uwarunkowania rozwoju zrównoważonej gospodarki opartej

waniu od społeczeństwa i kultury, a kulturę w oderwaniu od gospodarki i społeczeństwa.
W każdym z tych obszarów doszło do ukształtowania odmiennej antropologicznej
wizji człowieka. Co więcej, pojawiła się przez to koncepcja i akceptacja analizowania
postępowania (aktywności) jednostek w abstrakcyjnych relacjach, w których
nie uwzględnia się praktyki życia codziennego, realiów aktywności gospodarczej
i życiowej ludzi. Pozwala to na modelowanie i przyjmowanie szeregu założeń umożliwiających
stosowanie modeli pozbawionych bliższego związku z rzeczywistością,
w tym z faktami. Doszło do tego, że kultura i ekonomia to w badaniach naukowych
dwa różne, nie połączone ze sobą światy, choć w praktyce są częścią tej samej aktywności
i doświadczenia społeczeństwa.
W dyskusjach politycznych, debatach publicznych, na przykład w okresie transformacji
w Polsce i innych krajach centralnej Europy, kultura funkcjonuje w oderwaniu
od ekonomii, przy czym przyjmuje się wiodącą rolę procesu gospodarowania
i ekonomii jako nauki wśród pozostałych sfer życia ludzi. Sugeruje się, że oddzielenie
(wyizolowanie) procesu gospodarowania od innych składników systemu społecznego
jest warunkiem niezbędnym jego efektywności (racjonalności) ekonomicznej. Na dalszy
plan schodzi efektywność społeczna, w której równorzędną rolę odgrywają efekty
odzwierciedlające trudno mierzalne, w pewnym stopniu, pozaekonomiczne koszty
i korzyści odczuwane przez społeczeństwo. Taki sposób myślenia i postępowania
opiera się na założeniu, że gospodarka posiada swój własny mechanizm regulacyjny
i dostosowawczy. Jeśli nie wprowadza się doń zewnętrznego stymulowania i regulacji,
to w sposób spontaniczny dochodzi do kształtowania się równowagi i podejmowania
racjonalnych decyzji przez uczestników procesu gospodarowania.
Być może równie dużo zagrożeń stało się konsekwencją potraktowania poszczególnych
krajów jako zbliżonych, a nawet bardzo podobnych systemów ekonomicznych,
przy pominięciu ich specyfiki i niepowtarzalności okoliczności towarzyszących
ich drodze do gospodarki światowej i systemu rynkowego. W rezultacie takiego podejścia
przyjmowano, że podobny mechanizm dostosowawczy działa w każdych warunkach
i w każdym z krajów. Pomijanie uwarunkowań kulturowych oraz historycznych
należy zdecydowanie odrzucić, traktując jako podejście minione, jeśli ma się
ambicję wniesienia wartości dodanej do wyjaśniania czynników rozwoju, w tym budowy
kapitału wiedzy.
W procesie budowy gospodarki opartej na wiedzy konieczne są bowiem odpowiednie
warunki społeczne, ekonomiczne i polityczne, to jest takie, które sprzyjają
tworzeniu kapitału wiedzy i umiejętności oraz kapitału instytucjonalnego (społecznego).
Interpretacja i rozumienie tych warunków wykracza poza ekonomię głównego
nurtu wchodząc na grunt ekonomii instytucjonalnej i tak zwanej ekonomii społecznej.
Ogólnie rzecz biorąc, system gospodarczy krajów aspirujących do wytwarzania i wykorzystania
wiedzy w działalności gospodarczej powinien posiadać co najmniej pięć
składników:
• odpowiedni formalny porządek instytucjonalno-ekonomiczny, motywujący do
postaw przedsiębiorczych, efektywnego wykorzystania posiadanej i dostępnej
wiedzy oraz jej pomnażania i adaptacji;
49