Anadolu’nun çiçekli camileri 18. yy.da Osmanlı batıya açılırken, Avrupa duvalarındaki “fresk” sanatı bizde “kalem işi”ne dönüşüyor. Bu yeni dekor ve süsleme akımının muhteşem örnekleri saray ve konaklarla birlikte camilerin de duvarlarını donatmaya başlıyor... 20 TÜRSAB DERGİ | HAZİRAN 2013
Rasim Konyar Onların ortak özelliği, çoğunun ahşap olması, 7-8 yüzyıldan bu yana yaşayabilmesi ve bezemeleri! Oysa, İslamın da etkisiyle bu dünyanın “geçici” olduğuna inananlar, ahşabı, ancak bir iki kuşak daha kullanılacak “ev” için seçip anıtsal ve kamu yapılarında “taş” kullanırdı. Su yolları, çeşmeler, köprüler ve kuşaktan kuşağa hizmet vermesi için külliyeler ve göğe uzanan minareleriyle camiler gibi. Ama Anadolu’da ahşap da en az onbin yıldır kullanılan bir malzeme. İşte Selçuklularla gelen, ağaç direkli ve ahşap tavanla örtülü camiler! Hele Karadeniz gibi ormanı bol yerlerde kamu yapıları da ahşaptan yapılmış. Öyle ki bu sayıda paylaştığımız örneklerde olduğu gibi çivi ve benzeri gibi başka metal de kullanılmamış. Ama buna karşılık alabildiğine yaşam sevinci ile donatılmış, bezenmişler. Hem de yaşamın en güzel, en estetik simgesi ile: “Çiçek”! Anadolu’da resim ve mimari ilişkisi Anadolu’da mimari ve resim ilişkisinin bilinen en eski örnekleri Uygur prensleri, rahipler, kadınlar gibi insan figürleri ve yaşanmış olayların yanı sıra, sembolik çiçek ve hayvan tasvirlerinin önemli yer tuttuğu, Uygurlara ait duvar resimleri. 18. yy.da Osmanlı Batı’ya açılırken, Avrupa’da “fresk” tekniğiyle yapılanlar, bizde “kalem işi” tekniğiyle bir tür duvar resmine dönüşüyor (*). Gerçek veya hayali bir manzara, belli bir yapı, cami, konak tasvirleri, gemiler ve sembolik motifler gibi. Saraydan Anadolu’ya 18. ve 19. yy.da bütün alanlarda ithal edilen Batılı biçimler, örneğin Lale Devri’nde yurtdışından gelen mobilya ve saatler üzerindeki manzaralar, kase ve vazolardaki çiçek resimleri, Osmanlı resimsel bezemelerinde de görülüyor. En canlı örnek, Topkapı Sarayı. Tavan eteklerini dolaşan manzara şeritlerinde; sularla bölünmüş kara parçaları üzerinde yükselen yapılar, ağaçlar, denizde yüzen insansız kayıklar, yelkenliler ve adalar, Boğaziçi, ağaçlar... Duvar panolarında da Boğaziçi kasırları, kadırgalar ve çeşmeler... Osmanlı’da “yan” diye anılan ileri gelenler, İstanbul’daki akımların taşraya taşınmasında önemli rol oynamış ve 18. yy.da yeni dekor ve süsleme akımının zengin örneklerini kendi konaklarına yansıtırken, camileri de unutmamışlar. İşte bu yüzden duvar resimlerinin de en zengin örnekleri, âyanlık kurumunun daha güçlü olduğu Batı Anadolu’da daha çok görülüyor! (*) “19. yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyinatı”, Oktay Hatipoğlu, 2007, Erzurum Floral Mosques of Anatolia The common characteristics of mosques are their ornaments, most of which are wooden. Many have survived since the 7 th and 8th centuries. The influence of Islam would lead those who believe that this world is “temporary” to choose wood for “houses” which are to be used for at most one or two generations and to use “stone” instead for monuments and public structures, such as water ways, fountains, bridges and Islamic social centers that must last for many generations and mosques that rise high above the sky with their towering minarets. However, wood has also been used for at least 10.000 years in Anatolia. These are the mosques with roots back to Seljuk that use wooden poles and wooden ceilings. Even public buildings are made of wood in regions full of forests such as the Black Sea region. As can be seen in the examples given in this edition, no metals, including nails, etc., are used. On the contrary, they are ornamented and adorned with the joy of life all out. With the most beautiful, most aesthetical symbol of life: flowers! The relation between painting and architecture in Anatolia The oldest examples of the relation between painting and architecture in Anatolia are wall paintings of Uighurs which are dominated by historical events and human figures such as Uighur princes, monks, women, and also by symbolic flowers and depictions of animals. While the Ottomans expanded to the West in the 18 th century, the art which was produced using the “fresco” technique in Europe is converted to some type of wall paintings through a “hand-carving” technique (a technique used to bind the wood together without nail). Examples include real or imaginary views, certain structures, mosques, mansion images, ships, and symbolic themes. From the Palace to Anatolia Western styles that are imported to all sorts of areas in the 18 th and 19 th centuries (for instance landscapes on furniture and watches brought from abroad in the Tulip period, and flower patterns in bowls and vases) can be seen in the pictorial ornaments of the Ottoman. The most vivid example is Topkapı Palace! Structures rising above lands divided by water on the landscape, belts that surround Ceiling skirts, trees, unmanned boats, sailboats floating on the sea, islands, Bosporus and trees… Bosporus pavilions, galleys and fountains on wall panels… Ottoman dignitaries, the so-called “sides” played a crucial role in transferring art movements in Istanbul to villages. While they reflected the rich examples of new décor and ornamentation of the 18 th century in their palaces, they did not neglect mosques. Thus, the richest examples of wall paintings can be seen more frequently in Western Anatolia where Ayan Institution (a kind of parliament consisting of wise men) are more in charge. (*) “19. yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyinatı”, Oktay Hatipoğlu, 2007, Erzurum TÜRSAB DERGİ | HAZİRAN 2013 21
Change language