uwarunkowania rozwoju zrównoważonej gospodarki opartej

maksymalizujących preferencje jednostkowe zarówno altruistów, jak i egoistów.
Ta spójność w zakresie użyteczności jest ujmowana w kategoriach racjonalności ludzkich
działań. W konsekwencji tych rozważań, egoizm nie jest jedyną cechą ludzkiej
racjonalności, a racjonalność ekonomiczna nie musi być jedynie rozumiana z perspektywy
maksymalizacji korzyści jednostkowych. Jest ona spójną skalą preferencji użyteczności
w danym czasie w odniesieniu do przyjętych przez daną jednostkę kryteriów
ich ustalania – jest wewnętrzną spójnością preferencji i wyborów.
Ludzki model w ekonomii jest dalece uproszczony, gdyż opierając go na jakimś
jednym porządku preferencji oczekuje się określenia wszelkich interesów jednostki,
jego dobrobytu, oczekiwań w zakresie tego, co ma być zrobione (normatywnych) oraz
jego wyborów rynkowych i zachowań. Tak skonstruowany model zachowań ekonomicznych
czyni z jednostki społecznego kretyna 26 . Wiele współczesnych rozważań
ekonomicznych zmienia te modele racjonalności ekonomicznej oparte na maksymalizacji
korzyści i egoistycznych motywach. W rzeczywistości model człowieka ekonomicznego
powstający w kontekście prac J. S. Milla zawiera w sobie trzy podstawowe
wymogi moralne charakteryzujące filozofię utylitaryzmu 27 . Są to:
• dobrobyt jako pochodna użyteczności;
• porządek sumy ujmujący użyteczność całkowitą z perspektywy prostej sumy
użyteczności jednostkowych;
• konsekwencjalizm wskazujący na zdeterminowanie ludzkich działań celami (bez
względu na podejmowane środki ich osiągania).
Takie podejście zdeterminowało rozważania ekonomiczne ekonomii głównego
nurtu, stając się jednocześnie koncepcją człowieka krytykowaną, w szczególności
z perspektywy nauk społecznych, od samego początku powstania tych przesłanek
metodologicznych. Ekonomia głównego nurtu, mając trudności z utrzymaniem rozumienia
racjonalności ludzkich zachowań w swym modelowym ujęciu, przyjęła dzisiaj
szeroko, za neoinstytucjonalistami, ograniczenia dla tej racjonalności, które w większym
stopniu wynikają z jednostkowych i instytucjonalnych uwarunkowań zachowań
ludzkich. W ramach rozważań wokół koncepcji rozwoju zrównoważonego próbuje się
stworzyć nowe modele zachowań rynkowych jednostek podważając lub uzupełniając
koncepcję homo oeconomicus.
4. SPOŁECZNE MODELE ZACHOWAŃ RYNKOWYCH
Racjonalność w dzisiejszych rozważaniach ekonomii głównego nurtu jest postrzegana
z perspektywy ograniczeń, jakie napotyka jednostka funkcjonująca w określonych
uwarunkowaniach instytucjonalnych. Takie ujęcie charakterystyczne jest dla
prac Herberta Simona 28 , którego rozważania wykorzystał neoinstytucjonalista O. William-
26 A. Sen, Rational Fools: A Critique …, op. cit., p. 317-344.
27 A. Sen, On ethics and economics, Basil Blackwell Ltd., Oxford 1987, p.131.
28 H. A. Simon, Models of man: …, op. cit., idem, Invariants of human behavior, „Annual Review of
Psychology” 1990, No. 41, p. 1-19.
23