projeke 

Beng ba dišere ba tšwago mafelong a magaeng le dikarolong tša poraebete ba eleditše ka gore batho ba 

lefelong leo ba swanetše go dirišwa nakong ya megato ya go aga le tšwetšopele ya letamo le šišintšwego go 

kgonthišetša gore projeke e tla ba le mohola ka go lebanya go ditšhaba tša lefelong leo. Ba bontšhitše gape 

gore ba tla rata go hirwa nakong ye megato ya go šoma ya nako e telele. Beng ba dišere ba fapa-fapenego ba 

bontšhitše gape gore ba tshwenyile ka HIV/AIDS le mafelelo ao e tla bago le wona projekeng. Nakong ya 

mosepelo wa go tšea karolo ga batho bohle, maloko a setšhaba a fapa-fapanego a bontšhitše go nyakega ga 

meetse a ka gae mafelong a magaeng ka gare ga lefelo la projeke. Maloko a setšhaba a be a nyaka go tseba 

gore a swanetše go leta nako e kae bakeng sa meetse a ka gae le gore ba tla letelwa gore ba lefe bokae 

bakeng sa meetse. 

6.4.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – peakanyo ya tšwetšopele e kopantšwego 

Ka baka la go potlakišwa ga kabo ya meetse lefelong la projeke, kago e tla dirwa ka lebelo (re nyaka go bolela 

se go arolweng) ge eba go ka fiwa Sephetho se sebotse sa Rekhoto. Ka gona, Kgoro ya Ditaba tša Meetse le 

Dithokgwa e tla hloka go bea bašomi ba go aga bao ba nago le maitemogelo le mošomo, gore ba age letamo 

le šišintšwego le sebopego ka nako yeo go kgonegago go dira gore meetse a hwetšagale ka pela ka mo go ka 

kgonegago. Lega go le bjalo, ke boikarabelo bja Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa gore mošomo le 

bokgoni tša lefelong le di dirišwe go fihla bokgoleng bjo bo kgonegago (tekanyo ya mešomo e 600-800 yeo 

60% e tla bego e le batho ba lefelo leo). Se se tla bontšhwa dingwalweng ka moka tša tumellano; e bile



mosepelo o tla nolofatšwa ka go hlangwa ga diteseke tša mešomo tšeo baetapele ba ditšhaba ba tla kgathago 

tema ya bohlokwa. Go feta moo, meetse ao a tla abjwago ke projeke e tla ba katološo ya moepo yeo e dutšego 

e rulaganywa bakeng sa lefelo leo. Go letetšwe gore go katološwa ga moepo go tla tliša dibaka tše 

kgethegilego bakeng sa mešomo ya lefelong leo le kgolo ya ekonomi. 

Ditirelo tša selegae di swanetše go katološwa le go hlokomela baagi bao ba oketšegago lefelong leo. 

Koketšego ya ditiragalo tša meepo lefelong go letetšwe gore e bake koketšego e kgethegilego ya baagi bao ba 

dulago lefelong leo. Lega go le bjalo, ditiragalo tša moepong di tla tšwela pele ganyenyane-ganyenyane 

gomme koketšego ya baagi e letetšwe gore e nanye. Tlhotlo ya gona bjale ya mmušo ke go phethagatša 

dinyakwa tša gona bjale mabapi le ditirelo tša selegae le go katološa ditirelo tša selegae ganyenyaneganyenyane 

gore di swanele moepo le ditšwetšopele tše dingwe lefelong leo. Ditirelo tša selegae tšeo di 

hlokago go katološwa di akaretša tša maphelo, sekolo, go lahlwa ga ditšhila, tšhireletšego, boitekanelo le 

boitapološo. 

Go agwa ga Letamo la De Hoop le šišintšwego ga go a letelwa gore go tla ba le mafelelo a kgethegilego go 

bogolo bja sephethephethe sa mebileng. Koketšego ya sephethephethe yeo e boletšwego e sa le pele ka baka 

la projeke ye go na le kgonagalo ya gore e seke ya feta 5% ya bogolo bja gona bjale. 

Hlokomelo ya tša maphelo ya bohle ke seo go tshwenyegilwego ka sona ka mo go kgethegilego. Go na le go 

tshwenyega mabapi le go phatlalatšwa ga malwetši le mafelelo a HIV/AIDS lefelong la projeke. Ga bjale ga go 

na peakanyo ya maano e kgethegilego bakeng sa ditirelo tša maphelo tša bohle le gore e ka hlokomela bjang 

ditlhoko tša nakong e tlago. Tlhokego ya hlokomelo ya tša maphelo go letetšwe gore e oketšege ka baka la 

ORWRDP le dikarološo tša moepo tše beakantšwego. Go swanetše go boledišanwe ka hlokego ya hlokomelo 

ya tša maphelo ya bohle bakeng sa go kgonthišetša gore mafapha a lekanego a gona lefelong leo. 

