01.03.2013 Views

anzor ToTaZe qarTuli soflis gasaWiri qarTul sofelSi qarTulma ...

anzor ToTaZe qarTuli soflis gasaWiri qarTul sofelSi qarTulma ...

anzor ToTaZe qarTuli soflis gasaWiri qarTul sofelSi qarTulma ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

<strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

<strong>qarTul</strong> <strong>sofelSi</strong> <strong>qarTul</strong>ma saxelmwifoebriobam hpova gamoxatuleba.<br />

sofelma gansazRvra <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> cxovrebis wesi, uZvelesi<br />

kultura da mdidari tradiciebi, yofaqcevis normebi, adaTebi,<br />

ritualebi, romlebic Taobidan Taobas gadaecemoda, mdidrdeboda<br />

da romlebmac sabolood qarTveli xalxis fsiqikur wyobasa da<br />

erTobaSi iCina Tavi.<br />

saqarTvelos teritoriaze adamiani uZvelesi periodidan cxovrobda.<br />

Zveli qvis xanis adamiani farTod unda yofiliyo gansaxlebuli,<br />

rasac amtkicebs ukve gamovlenili paleoliTis ZeglTa simravle.<br />

saqarTveloSi sul am drois 400-ze meti Zeglia aRnusxuli,<br />

romelTagan daaxloebiT 280 qvedapaleoliTis epoqiT TariRdeba.<br />

am xanis Zeglebi asaxaven imdroindeli mosaxleobis sameurneo<br />

saqmianobas. adamiani nadirobda cxovelebsa da frinvelebze, iWerda<br />

Tevzs, agrovebda mcenareul sakvebs. maT iswavles mcenareuli<br />

sakvebis primitiuli damuSaveba. am periodis zogierT Zeglze aRmoCenilia<br />

marcvleulis, Zirxvenebisa da sxva mcenareuli sakvebis<br />

dasamuSavebeli sasresebi da sanayi qvebi.<br />

mezoliTis epoqas saqarTveloSi Zv. w. XII-IX saukuneTa farglebSi<br />

aTavseben. mezoliTuri sadgomebi gvxvdeba rogorc mRvimeebsa<br />

da exebSi, ise zegnebsa da terasebze. marTalia, mezoliTuri<br />

Zeglebi saqarTveloSi upiratesad mdinareTa auzebs ukavSirdeba,<br />

magram zogjer es Zeglebi mdinarisagan sakmaod daSorebiTac gvxvdeba.<br />

neoliTis epoqaSi adamiani axali, gacilebiT moxerxebuli<br />

iaraRis damzadebasTan erTad, sxva udidesi kulturuli memkvidreobis<br />

Semqmnelic xdeba. mimTvisebluri meurneobidan (nadiroba,<br />

TevzWera, Semgrovebloba) sazogadoeba gadavida mwarmoeblur<br />

meurneobaze (miwaTmoqmedeba, mecxoveleoba). Cndeba Tixis Wur-


132 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

Weli, farTod vcreldeba dawvna da qsova. iwyeba cxovelTa moTviniereba<br />

da moSinaureba. adamianma pirvelad moiSinaura ZaRli,<br />

Semdeg Rori, Txa, cxvari da sxv. man wvrilfexa Sinauri cxovelebi<br />

ufro adre moiSinaura, vidre msxvilfexa.<br />

`sakmarisia iTqvas, rom dedamiwaze arsebuli da mosaSinaureblad<br />

vargisi cxovelis daaxloebiT 140 aTasi saxeobidan adamianma<br />

moiSinaura mxolod umniSvnelo raodenoba _ sul 47~. 1<br />

saqarTveloSi<br />

da mTlianad samxreT kavkasiaSi darkveTis exi erTaderTi<br />

adreneoliTuri epoqis Zeglia, sadac aRmoCnda Sinauri cxovelebis<br />

Zvlebi. darkveTis exis mcxovreblebs moSinaurebuli hyavdaT:<br />

ZaRli, Zroxa, Rori da wvrilfexa rqosani saqoneli. amasTan,<br />

neoliTSi kultivirebuli Cans Romi.<br />

saqarTveloSi neoliTis epoqaSi gvxvdeba sakmaod mZlavri Ria<br />

nasaxlarebi, romlebsac zogjer ramdenime heqtari farTobi ekava.<br />

es namosaxlarebi xasiaTdebodnen TixiT Selesili, wnuli nagebobebiT,<br />

romlis SigniT cxovrobda saerTo keris mqone gvarovnuli<br />

jgufi. 2<br />

senakis raionSi xorSis namosaxlarze dadasturebuli sami<br />

nagebobis farTobi cal-calke udris 12,3; 11,9 da 19,2 kvadratul<br />

metrs. 3<br />

nagebobebi zogjer erTmaneTTan axlosaa ganlagebuli. galis<br />

raionis RumuriSis Svidiode nasaxlars Soris manZili 200-300<br />

metria. aq SesaZloa neoliTis <strong>soflis</strong> naSTTan gvqondes saqme. 4<br />

neoliTis epoqaSi dasaxlebaTa tipi <strong>soflis</strong> saxes iRebs. namosaxlarTa<br />

topografia garkveviT asaxavs am process. `dasaxleba<br />

_ soflebi met-naklebad kompaqtur jgufadaa ganlagebuli erTmaneTisgan<br />

daaxloebiT 10-15 kilometris daSorebiT. TiToeuli<br />

aseTi jgufi Sedgeba ramdenime (3-5) <strong>soflis</strong>agan. aseTi soflebi<br />

erTmaneTisagan sul 0,5-5 kilometris dacilebiT arian ganlagebulni.<br />

varaudoben, rom Sulaveris goraze ganlagebul dasaxlebas<br />

daaxloebiT erTi heqtari farTobi ekava da Sedgeboda 60-mde saxlisagan,<br />

romelTagan TiToeulSi 5-8 suli cxovrobda. ase, rom<br />

mosaxleobis saerTo raodenoba daaxloebiT 400-500 suls aRwevda.<br />

amave wesiT gaangariSebisas imiris goris mosaxleobis raodenoba<br />

SeiZleba 300 suliT ganisazRvros, xolo mTlianad Sulaveris<br />

jgufisa, romelic oTxi <strong>soflis</strong>agan Sedgeboda, daaxloebiT 1200-<br />

1300 suliT. mTliani farTobi, romelic am oTx sofels e. i. erT<br />

jgufs ekava, ganisazRvreba daaxloebiT 500 heqtariT, romlisaga-<br />

1 m. kosveni, pirvelyofili kulturis istoriis narkvevebi, Tb., 1971, gv. 91.<br />

2 saqarTvelos arqeologia, t. I, Tb., 1991, gv. 27.<br />

3 iqve, gv. 236.<br />

4 saqarTvelos arqeologia, t. I, gv. 244.


