uwarunkowania rozwoju zrównoważonej gospodarki opartej

zaś strony istnieją też przestrzenie na indywidualne zmiany, subkultury i najmniejsze
kolektywy, które stanowią o różnorodności kultur.
3. Otwarcie i odgraniczenie: kultury narodowe – są z jednej strony otwarte na inne
kultury i trendy kulturowe (które mogą mieć również wpływ na ich zmianę),
jednocześnie stanowiąc jednak również odgrodzenie społeczności: tylko ten, kto
zna i rozumie wspólne symbole, na przykład język, historię i instytucje, może się
orientować i odpowiednio zachowywać. Poprzez adekwatne do kultury zachowanie
można rozpoznać, kto do niej należy, a kto nie.
W szerokim rozumieniu kultura obejmuje:
• pojęcia wartości, przekonania, kognicje i normy, które są wspólne dla grupy ludzi;
• sposoby zachowania i praktyki, które jakaś grupa ludzi ma w zwyczaju;
• uprzedmiotowione artefakty, które kształtują życie;
• milcząco zakładane zasady działania i zachowania (wartości domyślne) 10 .
Oczywiste jest, że możliwe są różne uszczuplenia lub zawężenia odnośnie kultury
lub kwestii kulturowych. Przykładowo, uprzedmiotowione artefakty mogą być
zawężone w przypadku uwzględnienia – jako jedna skrajność – tylko produktów artystycznych
(literatura, malarstwo). Jeśli jednak – jako druga skrajność – w ramach
aspektów kulturowych uwzględniane jest wszystko, jeśli wszystko staje się konstruktem
kulturowym, wówczas uwzględnianie aspektów kulturowych traci (ich) znaczenie
analityczne względnie wyróżniające, a także interpretacyjne i wyjaśniające. 11
W różnych rozważaniach na temat relacji pomiędzy aspektami kulturowymi
a zrównoważonym rozwojem należy zatem przedstawić zakładane rozumienie kultury,
aby wykluczyć ewentualne nieporozumienia. Dla danego obszaru (warunki kulturowej
łączności zrównoważonego rozwoju) należy założyć ograniczoną koncepcję
kultury, która ma swoje początki w rozważaniach Klausa P. Hansena. Według tego
autora istnieją na różnych poziomach społeczności (poziom makro, mezo i mikro) tak
zwane kulturowe standaryzacje w obszarze komunikacji, działań i zachowań, myśle-
10 Por. szerzej na ten temat wypowiedzi Horsta Hegmanna: Ważne jest, aby zidentyfikować
bezrefleksyjne przyzwyczajenia myślowe i programy działania aktorów i uwzględnić ich działanie
przy analizie: Od zasad własnego światopoglądu, ci, którzy w nim wyrośli, nie mogą się uwolnić
chociażby dlatego, że muszą oni pozostać trwale nieświadomi części tak przekazanej wiedzy
[…] To, że ukryte aspekty jakiejś kultury nie są poddawane świadomej refleksji, jest dla analizy […]
tak długo stosunkowo nieszkodliwe, jak aktorzy i obserwatorzy działają lub analizują działanie na
tle tej samej kultury. […] Inaczej jest, jeśli ludzie mają w głowie każdorazowo różne konteksty.
Tylko tam, gdzie kontekst kulturowy kwestionowanej wiedzy jest dla wszystkich uczestniczących
ten sam, może zostać przez niego skrócony; Implizites Wissen und die Grenzen mikroökonomischer
Institutionenanalyse, in: Perspektiven einer kulturellen Ökonomik, Hgs. G. Blümle, N. Goldschmidt;
R. Klump, B. Schauenberg, H. von Senger, Münster, S. 11-28.
11 Uwzględnienie aspektów kulturowych jest więc naszym zdaniem tylko wtedy sensowne, gdy
możliwa jest lub istnieje dzięki temu naukowa „wartość dodana”. Pod tym względem „cultural
turn” jest (była) uprawniona, podobnie jak koncepcje typu nauka o konstytucji, do ujmowania
jako kulturoznastwo: P. Häberle, Verfassungslehre als Kulturwissenschaft, 2. Aufl. Berlin 1998.
35