Lega go le bjalo mafelelo a mabotse, ke mehola go ditšhaba tša magaeng ge projeke e šišintšwego e ba nea 

meetse a ka gae a hlwekilego. 

Boemo bja ekonomi ya selete ka morago ga go thoma ga moepo ke karolo e nngwe yeo e ka bago le 

kgonagalo ya mafelelo a bokamoso. Selete ga se na dithušo tše lekanego tša diminerale bakeng sa go boloka 

moepo mengwaga e 100. Lega go le bjalo, 


Peakanyo yeo e Tlaleletšago Tšwelopele. 

• Go swanetše go bolelwe ka bogolo bja lefelo leo le 

tla swaraganago le go tsena ka gare. 

• Mmušo o tla tutueletša ditirelo tše oketšegilego, 

gagolo ditirelo tša maphelo, go tirišano le projeke. 

• Mafelelo a mabe a tša maphelo le HIV/AIDS a 

emetšwe ka nako e kopana. 

• Kabo ya meetse ka malapeng e tla tliša mafelelo a 

mabotse go tša maphelo. 

16 

go bohlokwa go gopola gore go epa go 

tutueletšwa ke ekonomi ya lefase le ditheko 

tša lefase tša tšhipi. Ka gona go thata go 

naganela ka mo go nepagetšego gore 

bokamoso bja ekonomi ya selete bo tla ba 

bjang. Go bohlokwa go dula re gopola taba 

ye ka mo kgonegago bjalo ka mafelelo a 

nako e telele a nakong e tlago. 

EIA e eletša ka gore Kgoro ya Ditaba tša 

Meetse le Dithokgwa e swanetše go kgatha 

tema ya bohlokwa go nolofatšeng le go 

tsentšheng peakanyo ya tšwetšopele e 

kopantšwego seleteng. Mmušo gape o 

swanetše go fana ka dithušo tše lekanego 

bakeng sa go kgonthišetša gore peakanyo ya tšwetšopele e kopantšwego e a direga. Go tšwa ponong ya tša 

maphelo EIA e eletša ka gore go fanwe ka dintlo tše lekanego, hlokomelo ya tša maphelo, dinamelwa le ditirelo 

tša motheo tša selegae go bašomi ba projeke e šišintšwego. Go gatelelwa mo gogolo ga hlokomelo ya tša 

maphelo go swanetše go ba go HIV/AIDS le TB. 

EIA gape e eletša ka gore mmušo o swanetše go fana ka dithušo tše hlokegago go dipušo tša selegae bakeng 

sa go kgonthišetša gore meetse a ka gae a abelwa mafelo a magaeng ka pela ka mo go kgonegago. Go etšwe 

hloko gore ditšhaba tše dingwe di ka nyaka meetse a ka gae pele go phethwa projeke yeo e šišintšwego. EIA 

gape e eletša ka tšwetšopele ya bokgoni yeo e tšwelago pele bakeng sa bašomi projekeng yeo e šišintšwego 

gotee le thuto ya tša maphelo yeo e tšwelago pele. 

6.5 Go fokotša mafelelo a amanego le go aga 

Beng ba dišere ba mmalwa ba be ba tshwenyegile ka ditaba tše amanago le mafelelo nakong ya go agwa ga 

Letamo le šišintšwego la De Hoop. Ba be ba tshwenyile ka gore go agwa ga letamo go tla ba le mafelelo a 

mabe ka mo go kgethegilego go dimela, diphoofolo le Noka ya Steelpoort. Batho bao ba tšwago ditšhabeng tša 

lefelo leo ba ile ba botšiša gore ditsela tša diphaephe di ka ba ama bjang. Ba be ba tshwenyegile gape ka



mafelelo ao go nago le kgonagalo ya gore a be gona a go lokiša R555, ditiragalo tšeo di bakago marole le 

mašata le kgonagalo ya dikotsi tša kago go ditšhaba tša lefelong leo (ka mohlala kotsi ya gore batho le 

diphoofolo ba wele ka meleteng). 