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

133<br />

nac mxolod ori mesamedi gamodgeboda saxnav-saZovrad, danarCeni<br />

ki tyeebs ekavaT. 5<br />

yovelive aRniSnuli safuZvels gvaZlevs davaskvnaT, rom saqarTveloSi<br />

saqme gvaqvs Camoyalibebul binadar sazogadoebasTan,<br />

sadac meurneobis mTavari dargebia maRali donis miwaTmoqmedeba<br />

da mesaqonleoba, rac, Tavis mxriv, gulisxmobda `sawarmoo Cvevebisa<br />

da binadari meurneobis xangrZliv tradiciebsa da sakmaod maRal<br />

dones. 6<br />

amave periodSi iqmneba gvarisagan ojaxis gamoyofis ekonomikuri<br />

safuZveli. mimdinareobs calke ojaxebad daSlis procesi,<br />

rasac mowmobs alizis zRudiT gamoyofili TiToeuli<br />

sacxovrebeli da sameurneo kompleqsi. amrigad, gvaridan gamoiyofa<br />

calkeuli ojaxebi, Sesabamisi cvlilebebi xdeba binaTmSeneblobaSi,<br />

`rasac Sedegad mohyvena sasoflo Temis Camoyalibeba. am<br />

TemSi erTiandebian ukve erTi gvaris ekonomikurad damoukidebeli<br />

ojaxebi an aseT ojaxebad daSlili, magram saerTo warmoSobis ramdenime<br />

gvari~. 7<br />

qvis xana Secvala jer brinjaos, Semdeg ki rkinis xanam. amieridan<br />

sazogadoebis ganviTareba, misi progresi arnaxulad Cqardeba<br />

da sruliad axal Tvisebriv sivrceSi eqceva. spilenZisa da gansakuTrebiT<br />

rkinis gamoyenebam teqnikis saerTo aRmavloba gamoiwvia,<br />

udidesi gavlena moaxdina adamianis sameurneo moRvaweobis yvela<br />

dargze da gansakuTrebiT <strong>soflis</strong> meurneobis ganviTarebaze.<br />

sameurneo saqmianobis, kerZod, miwaTmoqmedebisa da mesaqonleobis<br />

ganviTarebam adamiani mRvimidan da exidan gamoiyvana. mRvimeebSi<br />

adamianis cxovreba TandaTanobiT SeuZlebeli xdeba. misi<br />

sameurneo saqmianoba ufro vrcel sivrces saWiroebs. `adamianma<br />

datova aseTi mRvimeebi, goraze avida... igulisxmeba, rom es pirobebi<br />

mas Seeqmna neoliTis xanaSi. is garemoeba, rom socialuri<br />

termini adamianTa sazogadoebis erTobliobis aRsaniSnavad gori<br />

(_ qori) da saxli (_ cixe) gvaqvs, imis mowmobaa, rom es erToblioba<br />

(sagvareulo wyoba) im pirobebSi SemuSavda, roca adamiani<br />

mRvimeSi ki aRar iyo, mRvimeSi ki aRar binadrobda, aramed gorze<br />

da aq mis mierve Seqmnil SenobaSi, sul erTia, es Senoba moRobili<br />

(`Cixi~) iqneboda, Tu mTliani xeebisagan Seqmnili (jixa, cixe,<br />

jixuri). aseTi socialuri gaerTianeba SesaZlebelia paleoliTneoliTis<br />

sazRvarzec dawyebuliyo, magram am organizaciis saboloo<br />

gaformeba ueWvelia mRvimidan adamianis gamosvlis Semdeg,<br />

5 o. lorTqifaniZe, Zveli <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> civilizaciis saTaveebTan, Tb., 2002, gv. 56-57.<br />

6 iqve, gv. 67.<br />

7 citirebulia: o. lorTqifaniZe, dasx. naSromi, gv. 67.


134 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

misi gorze (qorad, saxlad) dabinavebis Semdeg moxda~. 8<br />

uamravi goris aRmniSvneli Tavdapirveli toponimi SemorCa<br />

saqarTvelos Tanamedrove mosaxleobis xsovnas. goraze mcxovrebi<br />

mosaxleoba erTferovani iyo, maT saerTo niSnebi aerTianebda,<br />

sisxliT naTesavebi iyvnen. rogorc akad. n. berZeniSvili aRniSnavs,<br />

`geografiuli cneba gori Seerqva mosaxleobis erTeuls garkveuli<br />

niSnis matarebels... socialur erTeuls _ gvari~. 9<br />

miuxedavad<br />

amisa, igi mainc did, SeiZleba gadametebul, sifrTxiles iCens<br />

da aRniSnavs: `Cven ar viciT gora terminis urTierToba termin<br />

gvarTan, magram miuxedavad sawinaaRmdego mosazrebaTa arsebobisa,<br />

goris gvarTan kavSiri SesaZleblad migvaCnia~. 10<br />

am aspeqtSi niSandoblivia<br />

cnobili gamoTqma: `icode, visi gorisa (gvarisa) xar~.<br />

adamiani sameurneo saqmianobis Semdgomi ganviTarebisa da gamravlebis<br />

Sedegad, goraze veRar eteva, dabla (dabaSi) Camodis da<br />

sul ufro da ufro met sivrces iTvisebs. amis naTeli magaliTia<br />

zemo imereTSi mdebare sofeli qvacixe, romelic uZveles dros<br />

mTis Txemze arsebula. rogorc akad. n. berZeniSvili miuTiTebs,<br />

zogierT goras cixe ewodeboda jer kidev im dros, roca am goraze<br />

gvari iyo moTavsebuli, roca gora da cixe erTi da igive iyo Sinaarsobrivad.<br />

yoveli gora metnaklebad cixe (simagre) iyo. magram<br />

`cixe~ saxelad im gorebs SerCa, romlebic gansakuTrebul simagred<br />

iqcnen da amiT sxva gorebisagan gansxvavdebodnen. mecnieris<br />

azriT, Tavis droze dasaxlebul goras erqva `qvacixe~. am goris<br />

mcxovrebni TandaTanobiT Camovidnen dabla da Tan wamoiRes saxeli<br />

`qvacixe~. aseTi gorebi da cixeebi ki mravlad gvxvdeba saqarTvelos<br />

teritoriaze. magram am SemTxvevaSi CvenTvis gansakuTrebiT<br />

sainteresoa mecnieris Semdegi daskvna: `saxeli qvacixe argveTSi<br />

(gviani drois argveTSi) im uZveles drosve damowmebulia da maS<br />

<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> ena am qveyanaSi jer kidev brinjaos da adrerkinis xanaSi<br />

faqtia~. 11<br />

mas amis dasadastureblad sxva magaliTebic mohyavs:<br />

`xovles da naxovlars fSav-xevsureTSi nangrevs, nasaxlars uwodeben,<br />

es ZvelisZveli sityva unda iyos. igi paralels poulobs<br />

qarTlis <strong>soflis</strong> saxelTan _ xovlesTan.<br />

yoranTa, akaurTa, CxikvTa, lomTa da misTanani da agreTve<br />

yorni(si), orbni(si), weroni(si) mowmoben, rom <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> (ni, Ta, si<br />

sufiqsebi, si ufro gvian) ena iyo aq im dros, roca am enis matarebe-<br />

8 n. berZeniSvili, saqarTvelos istoriis sakiTxebi, Tb., 1990, gv. 33-34.<br />

9 iqve, gv. 45.<br />

10 iqve, gv. 48.<br />

11 iqve, gv. 55.


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

135<br />

li xalxi goraebze cxovrobdnen, roca isini gvarebad `saxlebad~<br />

cxovrobdnen~. 12<br />

saqarTvelos teritoriaze mravali gora arsebobs, sadac adamianebi<br />

cxovrobdnen. dResac SemorCenilia am gorebis Tavdapirveli<br />

saxelebi. es ki bevr rames niSnavs. rogorc Cans, uZvelesi<br />

droidan aq uwyvetad cxovrobda xalxi, romelic <strong>qarTul</strong>ad metyvelebda<br />

da laparakobda.<br />

zemoT aRniSnuls Tu gaviTvaliswinebT, <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> sofeli uxsovari<br />

droidan arsebobs da, maSasadame, cxovrebis garemo pirobebis<br />

gaTvaliswinebiT im uxsovari droidan xdeba <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> cxovrebis<br />

wesis Casaxva da ganviTareba, dakvirvebis, gamocdilebis<br />

safuZvelze adaTebis, qcevis normebis, tradiciebis TandaTanobiTi<br />

formireba. maT ganviTarebis uaRresad rTuli da xangrZlivi<br />

gza gaiares da Cvenamde moaRwies daxvewili saxiT. <strong>qarTul</strong>ma<br />

