uwarunkowania rozwoju zrównoważonej gospodarki opartej

John S. Mill nigdy nie nazwał swojego modelu człowieka ekonomicznego 6 , a samo
określenie powstało raczej w pracach krytyków takiego ujmowania człowieka. Autor
wskazuje na prace Johana K. Ingrama 7 , który w 1988 roku podejmował krytykę koncepcji
J. S. Milla, wskazując na uproszczony model „robiącego pieniądze zwierzęcia”
czy Johna N. Keynesa 8 , który podjął się bardziej metodologicznych analiz. Jak zauważa
J. Persky, krytyka ta częstokroć upraszczała intencje samego twórcy tej koncepcji. 9
W odpowiedzi można wskazać na analizy J. S. Milla 10 , obrazujące współzależności
ekonomicznej natury człowieka z różnymi instytucjami społeczno-ekonomicznymi,
które decydowały o różnicach w dystrybucji bogactwa narodowego w poszczególnych
krajach 11 . Tym niemniej, w szczególności w porównaniu do prac A. Smitha, wiele prac
J. S. Milla wskazuje na rozważania nad ludzką naturą w kontekście powszechnego
egoizmu zachowań ludzkich 12 . Koncepcja takiego człowieka przyjęła się w rozważaniach
ekonomistów neoklasycznych, którzy dalej rozwijali swoje prace w duchu tych
przesłanek metodologicznych. Prekursorzy neoklasycznych szkół ekonomicznych na
użytek swojego modelu równowagi rynkowej dodali kolejne elementy takiej natury
ludzkiej konieczne do zbudowania formalnego modelu zachowań rynkowych: jednostki
są odizolowanymi, niezależnymi w swych decyzjach i spójnymi w zakresie preferencji
egoistami. Jak pisał C. Rodriguez-Sickert, ta aksjomatyzacja gwarantowała
wewnętrzną spójność rozważań i zastosowanie matematyki dla testowania konsekwencji
tych założeń. 13
Alfred Marshall 14 z jednej strony zerwał z tym abstrakcyjnym wizerunkiem
człowieka ekonomicznego, pisząc, że człowiek ekonomiczny to „człowiek z krwi i kości”,
a nie abstrakcyjny twór w analizach ekonomicznych. Z drugiej strony, wskazał
na to, że jest to człowiek zachowujący się w znacznej mierze egoistycznie w życiu
gospodarczym, co nie wyklucza innych zachowań na rzecz rodziny, społeczności
czy kraju w życiu społecznym 15 . Stig Ingebrigtsen i Ove Jakobsen próbują wskazywać,
że natura ludzkich działań w teoriach neoklasycznych ma swój wymiar społeczny
w większym stopniu, jak w rozważaniach klasyków ekonomii. Te rozważania mają
usprawiedliwiać analizy ekonomii dobrobytu opartej na koncepcji optimum Pareto
czy analizach kosztów i korzyści z punktu widzenia ogólnospołecznych konsekwencji
działań jednostkowych. Dla A. Marshalla, ekonomia była nauką o bogactwie i jedno-
6 J. Persky, The ethology of Homo economicus, „Journal of Economic Perspectives” 1995, No. 9(2),
p. 221-231.
7 J. K. Ingram, A History of Political Economy. 1888, Reprint, Augustus M. Kelley, New York 1967.
8 J. N. Keynes, The Scope and Method of Political Economy, 1890, Reprint, Augustus M. Kelley,
New York 1963.
9 J. Persky, The ethology…, op. cit., p. 222.
10 J. S. Mill, Principles of Political Economy. 1848, Reprint, ed. W. J. Ashley, Longmans, Green and
Go., London 1929.
11 J. Persky, The ethology…, op. cit., p. 221-231.
12 D. Pieńkowski, Selfishness and cooperation from the evolutionary point of view and its implications
for economics, „Ecological Economics”, 2009 No. 69, p. 335-344.
13 C. Rodriguez-Sickert, Homo economicus, op. cit.
14 A. Marshall, Principles of Economics. Macmillan and Co. Ltd, London 1920.
15 S. Ingebrigtsen, O. Jakobsen, Moral development …, op. cit., p. 2777–2784.
17