6.5.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – mafelelo ao a amanego le go aga 

Mafelelo a mabe ao a letetšwego go megato ye ya tshepedišo ya diphedi a akaretša: ditšhitišo tša bodulo bja 

riparian, go šitišwa ga bophelo bja diphoofolo (ao a mangwe e lego a bohlokwa, ka mohlala, diphoofolo tšeo go 

sa dumelelwago gore di thuntšhwe tše bjalo ka Mokgaditswane wa Phaphati wa Sekhukhune), kgonagalo e 

oketšegilego ya dimela tše šele, kgogolego e oketšegilego le go ba le seretse ka nokeng, go dirišwa mo go 

oketšegilego ga dithušo (melapo le meedi), go tšhollelwa ka kotsi ga makhura le dioli tšeo di šilafatšago mmu 

le/goba noka, le tšhilafatšo ka meetse a ditšhila. 

Ditsela tša go boledišana ka mafelelo a di tšweleditšwe gabotse e bile mafelelo a ka laolwa ka EMP yeo e 

bopilwego gabotse. EIA gape e eletša gore mehuta yeo e sa hwetšagalego gabonolo ka gare le go dikologa 

ditsha tša kago e šišintšwego le mafelo a tswalanego e tla lemogwa, e tlošwe le go išwa mafelong a 

šireleditšwego. Mafelo a kago a swanetše go tsošološwa ka pela ka mo go kgonegago ka tsela e kwagalago 

bjalo ka ge go hlalositšwe go EMP. Go swanetše go be le mesepelo e swanetšego ya go šoma le mafapha a 

thibelo (bjalo ka ge go hlalositšwe go EMP) bakeng sa go thibela go šilafatša ka dioli, makhura a dikoloi le 

dikhemikhale tše dingwe. 

Mafelelo a mabotse a bohlokwa a tikologo go tšwa ponong ya selegae ke gore letamo le šišintšwego le tla fana 

ka mošomo bakeng sa batho ba magareng ga 600-800 ba lefelong leo bao 60% ya bona e tla bago ba lefelo 

leo. Se se tla ba le mafelelo a mabotse ditšhabeng tša lefelong leo. 

Lega go le bjalo, go na le kgonagalo ya gore koketšego ya palo ya batho lefelong la projeke e lebiše go metse 

e meswa yeo e sego molaong. Se se ka baka go oketšega ga malwetši, bosenyi le boitshwaro bjo bobe bja 

selegae ge eba go sa laolwe ka tshwanelo. Ditiro tša kago le taolo tše fapa-fapanego di ka theoša mafelelo a 

ao a ka bago gona e bile go tla boledišanwa le setšhaba ka mo go tšwelago pele. Megato ye ya go imolla e 

bohlokwa ka gobane e tla dira gore batho ba se ke ba atamela setsheng sa go agwa ga Letamo la De Hoop. 

Marobalo a mangwe a tla swanela go newa setsheng sa go aga, eupša go sa dirwa dithulaganyo bakeng sa go 

fana ka marobala bakeng sa bašomedi ba bantši ditoropong tšeo e lego baagišani (bona Karolo 3.3.1). Bao ba 

nyakago mošomo le bao ba rekišago ka tsela yeo e sego molaong ba ka baka ditšhitišo tša selegae e bile 

ditšhitišo tše tša selegae di swanetše go bolokwa di le boemong bja tlase bakeng sa go theoša mafelelo ao a 

ka bago gona go ditšhaba tša lefelo leo tšeo di šetšego di le gona le dipolasa tšeo di dikologilego. Go ile gwa 

lemogwa ditsela tše šišintšwego tša 

diphaephe tšeo go nago le kgonagalo ya 


Mafelelo a Kago. 

• Mafelelo a mabotse mabapi le mošomo le go 

godišwa ga ekonomi (ga selegae, selete, profense le 

setšhaba). 

• Mafelelo a tsebjwago gabotse ao a ka laolwago: 

- Lerole le lešata. 

- Go šitišwa ga selegae. 

- Sephethephethe le polokego. 

- Tšhilafatšo le tsošološo. 

17 

gore di be le kotsi e phagamego ya mebila, 

e bile le tšona di tla nyaka kimollo. 

EIA e eletša ka gore mesepelo ya mošomo 

e swanetše go ba boemong bjo swanetšego 

bakeng sa go lebeletšana ka semolao le go 

hirwa ga bašomi. Kgoro ya Ditaba tša 

Meetse le Dithokgwa e swanetše go šoma 

le Kgoro ya tša Mešomo mabapi le go ruta 

batho ba lefelong leo. Go hirelwa mošomo 

go tla dirwa ka Teseke ya tša Mošomo. 