sofelma uaRresad srulyofili tradiciebi Seqmna, romlebmac<br />

asaxva hpova qarTveli kacis xasiaTSi, mis qcevebSi, mSoblebisa<br />

da qalisadmi damokidebulebaSi, SromaSi, samSoblosadmi TavdadebaSi,<br />

naTesaobisadmi pativiscemaSi, Wirisa da lxinis gaziarebaSi,<br />

Zmobasa da megobrobaSi, siyvarulSi, ojaxis siwmindis<br />

dacvaSi, stumar-maspinZlobaSi, gardacvlilTa pativiscemasa da<br />

adamianis cxovrebis sxva sferoebSi, risTvisac Rirs eris da saer-<br />

Tod adamianis sicocxle. `Cveni tradiciebi Cveni cxovreba iyo,<br />

romelTa simtkice Zvalsa da rbilSi hqonda gamjdari Cvens xalxs<br />

da romelTa gareSec warmoudgeneli iyo qarTveli kaci~. 13<br />

erT-erTi ganmartebiT, tradicia saukuneebis manZilze yalibdeboda<br />

eris an sxvadasxva socialuri Tu eTnikuri jgufis gamocdilebiT<br />

da masSi xSirad aisaxeboda erovnuli Taviseburebani,<br />

romelic TandaTanobiT gadaecemoda Taobidan Taobas. tradiciebis<br />

socialuri funqcia imaSi mdgomareobs, ron igi Tavisi garegani<br />

mimzidveli formiTa da SinaarsiT adamianis sulier moTxovnilebebs<br />

akmayofilebs (o. gabiZaSvili).<br />

tradiciebi, romlebic soflad iqmneboda da ixveweboda, mTeli<br />

xalxis kuTvnileba xdeboda. Cveni erovnuloba qarTveli glexis<br />

Sromismoyvareobas, sulieri cxovrebis ganumeoreblobas, orginalobasa<br />

da individualobas efuZneba. materialuri warmoebis<br />

sfero, romelic mniSvnelovnad gansazRvravs sulier cxovrebas,<br />

12 iqve, gv. 57-58.<br />

13 r. wiqvaZe, erovnuli tradiciebi da maTi sociologiuri gamokvlevis zogierTi<br />

Sedegi / ix. meToduri saxelmZRvanelo kulturis saxalxo universitetebis yofisa<br />

da tradiciebis fakultetebisaTvis, Tb., 1978, gv. 120.


136 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

am SemTxvevaSi nakleb rols TamaSobs. teqnikuri progresis miRwevebi<br />

sabolood mTeli kacobriobis kuTvnileba xdeba da drosa<br />

da sivrceSi warmoebis procesi saocrad erTnairad meordeba da<br />

es asec unda iyos. erovnuli niSan-Tvisebebi aq ZiriTadad ganze<br />

rCeba da gadamwyveti materialuri dovlaTis, rac SeiZleba, iafad<br />

da gazrdili raodenobiT warmoeba xdeba. es ki erTnairad misaRebia<br />

yvela qveynisa da erisaTvis.<br />

qarTveli mefeebi, saerTod qarTveli sazogadoeba, gansakuTr<br />

ebul mzrunvelobas iCendnen <strong>soflis</strong> ganviTarebisa da aRo rZ inebis,<br />

`<strong>soflis</strong> RonierebisaTvis~, radgan kargad icodnen, rom qveynis<br />

keTildReoba glexobaze iyo damyarebuli. mefe-poet arCils<br />

(1647-1713), rogorc is amas Tavis nawarmoebSi `gabaaseba Teimurazisa<br />

da rusTvelisa~ aRniSnavs, yvelaze did erovnul tragediad<br />

glexobis amowyveta miaCnia da amkvidrebs glexobis dacvis ideas:<br />

`Tu amoswydes glexkaci, saqarTvelo daZabundes.~ 14<br />

ar aris SemTxveviTi,<br />

rom sparselebis mier kaxeTis gaukacrielebuli (`kaxeTi<br />

iyo ukaco~) da aoxrebuli soflebis gamo sasowarkveTili mefe<br />

Teimuraz pirveli (1589-1663) ambobs: `saxelmwifo damekargao~.<br />

diax, soflebis aoxreba saxelmwifos dakargvis tolfasi iyo, rom<br />

isev mtris Semosevebisagan gadarCenil soflebis mosaxleobas didi<br />

simamace ar gamoeCina da mteri erTniarad ar gaereka kaxeTidan.<br />

mefe arCili SesaniSnavad icnobs qarTveli glexis bunebas, mis<br />

xasiaTs, TavdaWeril da darbaislur Cvevebs. igi didi kmayofilebiT<br />

aRniSnavs: `glexni iyvnen, magram im dRes darbaisladac kmar<br />

iyvnen~. qarTveli glexebis es Tviseba arc ucxoel mogzaurebs<br />

gamorCeniaT mxedvelobidan. frangi mogzauri Jan Sardeni, romelmac<br />

1672-1673 wlebSi imogzaura saqarTveloSi, gansakuTrebuli<br />

simpaTiiT aRniSnavs: `qarTvelebi Tavazianni da kacTmoyvareni,<br />

amasTanave, darbaiselni da TavdaWerilni arian~. 15<br />

Sardeni iqve<br />

agrZelebs, qarTvelebi sxvebze ufro uflebamosili, amayi, Tavmomwone<br />

da didebis moyvaruli xalxiao.<br />

qarTveli xalxi cnobilia uZvelesi kulturiTa da mdidari<br />

tra diciebiT. ucxoeli mogzaurebi, italieli misionerebi aRfrTo<br />

vanebulni arian <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> cxovrebis wesiT, qarTveli xalxis stu<br />

marTmoyvareobiT, tradiciebiT, qarTvelTa Sinagani kulturiT,<br />

ga nsakuTrebiT qarTveli qalebis kdemamosilebiT, ojaxisadmi<br />

erTgu lebiT, silamaziTa da saTnoebiT. <strong>qarTul</strong> soflebSi mogzaurobis<br />

dros miRebul STabeWdilebebSi isini saqebar sityvebs ar<br />

14 <strong><strong>qarTul</strong>i</strong> mwerloba, t. VI, Tb., 1989, gv. 451.<br />

15 Sardenis mogzauroba, Tb., 1975, gv. 297.


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

137<br />

iSureben qa rTvelebis, qarTveli qalebis Sesaxeb. `vTqvaT mraval-<br />

Tagan mciredi~.<br />

Sardenis azriT, `qarTvelebi mTels aRmosavleTSi da, SeiZleba<br />

iTqvas, mTel msoflioSi, saucxoo jiSis xalxia. am qveyanaSi me ar<br />

Semxvedria arc erTi uSno adamiani, kaci iqneba es Tu qali, vxvdebodi<br />

mxolod da mxolod angelozisebr saxeebs. qalebis umetesoba<br />

bunebas iseTi sinatifiT daujildoebia, rogorsac versad SexvdebiT.<br />

vfiqrob, SeuZlebelia maT Tvali mohkraT da ar SegiyvardeT,<br />

qarTvel qalze ufro mSvenieri saxisa da tanis daxatvac ki<br />

SeuZlebelia~. 16<br />

meore frangi mogzauri Jak fransua gamba, romelmac saqarTveloSi<br />

1820-ian wlebSi imogzaura, Sardenis msgavsad, qarTvelebs<br />

adamianis modgmis nimuSad Tvlida. 17<br />

misi azriT, qarTvelebi metad<br />

lamazebi, gonierebi da Tavazianebi arian. italieli misioneris<br />

don juzepe judiCe milanelis daxasiaTebiT ki `qveyana da gansakuTrebiT<br />

qalebi metismetad lamazebia. am mxareSi ufro metad,<br />

vidre sxva qveyanaSi, didi TavSekavebaa saWiro, rom cdunebaSi ar<br />

Cavardes kaci~. 18<br />

qarTveli qalis didi Rirsebisa da silamazis Sesaxeb arc<br />

italieli misioneri da mxatvari don qristoforo de kasteli,<br />

romelic 1627-1654 wlebSi cxovrobda saqarTveloSi, iSurebs<br />

saqebar sityvebs. igi moxiblulia qarTveli qalebis silamaziTa<br />

da gonierebiT. mis mier daxatuli qarTveli qalis suraTze igi<br />

akeTebs Semdeg warweras: `igi nawilobriv zeciuri iyo dedamiwaze<br />

SeqmnilTa Soris~. sxva suraTze gakeTebuli warwera ki gvamcnobs:<br />

`ukeTilSobilesi qarTveli qali, mamuka biskaias meuRle, rodia<br />

miqelaZe, niWieri, umaRlesi saTnoebisa da patiosani yofaqceviT<br />

Semkuli mxatvari qalia, umaRles mTebSi mcxovrebi~. 19<br />

niSandoblivia,<br />

rom evropeli mogzaurebi da italieli misionerebi,<br />

erTxmad dadebiTi epiTetebiT amkoben qarTveli mamakacebisa da qalebis<br />

silamazes, maT gonierebas, gamWriaxobas, stumarTmoyvareobas,<br />

xasiaTis uryev simtkicesa da gambedaobas.<br />

uZvelesi periodidan me-19 saukunemde, SeiZleba iTqvas, rom<br />

qveynis mTel mosaxleobas ZiriTadad <strong>soflis</strong> mosaxleoba Seadgenda.<br />

ra Tqma unda, saqarTveloSi araerTi qalaqi arsebobda, magram<br />

16 iqve.<br />

17 Jak fransua gamba, mogzauroba saqarTveloSi, Tb., 1987, gv. 176.<br />

18 don juzepe judiCe milaneli, werilebi saqarTveloze, 1964, gv. 117.<br />

19 don qristoforo de kasteli, cnobebi da albomi saqarTvelos Sesaxeb, Tb., 1976,<br />

gv. 23, 108.


138 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

maTi mosaxleoba raodenobrivad mcire iyo. TviT me-13 saukunis<br />

pirvel naxevarSi, rodesac, Cvenamde moRweuli cnobebis Tanaxmad,<br />

saqarTveloSi 8 milioni kaci cxovrobda, xolo TbilisSi aranakleb<br />

100 aTas kacs mainc unda ecxovra da sxva dawinaurebuli qalaqebic<br />

arsebobda, <strong>soflis</strong> mosaxleoba mainc mTeli mosaxleobis<br />

did umravlesobas _ daaxloebiT 95-96 procents Seadgenda.<br />

Semdeg saukuneebSi mtrebis gamudmebuli Semosevebis gamo saqarTvelos<br />

mosaxleoba mniSvnelovnad Semcirda, bevrma qalaqma dakarga<br />

adrindeli daniSnuleba da qveynis mosaxleoba Tanamedrove teritoriaze<br />

1800 wels, prof. v. jaoSvilis gaangariSebiT, 785 aTas<br />

kacs udrida. soflad isev mTeli mosaxleobis didi umravlesoba<br />

cxovrobda _ daaxloebiT 97 procenti.<br />

1897 wels ruseTis imperiaSi da, maSasadame, saqarTveloSic<br />

Catarda mosaxleobis aRwera. am aRweris mixedviT saxeze myofma<br />

mosaxleobam saqarTveloSi 1919,4 aTasi kaci Seadgina da erT saukuneSi<br />

1134,4 aTasi kaciT anu 2,4-jer gaizarda. qveynis qalaqis mosaxleoba<br />

mniSvnelovnad gadidda da man 303,2 aTasi kaci Seadgina,<br />

xolo <strong>soflis</strong> mosaxleoba 1616,2 aTas kacs, anu saqarTvelos mTeli<br />

mosaxleobis 84,2 procents udrida. me-20 saukuneSi es Tanafardoba<br />

kidev ufro swrafad icvleba qalaqis mosaxleobis daCqarebuli<br />

zrdis Sedegad <strong>soflis</strong> mosaxleobasTan SedarebiT. es movlena ganpirobebuli<br />

iyo axal saqalaqo dasaxlebaTa warmoqmniT. amasTan,<br />

qalaqebi izidavda <strong>soflis</strong> mcxovreblebs da saqarTvelos garedan<br />

mosuli migrantebis did nawils.<br />

1939 wlidan 1989 wlamde saqarTvelos qalaqis mosaxleoba<br />

gaizarda 1066,2 aTasidan 3 035,7 aTasamde anu 2,8-jer. amave periodSi<br />

<strong>soflis</strong> mosaxleoba Semcirda 2473,8 aTasidan 2407,6 aTasamde<br />

(66,2 aTasi kaci). 1939 _ 1989 wlebSi <strong>soflis</strong> mosaxleobis wilma<br />

mTel mosaxleobaSi 69,9 procentidan 44,0 procentamde daiklo.<br />

Semdeg wlebSi qveyanaSi momxdari kataklizmebis Sedegad, rac cnobilma<br />

movlenebma gamoiwvia, <strong>soflis</strong> mosaxleobis raodenoba Semcirda<br />

(1995 _ 2010 wlebSi _ 2 225,8 aTasidan 2085,9 aTasamde),<br />

Tumca misi wili mTel mosaxleobaSi odnav gaizarda _ 46,2 procentidan<br />

47,0 procentamde. 2011 wlis pirveli ianvris monacemebiT<br />

saqarTvelos mosaxleobam 4469,2 aTasi kaci Seadgina, aqedan 2371,3<br />

aTasi kaci qalaqad cxovrobda (53,0 procenti), xolo 2097,9 aTasi<br />

_ soflad (47,0 procenti).<br />

saqarTvelos mosaxleobis sayovelTao aRwera ukanasknelad<br />

2002 wels saqarTvelos centraluri xelisuflebis mier kontrolirebad<br />

teritoriaze Catarda. saqarTveloSi 3 668 sofeli


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

139<br />

aRiricxa. 3 050 <strong>sofelSi</strong> erovnebiT qarTveli mosaxleoba Warbobda;<br />

171 <strong>sofelSi</strong> _ azerbaijaneli mosaxleobs; 139-Si _ somexi;<br />

103-Si _ osi; 26-Si _ berZeni; 8-Si _ qisti; 3-Si _ rusi; 4-Si avareli<br />

da a. S. am soflebis mudmivma mosaxleobam 2 087 aTasi kaci<br />

Seadgina, anu ori ukanaskneli aRweraTSoris periodSi (1989 _<br />

2002 wlebSi) 323 aTasi kaciT Semcirda. miuxedavad amisa, sofelTan<br />

SedarebiT qalaqad ufro intensiuri gare migraciuli procesebis<br />

gamo, aRniSnul periodSi <strong>soflis</strong> mosaxleobis wili mTel<br />

mosaxleobaSi 44,6 procentidan 47,7 procentamde gaizarda.<br />

mosaxleobis ukanaskneli aRweris monacemebiT 5 000 kacze<br />

meti 28 <strong>sofelSi</strong> cxovrobda, maT Soris pirvel adgilzea marneulis<br />

raionis sofeli sadaxlo _ 9 486 kaci, meore adgili ukavia<br />

mcxeTis raionis sofel diRoms _ 8746; mesame _ Telavis raionis<br />

sofel yarajalas _ 8270 kaci da a. S.<br />

amJamad saqarTveloSi bevri sofeli gaukacrielda _ gacivda<br />

ukanaskneli kera. dacarielebuli soflebi ki ufro saSiSi<br />

sanaxaobaa, vidre udabno. aki vaJa-fSavelac didi gulistkiviliT<br />

aRniSnavda: `ra saSineli SemaZrwunebeli sityvaa nasoflari~.<br />

2002 wlis aRweris mixedviT 162 <strong>sofelSi</strong> ukve mosaxleoba aRar<br />

cxovrobs. 10 kaci da naklebi mosaxleobaa 152 <strong>sofelSi</strong>, xolo<br />