Tirelo ya Maphodisa ya Afrika Borwa e 

swanetše go tsebišwa ka nako ya ditiragalo 

tša ho hira mo gogolo le gore go swanetše 

go dirwe ditokišetšo bakeng sa go 

kgonthišetša khutšo le molao nakong ya go lefša ga meputso. Mafelo ao a beakantšwego ao a lego molaong a 

go rekišetša a swanetše go hlongwa le go laolwa ke dipušo tša selegae bakeng sa go theoša mafelelo ao a ka 

bago gona. 

EIA gape e eletša gore borakonteraka ba swanetše go naganela ditšhaba tša lefelo leo le go nagana ka dikotsi 

tša sephethephethe le kago. Mafelelo ao a tswalanego le sephethephethe le kago a swanetše go akaretšwa 

dipeakanyong tša taolo bakeng sa go theoša mafelelo ao a ka bago gona ditšhabeng tša lefelong leo.



Dikeletšo go EIA mabapi le lešata, lerole le go širwa ga pono di swanetše go lebiša hlokomelo go thibeleng 

mafelelo a go fihla bokgoleng bjo bo ka kgonegago. Ditiragalo tšeo di bakang mafelelo a di swanetše go laolwa 

le go hlokomelwa ka mokgwa o beakantšwego ka mo go swanetšego. 

EIA gape e eletša gore go swanetše go bolelwe ka taolo ya ditšhila go EMP bakeng sa go thibela mafelelo a 

tseneletšego tikologong yeo e amogelago. 

6.6 Khwetšo ya naga le Tefo 

Beng ba naga ba poraebete le maloko a setšhaba ba be ba tshwenyegile ka palo ya mafelelo ao a ka tlišwago 

ke projeke e šišintšwego. Ka mohlala, dingongorego di ile tša ntšhwa ke maloko a Tshehla Trust bao ba amago 

ke projeke e šišintšwego ka gobane letamo le ka dira gore go be le kgogolego ya go feta 60% ya naga ya 

bona. Beng ba poraebete gape ba be ba tshwenyegile ka letamo leo le tla gogolago mafelo a mangwe le 

dithoto tša bona gape le go lokišwa ga tsela ya R555 mo go tla ripago dipolasa tša bona. Beng ba naga ba 

bantši gape ba bontšhitše gore bahlanka ba bantši ba ka tloga ba bona go le bonolo go tsena dithotong tša 

beng ba naga. Beng ba naga ba poraebete le ba setšhaba ba itše ba tshwenyegile ka mafelelo a mabe ao 

projeke e ka bago le wona mabapi le temo, boeti le pono ya polokego. Beng ba dišere le bona ba be ba sa 

kgonthišega mabapi le kamoo tefo ya naga yeo e amegilego e tla diregago ka gona le gore go tla nolofatšwa 

bjang. 

6.6.1 Dilo tšeo di utolotšwego tša EIA le dikeletšo – khwetšo ya naga le tefo 

Gaešita le ge lefelo ka moka le bona go tiišwa ga ekonomi, beng ba naga bao ba lego mo letamo le tla bago 

gona le bao ba amiwago ke letamo le šišintšwego ba tla amogela tefo. Go bohlokwa go ela hloko gore 

sehlopha sa EIA se ka se hlakantšhe tefo ye goba go rerišana le beng ba naga ka go hwetšwa ga naga le tefo. 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e tla hwetša bahlanka le khwetšo ya naga ka go lebanya le beng ba 

naga. 

EIA e eletša lelokelelo la dilo tšeo di swanetšego go elwa hloko ka mo go kgethegilego le mabaka ao a 

swanetšego go elwa hloko nakong ya khwetšo ya naga le tefo ka go dumelelana le molaotheo (bona Karolo 9.6 

le 10.6 Pegong e tletšego e Sekasekilwego a go Amega ga Tikologo). E eletša gape gore beng ba naga ba 

swanetše go fa mmušo tshedimošo e lekanego bakeng sa go dumelela go tšea sephetho mo go dirilwego ka 

tsebo. 