905 <strong>sofelSi</strong>, anu qveyanaSi arsebuli soflebis 25 procentSi 100<br />

kacamde cxovrobs. bevr <strong>sofelSi</strong>, sadac adre asobiT kaci cxovrobda,<br />

aTiode kaciRa darCa, zogan ki _ ori, sami. gansakuTrebiT<br />

Semcirda mosaxleoba saqarTvelos istoriul kuTxeebSi _ raWaSi,<br />

leCxumSi, svaneTsa da TuS-fSav-xevsureTSi. magaliTad, mosaxleobis<br />

sagangaSo klebas aqvs adgili raWaSi, sadac 1939 wels 67 aTasi,<br />

xolo 2011 wlis 1 ianvris mdgomareobiT 22,7 aTasi kaci cxovrobda.<br />

ase rom, martooden mamapapuri keris siyvarulis litoni<br />

qadageba mosaxleobis barisaken ltolvas ver Seanelebs, Tu mTa-<br />

Si xelisuflebam ekonomikisa da infrastruqturis ganviTarebis<br />

specialuri RonisZiebebi ar ganaxorciela. saWiroa saqarTvelos<br />

mTianeTis sameurneo aTvisebis realuri programis SemuSaveba da<br />

ara `mamacuri frazebis bavSvurad srola~.<br />

mdgomareoba marTlac mZimea. is, rom 152 <strong>sofelSi</strong> 10 kacamde<br />

cxovrobs, an Tundac yovel meoTxe <strong>sofelSi</strong> (905 sofeli) 100 kacamde<br />

cxovrobs, imas niSnavs, rom mTis Zneladmisadgom sofleb-<br />

Si ugzoobis, uSuqobisa da yovelgvari infrastruqturis gareSe<br />

ZiriTadad moxucebia darCenili, romlebic uimedod iTvlian TavianTi<br />

cxovrebis darCenil dReebs.<br />

yovelive zemonaTqvami qveynis usafrTxoebis dacvis Tvalsaz-


140 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

risiT umZimesi problemaa. faqtobrivad, qveynis CrdiloeTis sazRvari<br />

mofarRalavebulia. amJamad CrdiloeTis sazRvarTan mdebare<br />

svaneTis, raWisa da yazbegis raionebSi 42 aTasi kaci cxovrobs da<br />

isinic faqtobrivad moxucebia. CrdiloeTis sazRvarTan mdebare<br />

soflebi an gaukacrielebulia, an am soflebSi TiTo-orola kaci<br />

Tu cxovrobs. magaliTad, piriqiTa sofel axielSi erTi saukunis<br />

winaT, 1886 wels 240 kaci cxovrobda, amJamad mxolod 6 kaci cxovrobs,<br />

sofel amRaSi es maCvenebeli Sesabamisad 194-sa da 31 kacs<br />

udris, xolo WimRaSi _ 72-sa da 5 kacs. analogiuri viTarebaa<br />

sxva soflebSic. kerZod, vaJa-fSavelas sofel CargalSi 1886 wels<br />

347 kaci cxovrobda, amJamad iq 100 kaci cxovrobs, sofel Suafxos<br />

mosaxleobis raodenoba amave periodSi 215 kacidan 38 kacamde Semcirda,<br />

sofel maTuraSi _ 276 kacidan 3 kacamde da a. S.<br />

uaxloes perspeqtivaSi mosaxleobis sqesobriv-asakobrivi stru<br />

qturis cvlilebebis Sedegad saqarTvelos <strong>soflis</strong> mosaxleobis<br />

demografiuli maCveneblebi sagrZnoblad gauaresdeba. amJamad<br />

soflad gacilebiT naklebi bavSvi ibadeba, vidre qalaqad,<br />

maSin rodesac adre piruku movlenas hqonda adgili. magaliTad,<br />

1975 wels qalaqad da soflad mcxovrebi mosaxleobis raodenoba<br />

gaTanabrda. qalaqad da soflad dabadebuli bavSvebis raodenobac<br />

TiTqmis Tanabari iyo _ am wels qalaqad 44,9 aTasi bavSvi daibada,<br />

xolo soflad 44,8 aTasi. 2007 wels ki qalaqad 34,3 aTasi bavSvi<br />

daibada, xolo soflad _ 14,9 aTasi bavSvi. 2008 wels Sesabamisi<br />

maCveneblebi 39,2 aTassa da 17,3 aTass udrida. amasTan, Sobadobis<br />

done qalaqad orjer maRalia sofelTan SedarebiT. kerZod, 2009<br />

wels qalaqad mosaxleobis yovel 1000 kacze 18,7 bavSvi daibada,<br />

xolo soflad _ 9,5 bavSvi.<br />

Sobadobis Semcirebisa da sikvdilianobis zrdis Sedegad uk a nasknel<br />

wlebSi mniSvnelovnad Semcirda mosaxleobis bunebrivi mateba,<br />

gansakuTrebiT soflad. am movlenas naTlad gviCvenebs 1997<br />

_ 2004 wlebis monacemebi. rogorc cxrilidan Cans, soflad gacilebiT<br />

metia gardacvalebis, vidre dabadebis SemTxvevebi, gansakuTrebiT<br />

qarTvelebiT dasaxlebul regionebSi. mxolod aWaraSi<br />

gvaqvs mTlianad da, maT Soris, soflad mosaxleobis maRali bunebrivi<br />

mateba. aRsaniSnavia, rom raWa-leCxumi, Tu ase gagrZelda,<br />

daicleba mosaxleobisagan. marto rva wlis ganmavlobaSi _ 1997<br />

_ 2004 wlebSi, uaRresad intensiuri emigraciuli procesebisa da<br />

soflad mosaxleobis maRali bunebrivi klebis Sedegad, isedac mcire<br />

raWis mosaxleoba sul raRac 8 wlis ganmavlobaSi 6,1 aTasiT<br />

Semcirda _ 30,4 aTasi kacidan 24,3 aTas kacamde.


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

141<br />

cxrili #1<br />

saqarTvelos <strong>soflis</strong> mosaxleobis bunebrivi mateba (kleba)<br />

mxareebis mixedviT 1997 _ 2004 wlebSi<br />

wlebi 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 sul<br />

1997mxareebi<br />

2004<br />

saqarTvelo<br />

_ sul<br />

-1399 -4313 -5832 -6497 -7107 -7752 -5563 -718 -39481<br />

aWara 1304 1105 934 640 436 211 425 1626 6681<br />

guria -632 -688 -863 -883 -977 -950 -689 -640 -6322<br />

imereTi -1774 -2251 -2581 -2730 -2662 -2876 -2148 -2145 -19167<br />

kaxeTi -772 -1036 -1276 -1547 -1830 -2103 -1428 -985 -10977<br />

mcxeTamTianeTiraWa-leCx-<br />

-79 -216 -358 -542 -527 -490 -476 -181 -2869<br />

umi da qvemo<br />

svaneTi<br />

samegrelo-<br />

-506 -468 -441 -305 -303 -330 -410 -458 -3221<br />

zemo svane-<br />

Ti<br />

-675 -813 -909 -1241 -923 -1056 -1172 -493 -7282<br />

samcxe-javaxeTi<br />

464 146 121 362 165 178 53 693 2182<br />

qvemo qar-<br />

Tli<br />

1043 371 -68 158 -95 -276 -28 1789 2894<br />

Sida qar-<br />

Tli<br />

-72 -463 -391 -409 -391 -60 310 76 -1400<br />

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebi.<br />

metad sagangaSoa is mdgomareoba, rom zogierTi istoriuli<br />

kuTxe saerTod icleba mosaxleobisagan. gansakuTrebiT mZime mdgomareobaa<br />

raWasa da leCxumSi. rogorc zemoT aRvniSneT, 1939 wels<br />

raWaSi 67 aTasi kaci cxovrobda, xolo 2011 wlis 1 ianvris mdgomareobiT<br />

_ 22,7 aTasi kaci. raWaSi mosaxleoba mcirdeba rogorc<br />

mosaxleobis bunebrivi klebis (gardacvlilTa raodenoba Warbobs<br />

dabadebulTa raodenobas), ise intensiuri migraciuli procesebis<br />

Sedegad. amis gamo mniSvnelovnad Semcirda Sromisunariani<br />

mosaxleoba da gaizarda xandazmuli asakis mosaxleobis wili.<br />

kerZod, mosaxleobis daberebis done Zalian maRalia _ 60 wels


142 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

gadacilebulTa wilma mTel mosaxleobaSi 30 procents gadaaWarba.<br />

amasTan, Tu adre umetesad adgili hqonda droebiT da sezonur<br />

migracias, amJamad ZiriTadad gvxvdeba mudmivi (daubrunebeli) migracia.<br />

ukve Zalian cota darCa e. w. `mozamTre raWvelebi~. raWis<br />

bevr <strong>sofelSi</strong> mosaxleoba katastrofulad Semcirda, zogic saer-<br />

Tod dacarielda. erTi saukunis winaT ki raWaSi bevri xalxmravali<br />

sofeli arsebobda. magaliTad, 1886 wels raWis sofel barSi 1793<br />

kaci cxovrobda, uweraSi _ 1318, CasavalSi _ 1058, znakvaSi _ 1274,<br />

sxvavSi _ 2197, xotevSi _ 1208 da a. S. amJamad am soflebSi mosaxleobis<br />

naxevaric aRar darCa, xolo zogierT <strong>sofelSi</strong> mxolod<br />

ramdenime aTeuli kaci cxovrobs.<br />

raWaSi didi xania daiwyo mosaxleobis depopulacia _ gardacvlilTa<br />

ricxvi bevrad aRemateba dabadebulTa ricxvs. metad<br />

sagulisxmoa, rom ukanasknel ocdaerT weliwadSi _ 1990 _ 2010<br />

wlebSi (1993 wlis monacemebi ar moipoveba, amitom am wlis maCveneblad<br />

momijnave wlebis saSualo maCvenebeli aviReT) ambrolauris<br />

municipalitetSi (raionSi) mosaxleobis bunebrivma klebam 4771<br />

kaci Seadgina, e. i. am periodSi 4771 kaciT meti gardaicvala, vidre<br />

daibada. analogiuri maCvenebeli onis raionSi 2576 kacs udrida.<br />

amrigad, 1990 _ 2010 wlebSi raWaSi mxolod mosaxleobis bunebrivma<br />

klebam 7347 kaci Seadgina. xelisufleba, gansakuTrebiT ukanasknel<br />

wlebSi, arafers akeTebs raWaSi, ise rogorc mTel saqarTveloSi,<br />

umZimesi demografiuli viTarebis gajansaRebisaTvis. magaliTad,<br />

2004-2010 wlebSi, 7 weliwadSi, ambrolauris municipalitetSi mosaxleobis<br />

bunebrivma klebam 1494 kaci Seadgina, xolo wina Svid<br />

weliwadSi _ 1997-2003 wlebSi _ 1198 kaciT anu TiTqmis 300 kaciT<br />

naklebi. Tu ase gagrZelda da sagangebo RonisZiebebi ar ganxorcielda,<br />

sul raRac or-sam aTwleulSi raWa mosaxleobisagan<br />

TiTqmis mTlianad daicleba. analogiuri viTarebaa mcirericxovan<br />

(15,6 aTasi kaci) leCxumSi, sadac imave periodSi (1990-2010 wlebi)<br />

mosaxleobis bunebrivma klebam 2972 kaci Seadgina. 21 wlian periodSi,<br />

1990-2010 wlebSi mosaxleobis bunebrivi matebis, Cvens SemTxvevaSi<br />

bunebrivi klebis, zogadi koeficientis gaangariSebis Sedegad,<br />

metad savalalo Sedegi miviReT. aRmoCnda, rom 1990 _ 2010<br />

wlebSi mosaxleobis yovel 1000 sulze saSualod yovelwliurad<br />

kleba Seadgenda: ambrolauris municipalitetSi 13,7 kacs, onis municipalitetSi<br />

10,9 kacs da cageris municipalitetSi 8,7 kacs.<br />

raWa-leCxumSi aRniSnul mZime demografiul viTarebas ZiriTadad<br />

ganapirobebs <strong>soflis</strong> mosaxleobaSi mimdinare metad araxelsayreli<br />

demografiuli procesebi. <strong>soflis</strong> mosaxleobis wili ki


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

143<br />

mxaris mTeli mosaxleobis 82,0 procents aRwevs. amdenad, zemoT<br />

aRniSnuli problemebis mogvareba aucileblobiT aris nakarnaxevi.<br />

amJamad qveynis sabiujeto saxsrebis didi nawili mimarTulia turizmis<br />

ganviTarebisaTvis. mTavrobas miaCnia, rom svaneTi uaxloes<br />

wlebSi miiRebs 500 aTas turists, aWara 5 milions da a. S., magram<br />

aseTi sasurveloba moklebulia realur safuZvels. upirveles<br />

yovlisa, aWara metad uxvnaleqiani regionia, gansakuTrebiT zam-<br />

Tris TveebSi, xolo svaneTSi mgzavroba amindis cvalebadobis gamo<br />

aseve xSirad SeuZlebelia. rac ar unda movindomoT, weliwadSi<br />

rva Tveze mets verc aWara da verc svaneTi turistebs ver miiRebs.<br />

Tavi rom davaneboT am raodenobiT turistebis misaRebad saWiro<br />

satransporto saSualebebis uqonlobas, <strong>soflis</strong> meurneobis dargis<br />

moSlis pirobebSi maTi sakvebi produqtebiT momaragebaSi arsebul<br />

siZneleebs, arc turistebis momsaxure personalis raodenoba<br />

aris sakmarisi, rac turizmis ganviTarebis mTavari pirobaa.<br />

es kargad Cans Semdegi magaliTis safuZvelze. 2011 wlis 1 ianvris<br />

mdgomareobiT mestiis municipalitetis mosaxleoba 14,6 aTas kacs<br />

Seadgenda, aqedan 2,7 aTasi daba mestiaSi cxovrobda, xolo 11,9<br />

aTasi _ soflad. turistebs ZiriTadad unda moemsaxuros daba mestiis<br />

mosaxleoba. daba mestiis mosaxleobis daaxloebiT naxevari<br />

_ 1,35 aTasi _ xandazmuli da arasrulwlovania. turizmSi maT<br />

ver davasaqmebT. darCenili 1,35 aTasidan nawili aucileblad iqneba<br />

dasaqmebuli gamgeobaSi, policiaSi, saavadmyofoSi, skolasa da<br />

sxva amgvar sferoebSi, rac aucilebelia sazogadoebrivi cxovrebis<br />

normaluri funqcionirebisaTvis. axla Tu darCenil, daaxloebiT<br />

1000 kacs, uklebliv yvelas turizmSi davasaqmebT, rac sruliad<br />

miuRebelia eris sulieri cxovrebis ganviTarebis TvalsazrisiT,<br />

problema sanaxevrodac ver gadawydeba. yvelaze ukeTes SemTxvevaSi,<br />

rva Tvis ganmavlobaSi Tanabrad rom ganawildes 500 aTasi turisti,<br />

maSin svaneTma yovelTviurad 62500 turisti unda miiRos. bunebrivia,<br />

1000 kaci SeuZlebelia moemsaxuros am raodenobis turists,<br />

Tundac TiToeuli turisti mxolod 2 dRe darCes svaneTSi. isic<br />

unda iTqvas, rom <strong>soflis</strong> mosaxleobis xarjzec momsaxure personali<br />