EIA e hweditše gore mosepelo wa tefo go bapa le ditsela tša diphaephe, gaešita le ge ele o mogolo, o tla ba 

thata ge go lebeletšwe nako le maiteko. Go letetšwe gore ditirelo (kudu-kudu meetse le mohlagase) di tla 

šitišwa ka nakwana nakong ya go aga e bile di swanetše go bušetšwa e le tšona tšeo di tlago pele. Mmušo o 

tla ela hloka ditaba tše mmalwa tše 

bohlokwa ge o tšea sephetho sa 

tekanyetšo le tefo. Ditaba tša bohlokwa di 

akaretša mafelo a agilwego (ao a nago le 

sebopego se bjalo ka magora, diheke, 

dintlwana tša boithomelo, dikaratšhe, 

meago ya kgwebo le malapa) mafelo ao a 

lemilwego (ka mohlala, mafela) ao go 

bunwago ngwaga le ngwaga le tšeo di 

dulago di le gona (ka mohlala, dihlare tša 

dienywa) le ditsha tša go bolokela. Dilo 

tše ka moka tšeo di šetšego di le gona di 

swanetše go lekanyetšwa theko le go 

lefšwa. EIA e eletša ka gore mosepelo wo 

o swanetše go thongwa e sa le pele pele 

ga nako ya go thongwa ga go aga. Dilo 


Khwetšo ya Naga le Tefo. 

• Khwetšo ya naga le tefo di tla direga ka go ya ka 

Molao wa Expropriation (63 wa 1975) le molaotheo o 

mongwe wo o nyakegago. 

• Go šoma ga ekonomi ya diyuniti tše šetšego tša naga 

go swanetše go lekanyetšwa ge eba go hlokega. 

• Mafelelo a kgonegago a lešata ka baka la go lokišwa 

ga R 555 

• Go swanetše go bolelwe ka dithušo tša bohwa bja 

setšo le go tlošwa ga mabitla. 

tšeo di utolotšwego tša EIA di lemošitše gore ge eba mosepelo wo o sa sepedišwe ka toka le go ya ka 

mesepelo ya motheo nako ka moka ya ditsela tša diphaephe, batho bao ba amegago ba ka se thabe e bile se 

se ka baka dikgohlano tša selegae lefelong leo. 

Malapa ao a lego kgauswi le diteišene tša go pompa meetse a aka ba le mafelelo a mabe a lešata, gagolo 

bošego. Go lokišwa ga R555 go ka ba le mafelelo a mabe a lešata go beng ba dišere. Ye e sa le taba yeo go 

ka ngangišanwago ka yona. Go epollwa ga mabitla go nyaka ditumelelo tše fapa-fapanego go tšwa dikgorong 

tša mmušo le malapeng a amegago. Go swanetše go be le mafelo a swanetšego bakeng sa go boloka gape e 

le dinyakwa tša modiro wa go boloka di swanetše go phethagatšwa. Mo e ka bago mabitla a 90 a ile a bolelwa 

e le ao a tla epollwago le go bolokwa gape e bile go na le kgonagalo ya gore go sa na le mabitla a mangwe ao 

18



a ka kgethwago nakong ya go aga. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e na le diporotokole le mesepelo 

tša ditiragalo tše e bile di dirišitšwe ka katlego nakong e fetilego. Diporotokole tše le mesepelo di tla akaretšwa 

go EMP yeo e tla lokišetšwago bakeng sa go aga. 

EIA gape e eletša gore pele ditšhaba di ka tlošwa, go swanetše go lekanyetšwe mafelelo ao a ka bago gona 

bakeng sa go kgonthišetša gore go kgethwe dikgetho tša go ya go ile bakeng sa ditšhaba le tikologo. 

6.7 Ditaba tše dingwe 

Beng ba dišere ba boletše ka ditaba tše mmalwa tše tswalanego le projeke e šišintšwego. Tšeo di utolotšwego 

di akareditšwe ka mo tlase: 

6.7.1 Taolo ya hlokomelo ya naga 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokwa e kopantše dipeakanyo tša taolo ya seswaro bakeng sa go 

kgonthišetša go fokotšwa ga morwalo wa seretse ka letamong. Dipeakanyo tše gape di ikemišeditše go theoša 

megato ya di-nyutriente le mpholo (ditšhipi le dilo tšeo di bolago) ka meetseng ao a elelago letamong le 

šišintšwego. EIA e eletša gore go swanetše go dirwe peakanyo e bopilwego le go hlongwa ke CMA (se se 

tseleng ya go hlongwa bakeng sa Olifants WMA). Dipeakanyo tša taolo ya seswaro se kopantšwego di 

swanetše go lokišwa ka ditiro tša hlokomelo ya naga tšeo di swanelegago tšeo e lego boikarabelo bja Kgoro ya 

tša Temo e bile di bohlokwa bakeng sa tšhireletšo ya nako e telele ya dithušo tša mmu le meetse tša Afrika 

Borwa. EIA e eletša gore dikgoro tša mmušo di swanetše go šoma mmogo le kgauswi le go akaretša beng ba 

dišere. 

Mabapi le go tshwenyega ka gore naga ya borapolasa bao ba tšwelago pele bao ba lego kgauswi le letamo e 

tla le kgonagalo ya kgogolego, EIA e eletša gore Kgoro ya tša Temo le Kgoro ya Ditaba tša Meetse le 

Dithokgwa di swanetše gore ka kelohloko di bee leihlo tšwelopele le tirišo ya naga. 

6.7.2 Ditsha tša akhaelotši 

Ditsebi tša EIA di ile tša tshwenyega ka bohwa bja setšo e bile go bolelwa ka bjona ka botlalo go Karolo 8.6 

Pego e Šišintšwego ya Mafelelo a Tikologo. Letamo le šišintšwego le tla ba le mafelelo a itšego go palo e kgolo 

ya ditsha tše bohlokwa tša akhaelotši le tša setšo go akaretša mabitla. Mafelelo a a ka laolwa ka go dira 

mmapa le go epa ditsha tša bohlokwa ka go dumelelana le dikabo tša Molao wa Dithušo tša Bohwa bja 

Setšhaba (Molao wa bo-25 wa 1999). Go epollwa ga mabitla go nyaka ditumelelo tše fapa-fapanego go tšwa 

dikgorong tša mmušo le malapa ao a amegago. Go swanetše go hwetšwe mafelo a swanelago bakeng sa go 

boloka gape e bile go swanetše go phethagatšwe dinyakwa tše fapa-fapanego tša modiro wa go boloka. 

Diporotokole le mesepelo di tla akaretša go EMP bakeng sa go kgonthišetša gore ditsha tša akhaelotši di a 

hlompšha (bona Karolo 6.6.1 ya sengwalwa se). 

6.7.3 Taolo ya mehuta ya dimela tše šele 

Mehuta ya dimela tše šele ke bothata mafelong ka moka a šitišwago, gagolo ditsheng tša go aga ka morago ga 

ge mošomo o phethilwe. Dimela tše šele di ka swarwa le go fedišwa ka katlego ge eba go dirišwa mekgwa e 

nepagetšego. EIA e eletša gore mekgwa yeo e dirišwe projekeng e šišintšwego. Mekgwa ye gape e swanetše 

go akaretšwa mesepelong ya EMP bakeng sa go aga. 

6.7.4 Tswalano magareng ga mmu le ponagalo ya meetse 

Seretse se se sesane se tla kgobelana kua tlase ga letamo le šišintšwego, eupša letamo le tla ba le mafelelo a 

mabotse go dithušo tša meetse a mmung mo letamo le lego gona. Letamo le šišintšwego le tla oketša morwalo 

wa go arabela go dithušo tša meetse a mmung. Se se bolela gore letamo le tla thuša go aba meetse a 

oketšegilego go dithušo tša meetse tša mmung. Boleng bja meetse a letamo e tla ba bjo bobotse kudu e bile 

bo ka se be le mafelelo a mabe go meetse ao a tšwago mmung. Go arabela go gogolo ga meetse a mmung go 

tla direga ge letamo le tletše le nakong ya mengwaga ya mathomo ya go ba gona ga letamo. EIA e hweditše 

gore mafelelo a mabotse a tla tšwela pele le gore meetse a mmu a fetoga ge boemo bja letamo bo fetoga. 

19



6.7.5 Boemo bja ditokelo tša diminerale le dikgopelo tša naga 

Palo ya dikgopelo e rekhotilwe go dithoto tšeo di amago ke letamo le šišintšwego, eupša dikgopelo tše di be di 

sešo tša tiišetšwa le go ngwadišwa. Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e ikopanya le Komiti ya 

Dikgopelo tša Naga ya Mpumalanga e bile e tla rerišana le tšona go ya pele ka go dumelelana le melao e 

bušago ya dikgopelo tša naga. 

Highveld Steel le Vanadium Corporation di na le ditokelo tša diminerale polaseng ya De Hoop. Bontšhi ba 

ditokelo tša diminerale bo šetše go epilwe le go tsošološwa, e bile go šetše karolo e nyenyane. Kgoro ya 

Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e ikopantše le Highveld Steel le Vanadium Corporation e bile go na le 

dipeakanyo tša go epolla diminerale tšeo di šetšego pele ga ge letamo le ka tlatšwa ka meetse. 