ver Seivseba, radgan svaneTSi soflebi mcirericxovania, sadac<br />

mosaxleoba demografiulad daberebulia da maTi daclac sruliad<br />

mizanSeuwonelia. verc sxva mxaris mosaxleobis xarjze moxdeba<br />

momsaxure personalis Sevseba sruliad gasagebi obieqturi<br />

mizezebis gamo. Tu mTeli qveyana turizmis relsebze gadava, mZime<br />

demografiuli viTarebis pirobebSi, yvelgan metad mwvaved dadgeba<br />

momsaxure personalis problema. turizmis aseTi masStabiT gan-


144 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

viTareba ufro amoCemebul survils hgavs Sesabamisi resursebis<br />

gauTvaliswineblobis gareSe, rasac sabolood gacilebiT meti<br />

uaryofiTi Sedegi mohyveba qveynisaTvis, vidre dadebiTi. gadaWarbebulad<br />

ar unda SevafasoT Cveni SesaZleblobebi da msoflios winaSe<br />

mdgari ekonomikuri, ekologiuri, energetikuli da demografiuli<br />

problemebic unda gaviTvaliswinoT.<br />

zemoT aRniSnuli mosazrebebi Tanabrad Seexeba aWarasac, kaxeTsac,<br />

imereTsac, TuS-fSav-xevsureTsac da Cveni qveynis sxva kuTxeebsac.<br />

ra Tqma unda, Cven amiT imis Tqmas ar vapirebT, rom turizmi<br />

Cvens qveyanaSi ar unda ganviTardes, magram yvelaferSi unda<br />

davicvaT zoma da wona. rodesac mosaxleobis didi umravlesoba<br />

gaRatakebulia, rodesac TiTqmis erT milion pensioners (TiTqmis<br />

mosaxleobis meoTxeds) erTi kviris saarsebo pensiasac ver<br />

vaZlevT, rodesac saSualo xelfasi gadasaxadebis gadaxdasac ver<br />

audis, rodesac Tbilissa da sxva qalaqebSi ar arsebobs arcerTi<br />

sanagve konteineri, rom Sig saWmlis narCenebis saZebnelad qarTveli<br />

kaci ar iqeqebodes, rodesac aTi aTasobiT moqalaqe quCebsa da<br />

saxlebSi maTxovrobs, am dros sagareo valebiT gzebis mSenebloba,<br />

Zveli saxlebisaTvis pirvandeli iersaxis aRdgena, Senobebis SeRebva<br />

da faqtobrivad potiomkinis soflebis mSenebloba ucxoelebis<br />

dasanaxad da TanamoqalaqeebisaTvis TvalSi nacris Sesayrelad,<br />

gamudmebiT uaRresad ZviradRirebuli koncertebis gamarTva ba-<br />

Tumidan Tbilisamde da amJamad kaxeTamdec ki mxolod da mxolod<br />

turizmis ganviTarebisaTvis, didi danaSaulia. mTavaria, Cveni qveynis<br />

yvela kuTxeSi arsebuli bunebrivi resursebis aTviseba, misi<br />

miwisa da havis Sesaferisi sasoflo-sameurneo kulturebis moyvana.<br />

samarcxvinoa, rom Cveni mosaxleoba TiTqmis mTlianad mezobeli<br />

qveynebidan Semotanili produqtebiT ikvebeba, Cven ki saeqportod<br />

TiTqmis araferi gagvaqvs. parlamentarma petre ciskariSvilma<br />

televiziiT gamosvlisas aRniSna, rom kaxeTis mosaxleobam yurZnis<br />

Cabarebis Sedegad 50 milioni lari miiRo da 20 milion lars<br />

kidev Rvinis gayidviT miiRebso. mevenaxeoba kaxeTis ZiriTadi dargia<br />

da Tu SedarebiT uxeS gaangariSebas gavakeTebT da mevenaxeobidan<br />

miRebul Semosavals (70 milion lars) kaxeTis mosaxleobis raodenobaze<br />

gavyofT, maSin kaxeTis mosaxleobis erT sulze miRebuli<br />

Semosavali weliwadSi 173 lars Seadgens, erT Tveze gaangariSebiT<br />

ki 14 lars. axla Tu imasac miviRebT mxedvelobaSi, rom vazis mosavlelad<br />

saWiroa energoresursebi, sasuqi, Sxam-qimikatebi, maSin<br />

SeiZleba glexs ori-sami laric ar darCes mogeba. amis mizezia is,<br />

rom glexs uaRresad iaf fasebSi uxdeba yurZnis Cabareba. yovelive


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

145<br />

es metad uaryofiT gavlenas axdens demografiul procesebze, gansakuTrebiT<br />

soflad.<br />

saqarTveloSi ekonomikuri faqtoris gadamwyveti roli mosaxleobis<br />

gamravlebaze naTlad aCvena saCxeris raionis Sobadobis<br />

donisa da mosaxleobis bunebrivi matebis maCveneblebis analizma.<br />

cnobili qarTveli biznesmeni biZina ivaniSvili saCxeris raionSi<br />

bevr sasikeTo saqmes akeTebs: xeli Seuwyo mosaxleobis dasaqmebas,<br />

mosaxleobas exmareba gadasaxadebis gadaxdaSi, aaSena saavadmyofo,<br />

romelic uzrunvelyofilia Tanamedrove samedicino teqnologiebiT,<br />

ganaTlebis dargis muSakebi uzrunvelyofilia maRali xelfasebiT<br />

da a. S. saCxeris raionSi, romlis 85,0 procenti <strong>soflis</strong><br />

mosaxleobaa, Sobadobis done da mosaxleobis bunebrivi mateba<br />

gacilebiT maRalia, vidre imereTis sxva raionebSi. magaliTad, 2007<br />

wels mosaxleobis bunebriv matebas imereTis raionebidan mxolod<br />

saCxereSi hqonda adgili. TiTqmis aseTive viTareba iyo 2008-2010<br />

wlebSic. magaliTad, 2010 wels saCxeris raionis mxolod <strong>soflis</strong><br />

mosaxleobis bunebrivi mateba 355 kacs Seadgenda, maSin rodesac<br />

mezobel WiaTuris raionSi soflad 35 kaciT meti gardaicvala, vidre<br />

daibada. es imasac niSnavs, rom saqarTvelos <strong>soflis</strong> mosaxleobaSi<br />

iseTive bunebriv matebas rom hqondes adgili, rogorsac aqvs<br />

saCxeris <strong>soflis</strong> mosaxleobaSi, maSin saqarTvelos <strong>soflis</strong> mosaxleoba<br />

2010 wels 18460 kaciT moimatebda da ara 5458 kaciT oficialuri<br />

monacemebis Tanaxmad. es matebac ZiriTadad qarTvelebiT<br />

naklebad dasaxlebul regionebze modis.<br />

am aspeqtiT gansakuTrebiT aRsaniSnavia Semdegi faqti. mas Semdeg,<br />

rac pasportidan amoiRes erovnuli kuTvnilebis Sesaxeb grafa,<br />

oficialurad demografiuli monacemebi erovnul WrilSi aRar<br />

muSavdeba. Cven ar viciT ramdeni qarTveli bavSvi daibada, ramdeni<br />

somexi, rusi, azerbaijaneli da a. S. erovnul WrilSi ar muSavdeba<br />

arc sikvdilianobis, qorwinebisa da sxva demografiuli maCveneblebi.<br />

muxedavad amisa, qarTveli demografebis gaangariSebiT, 2003-<br />

2008 wlebSi CvenTan mcxovrebi zogierTi sxva erovnebis bunebrivi<br />

matebis done sagrZnoblad maRalia qarTvelebis bunebrivi matebis<br />

donesTan SedarebiT. magaliTad, aRniSnul periodSi mosaxleobis<br />

yovel aTas kacze gaangariSebiT bunebrivi mateba azerbaijanelebSi<br />

11-12 kacs Seadgenda, maSin rodesac qarTvelebSi mosaxleobis bunebriv<br />

klebas hqonda adgili.<br />

soflad demografiuli movlenebis mimdinareobaze naTeli warmodgena<br />

rom viqonioT, Semdeg garemoebasac unda mivaqcioT yuradReba.<br />

mZime ekonomikuri pirobebis gamo ukanasknel wlebSi uaRresad


146 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

intensiuri gaxda ara marto garemigraciuli, aramed Sidamigraciuli<br />

procesebic. <strong>soflis</strong> mosaxleoba mainc upiratesad Sidamigraciul<br />