6.7.6 Go bolokega ga letamo 

Sehlopha sa SIA se ile sa bontšha polokego, dikgonagalo le ditlamorago tša go palelwa ga letamo, nakong ya 

Tekanyetšo ya go Amega e le taba e oketšegilego yeo e ka kgonegago. Afrika Borwa e na le matamo a mantši 

a magolo a go boloka meetse dinokeng tše mmalwa, e bile go fihla letšatši le, ga go na go palelwa le ge ele 

gofe ga matamo a a a magolo a go boloka meetse mo go diregilego. Ka kakaretšo, letamo le legolo la go 

boloka go nale kgonagalo ya gore le palelwe ge le tlatšwa ka lekga la mathomo. Matla a fapa-fapanego a a 

šomago leboteng la letamo a tla leka-lekanywa a tiišwa ka morago ga go tlatšwa ga mathomo ga letamo. 

Letamo le šišintšwego la De Hoop le tla ba le tsela ya go tšholla meetse yeo e agilwego ka konkereiti e bile ga 

go bonwe go na le tlhokego ya go tsenya diphaephe leboteng ka moka (mo go nago le kgonagalo ya gore go 

fokodiše lebota la letamo). 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e diriša ditaelo tše tiilego tša polokego ya letamo matamong ka moka 

(go ya kamoo go nyakegago go Kgaolo 12 ya Molao wa Meetse a Setšhaba (Molao wa bo-36 wa 1998)). Kgoro 

ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e na le Balaodi ba Polokego ya Letamo e bile Balaodi ba nako le nako ba 

hlahloba matamo ka moka nageng. Go palelwa ga letamo go tšewa e le kotsi e nyenyane kudu. 

Mabakeng a ditiragalo tša dipula tše phagamego, go phophoma go tšwa lefatleng go tla direga ditseleng tša go 

tšholla meetse e bile go ka feleletša ka meedi ya meetse-fula. Lega go le bjalo, ge eba se se direga, Kgoro ya 

Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e tla boledišana kapejana le batho bao ba amegago ka go lebanya e go elela 

ga letamo. Batho ka nako yeo ba tla ba le nako e lekanego gore ba itloše, maruo a bona, dipompo tša dinoka, 

le dibopego tše dingwe gore di išwe mebotong pele meetsefula o ba fihlelela. 

6.7.7 Go fedišwa 

Tekanyo ya botelele bja projeke e nyakile tekanyetšo ya mafelelo ao a ka bago gona ao a bakwago ke go 

fediša (ge eba letamo le ka tswalela gomme le se sa dirišwa). Lega go le bjalo, matamo ke dikarolo tša nako e 

telele e bile a fapane le ditšwetšopele tše dingwe tša go swana le diintaseteri le meepo e bile ka mo go 

tlwaelegilego ga a hlamelwe gore a tlo fedišwa. Letamo le šišintšwego le hlametšwe bakeng sa seretse seo se 

tla dulago go feta mengwaga e 50. Go thata go bolela e sa le pele gore go fediša go ka ba le mafelelo afe a 

tikologo le a selagae ge eba go ka ba le kgonagalo ya gore go direge. Sehlopha sa EIA se eletša gore go 

swanetše go dirwa tekanyetšo ya mafelelo ao a ka bago gona mo e ka bago mengwaga e mehlano pele go ka 

fedišwa bakeng sa go fokotša mafelelo ao a ka bago gona. Tekanyetšo ye e swanetše go bolela gore mafelelo 

a a ka laolwa bjang. 

6.7.8 Ditumelelano tša Boditšhaba-tšhaba le Diporotokole tša Dithuto tša Meetse tše Abelanwago 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa, ka Mmušo wa Repabliki ya Afrika Borwa, ke mosaeno wa 

ditumelelano tše fapa-fapanego tša boditšhaba-tšhaba le diporotokole go dithuto tša meetse tše abelanwago le 

dinoka tše fetago mellwane. Ditaba tše di etšwe hloko projekeng ya gona bjale ke Sehlopha sa Mošomo sa 

Kgoro se ineetšego e bile mmušo wa Limpopo o ile wa tsebišwa ka Projeke e šišintšwego, gomme baemedi ba 

bona ba ile ba newa dipego tša tikologo. Ditlamorago, ka mo go kgethegilego tša Mozambique go ile gwa 

lebeletšanwa le tšona ka temošo ya semolao e bile ga se gwa hlagišwa boipelaetšo ka nako yeo e bego e 

dumeletšwe ke Porotokole ya SADC go Dithuto tša Meetse a Abelanwago yeo e boeleditšwego. 

20



7. BOFELO 

Morero wa Pego e Šišintšwego ya Mafelelo a Tikologo (yeo ye e lego kakaretšo ya yona) ke go nea beng ba 

dišere karabelo mabapi le tšeo di utolotšwego mabapi le ditaba tšeo di hlagišitšwego mosepelong wa go tšea 

karolo ga setšhaba. 

Mafelelo a mabe a bohlokwa a tikologo a tswalane le go lahlegelwa ke madulo a lefase le diphoofolo le dimela 

tše tswalanego le tšona. Kgopolo ya sehlopha sa EIA ke gore kgetho yeo e ratwago ke tšhireletšo ya 

tshepedišo ya diphedi ka go imollwa ga ka ntle ga setsha ka gona se eletša gore go swanelega go swanetše 

go nyakišišwa. Go na le mafelelo a mangwe ao a letetšwego Nokeng ya Steelpoort, eupša mafelelo a go 

bonolo go a laola. Gape go na le mafelelo a mabotse ao a boleletšwego e sa le pele bakeng sa ekholotši ya 

Noka ya Steelpoort. 

Go na le mafelelo a mabotse le a mabe a selegae ao a boletšwego e sa le pele bakeng sa projeke ye. Mafelelo 

a mabotse a akaretša dikgoba tše oketšegilego tša mešomo lefelong leo, meetse ao a tla hwetšagalago 

bakeng sa go dirišwa ke setšhaba, meepo e meswa yeo e ka hlongwago ka baka la meetse ao a tla bego a le 

gona (meepo e tla ba le mafelelo a mabotse go ekonomi ya selegae, profense le ya setšhaba). Mafelelo a 

mabe a akaretša koketšego ya palo ya baagi lefelong leo (ka baka la dikgoba tše oketšegilego tša mešomo) 

yeo e ka bakago phadišano e ntši bakeng sa dithušo tša selegae le tša tikologo. Mafelelo a mangwe a mabe a 

akaretša mafelelo a ditiragalo tša kago ya lebota la letamo le sebopego sa kabo ya meetse ka bontši. Lega go 

le bjalo, EIA e hweditše gore go a kgonega go laola mafelelo a a mabe ge eba a beakanywa ka tshwanelo. 

Sa mafelelo, EIA e eletša gore Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa e swanetše go kgonthišetša go 

tšweletšwa le go hloma leano leo le nago le dintlha la tlhokego ya meetse bakeng sa Noka ya Magareng ya 

Olifants gore dithušo tša meetse ao a hlaelelago di dirišwe tsela ya go ya go ile. 

8. MEGATO E LATELAGO MOSEPELONG WA EIA 

Beng ba dišere ba filwe go fihla ka Labone wa la 29 Setemere 2005 go nea ditlhaloso tša bona mabapi le tšeo 

di utolotšwego tša EIA. Ke moka pego e tla bewa nakong go dirišwa ditlhaloso tšeo di amogetšwego. Gomme e 

tla fetolwa gore e be Pego ya mafelelo ya go Amega ga Tikologo. EIR e tla išwa go Kgoro ya Ditaba tša 

Tikologo le Boeti (DEAT) gore e tšee sephetho, ka go rerišana le balaodi ba tikologo ba Diprofense tša 

Mpumalanga le Limpopo le balaodi ba bangwe ba swanelegago. 

Sephetho seo se letetšwego se tla bolela maemo ao kago ya projeke yeo e šišintšwego e ka tšwelago pele ka 

tlase ga ona. Ge eba projeke yeo e šišintšwego e ka dumelelwa, go tla lokišetšwa EMP gore e hlongwe ke 

Kgoro ya Ditaba tša Meetse le Dithokgwa le bašomedi ba yona. Selo sa bohlokwa seo se swanetšego go elwa 

hloko ke gore ka go dumelelana le Melao ya EIA, setšhaba se nale matšatši a 30 a go ipelaetša kgahlanong le 

sephetho se tšerwego. Ge eba beng ba dišere ba nyaka go ipelaetša mabapi le sephetho se tšerwego, mabaka 

a boipelaetšo a swanetše go ba le therešo e bile a swanetše go tiišetšwa ka sengwalwa se swanetšego (dikopi 

tša kgonthe goba tše hlatsetšwego). 

GO KGOPELWA MAIKUTLO A GAGO 

MAIKUTLO A GAGO MABAPI LE KAKARETŠO YE YA PEGO YA 

TSHEKATSHEKO YA GO AMEGA GA TIKOLOGO KA LABONE WA LA 29 

SETEMERE 2005 A TLA LEBOGWA KUDU. MAIKUTLO A GAGO A TLA 

TSENYWA PEGONG YA MAFELELO YA PEGO YA GO AMEGA GA 

TIKOLOGO PELE E IŠWA GO BALAODI GORE GO TŠEWE ŠEPHETHO 

21

Sepedi - Department of Water Affairs and Forestry

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?