procesebSia CarTuli. 2002 wlis aRweris monacemebis<br />

mixedviT, wina 9 wlis ganmavlobaSi 437 232 pirma Seicvala qveyanaSi<br />

sacxovrebeli adgili. adamianTa umetesoba sacxovrebel adgils<br />

icvlida cxovrebis pirobebis gaumjobesebis mizniT. 437 aTasi kacidan<br />

423 aTasi kaci (96,8 procenti) qarTveli iyo. amrigad, TiTqmis<br />

mTlianad qarTveli mosaxleobisagan icleba soflebi. aRniSnul<br />

9 weliwadSi saqarTveloSi sacxovrebeli Seicvala mxolod<br />

4309 azerbaijanelma (Sida migraciaSi monawile mosaxleobis mxolod<br />

1,0 procentma) da 3967 somexma (0,9 procentma).<br />

soflidan qalaqad migrirebulTa umetesoba axalgazrda, fertilur<br />

asakSi myofi qalebi arian. fertiluri asakis dasawyisad<br />

miCneulia 15 weli, xolo dasasrulad _ 49 weli. amrigad, fertiluri<br />

periodi Seadgens saSualod 35 wels. 15-49 wlebis asakSi<br />

myofi qalebis raodenoba 2002 wlis aRweris mixedviT qalaqad 654<br />

aTas, xolo soflad _ 506 aTas qals udrida. amrigad, fertilur<br />

asakSi qalaqad, sofelTan SedarebiT, 148 aTasi qaliT metia. amas-<br />

Tan, bavSvTa Sobis yvelaze ufro xelsayreli asakia 20-29 wlebi.<br />

dabadebul bavSvTa 60-70 procenti am asakis qalebze modis. 20-29<br />

wlebis asakSic qalaqad qalebi 37 aTasiT metia sofelTan SedarebiT.<br />

garkveulwilad qalaqad Sobadobis maRali donis erT-erTi<br />

ZiriTadi mizezi aRniSnuli faqtoria. ar gamovricxavT aRricxvaSi<br />

daSvebul Secdomebsac.<br />

yovelive zemoaRniSnulis gamo eris sulier cxovrebaSi <strong>soflis</strong><br />

roli sul ufro qveiTdeba, xolo ekonomikur cxovrebaSi mniSvnelovnad<br />

mcirdeba. sofeli yovelTvis kvebavda qalaqs inteleqtualuri<br />

ZalebiT. me-19 saukuneSi da, SeiZleba iTqvas, me-20 saukuneSic<br />

TiTqmis yvela Cveni gamoCenili mecnieri, mwerali, poeti,<br />

xelovnebisa da kulturis moRvawe warmoSobiT soflidan iyo. akaki<br />

wereTelic aRniSnavda: rac masSi kargi da keTili iyo, imis wyalobiT<br />

moxda, rom igi <strong>sofelSi</strong> aRizarda. `ymawvili, romelic ki<br />

<strong>sofelSi</strong> ar gazrdila, bunebaze sruliad mosxletilia. is aris<br />

moklebuli upirveles bednierebas. qalaqSi gazrdil bavSvs, geniosic<br />

rom iyos, misi maswavlebeli sityviT da naxatebiT ise ver<br />

gaacnobs bunebas, rogorc sofleli icnobs Tavis sakuTari naxulobiT~.<br />

<strong>sofelSi</strong> gazrdil adamians cxovrebasTan brZolis meti<br />

unaric gaaCnia.


<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> <strong>soflis</strong> <strong>gasaWiri</strong><br />

147<br />

cxrili # 2<br />

<strong>soflis</strong> mosaxleobis wili mxareebis mTel mosaxleobaSi<br />

2011 wlis 1 ianvris mdgomareobiT<br />

mxaris mTeli<br />

mosaxleoba<br />

aTasi kaci<br />

<strong>soflis</strong> mosaxleoba<br />

aTasi kaci<br />

maT Soris<br />

<strong>soflis</strong> mosaxleobis<br />

wili<br />

mxaris mTel<br />

mosaxleobaSi,<br />

procentebiT<br />

saqarTvelo _ sul 4469,2 2097,9 46,9<br />

aWaris ar 390,6 219,3 56,1<br />

guria 140,3 103,3 73,6<br />

imereTi 704,5 368,9 52,4<br />

kaxeTi 406,2 322,6 79,4<br />

mcxeTa-mTianeTi 109,3 82,6 75,6<br />

raWa-leCxumi da qvemo<br />

svaneTi<br />

47,3 38,2 80,8<br />

samegrelo da zemo<br />

svaneTi<br />

477,1 284,9 59,7<br />

samcxe-javaxeTi 212,8 146,7 68,9<br />

qvemo qarTli 505,7 308,9 61,1<br />

Sida qarTli 313,0 192,1 61,4<br />

wyaro: saqarTvelos statistikis erovnuli samsaxuris monacemebi.<br />

fermeruli meurneobisa da globalizaciis pirobebSi perspeqtivaSi<br />

<strong>soflis</strong> mosaxleoba mniSvnelovnad Semcirdeba, magram es<br />

arc ise axlo momavalSi moxdeba. Tu mTavar faqtors gaviTvaliswinebT,<br />

maSin saWiroa iTqvas, rom mTel mosaxleobaSi <strong>soflis</strong><br />

mosaxleobis wili jer kidev SesamCnevad maRalia, radgan Tbilis-<br />

Si cxovrobs mTeli mosaxleobis 25 procenti. sabolood <strong>soflis</strong><br />

mosaxleobis didi nawili ganwirulia emigraciisaTvis. saarsebo<br />

garemos mowyvetili adamiani saWiroa dasaqmdes qalaqebSi. amasTan,<br />

isic cxadia, rom mciremiwianobis pirobebSi, rodesac glexebs aqvT<br />

sakuTrebaSi erTi an Tundac ori-sami heqtari miwa, Tavisi ojaxis<br />

moTxovnilebis dakmayofilebasac ver axerxebs. regionebSi soflad<br />

mcxovrebi adamianebis didi nawili ase ucbad ver daTmobs sofluri


148 <strong>anzor</strong> <strong>ToTaZe</strong><br />

cxovrebis wess, bunebasTan kavSirs, Tavisuflebas, rasac igi sofel-<br />

Si grZnobs, ver daTmobs im adgilebs, sadac mis winaprebs ucxovria<br />

da romlis ganuyofel nawilad Tavi miaCnia. magram isic cxadia, rom<br />

mciremiwianobis pirobebSi, rogorc iTqva, ori an Tundac sami heqtari<br />

miwa, romelic glexebs sakuTrebaSi aqvT, ver uzrunvelyofs<br />

maTi ojaxebis saarsebo moTxovnilebebis dakmayofilebas. es miT<br />

ufro arsebiTia, rom sul ufro izrdeba sasoflo-sameurneo teqnikis,<br />

energoresursebis, sasuqis, Sxamqimikatebis fasi. <strong>soflis</strong><br />

meurneobis produqtebis rentabeluri warmoeba sul ufro metad<br />

SesaZlebeli xdeba mxolod fermeruli meurneobis pirobebSi.<br />

amasTan, Seswavlili unda iqnas soflebis ekonomikuri potenciali<br />

gansakuTrebiT saqarTvelos mTianeTSi da uaRresad mcirericxovani<br />

soflebis nacvlad unda Seiqmnas SedarebiT gamsxvilebuli axali<br />

tipis dasaxlebebi Tavisi infrastruqturiT, romelTac SeeZlebaT<br />

didi farTobebis movla-patronoba. am SemTxvevaSi iqneba SenarCunebuli<br />

momavalSi optimaluri raodenobiT <strong>soflis</strong> mosaxleoba,<br />

<strong><strong>qarTul</strong>i</strong> sofeli yvela im sikeTiT, rasac igi asrulebs qveynis<br />

cxovrebaSi da rac ase idealizebulia qarTvel xalxSi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!