18.06.2013 Views

los tipos anfóricos del guadalquivir en el marco de los envases ...

los tipos anfóricos del guadalquivir en el marco de los envases ...

los tipos anfóricos del guadalquivir en el marco de los envases ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

194 ENRIQUE GARCÍA VARGAS / RUI ROBERTO DE ALMEIDA / HORACIO GONZÁLEZ CESTEROS<br />

marroquí (Lixus: Alaoui y otros 2001: 160), a<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>el</strong> interior <strong>d<strong>el</strong></strong> valle <strong>d<strong>el</strong></strong> Guadalquivir (García Vargas<br />

2010; García Vargas e.p.).<br />

Se trata <strong>de</strong> un ánfora tubular con bor<strong>de</strong> <strong>en</strong>trante indifer<strong>en</strong>ciado<br />

<strong>de</strong> la pared <strong>d<strong>el</strong></strong> cuerpo, excepto por una línea<br />

o resalte exterior que ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a <strong>de</strong>saparecer <strong>de</strong>s<strong>de</strong> fines <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

siglo II a.C., al igual que lo hace <strong>el</strong> <strong>en</strong>grosami<strong>en</strong>to interior<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> bor<strong>de</strong> que caracteriza las producciones más antiguas.<br />

Los ejemplares <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C. ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, por tanto, a<br />

pres<strong>en</strong>tar bor<strong>de</strong>s que son la continuación <strong>de</strong> la pared <strong>d<strong>el</strong></strong><br />

recipi<strong>en</strong>te redon<strong>de</strong>ada <strong>en</strong> su extremo, aunque <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados<br />

contextos productivos, como <strong>el</strong> alfar <strong>de</strong> la calle<br />

Doctor Fleming 13-15 <strong>de</strong> Carmona (ca. 30-20 a.C.: .:<br />

Conlin y Ortiz Navarrete, e.p.), don<strong>de</strong> conviv<strong>en</strong> con formas<br />

claram<strong>en</strong>te romanas, se observa la continuidad <strong>de</strong><br />

rasgos “arcaizantes”, como la car<strong>en</strong>a superior <strong>d<strong>el</strong></strong> bor<strong>de</strong><br />

(que a veces es plano <strong>en</strong> su parte superior) y <strong>el</strong> <strong>en</strong>grosami<strong>en</strong>to<br />

interior. El resto <strong>de</strong> la morfología <strong>d<strong>el</strong></strong> ánfora<br />

resulta inalterada, con excepción <strong>de</strong> algunos ejemplares<br />

como <strong>los</strong> d<strong>en</strong>ominados Castro Marim I, que pres<strong>en</strong>tan<br />

una ligera car<strong>en</strong>ación <strong>en</strong> <strong>el</strong> tercio superior <strong>d<strong>el</strong></strong> cuerpo que<br />

gira mant<strong>en</strong>iéndose horizontal hasta <strong>el</strong> bor<strong>de</strong>, otorgando<br />

a la parte alta <strong>d<strong>el</strong></strong> ánfora una morfología característica.<br />

Las asas son <strong>de</strong> “oreja”, <strong>d<strong>el</strong></strong> tipo púnico, y <strong>los</strong> pivotes un<br />

simple botón que culmina un fondo ojival.<br />

En contextos <strong>de</strong> consumo, como <strong>el</strong> Patio <strong>de</strong> Ban<strong>de</strong>ras<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Alcázar <strong>de</strong> Sevilla, conviv<strong>en</strong> variantes antiguas<br />

<strong>de</strong> bor<strong>de</strong>s con otras muy evolucionadas. Las primeras<br />

predominan, como es lógico, <strong>en</strong> <strong>los</strong> contextos<br />

<strong>de</strong> la primera mitad <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C. (UEs 1919, 1713),<br />

don<strong>de</strong>, sin embargo ya están pres<strong>en</strong>tes <strong>los</strong> bor<strong>de</strong>s simples,<br />

mi<strong>en</strong>tras que las segundas son más frecu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />

<strong>los</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> tercer cuarto <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C. (UEs 1682, 1692),<br />

don<strong>de</strong> las formas antiguas <strong>de</strong> bor<strong>de</strong> son tan frecu<strong>en</strong>tes,<br />

que ap<strong>en</strong>as pue<strong>de</strong> hablarse <strong>de</strong> residualidad.<br />

A pesar <strong>de</strong> la perduración <strong>en</strong> <strong>el</strong> tiempo <strong>de</strong> algunos<br />

<strong>tipos</strong> <strong>de</strong> ánforas tur<strong>de</strong>tanas, pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse que es d<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> la primera mitad <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C. cuando, <strong>en</strong> <strong>el</strong> interior<br />

<strong>de</strong> la provincia, la tradición productiva “tur<strong>de</strong>tana”<br />

(a falta <strong>de</strong> mejor <strong>de</strong>signación), m<strong>en</strong>os marcada<br />

que la tradición púnica <strong>en</strong> <strong>el</strong> litoral, se vio profundam<strong>en</strong>te<br />

alterada con <strong>el</strong> inicio <strong>de</strong> la reproducción y manufactura<br />

<strong>de</strong> cont<strong>en</strong>edores <strong>de</strong> morfología claram<strong>en</strong>te romana.<br />

Asimismo, importa <strong>de</strong>stacar que, por lo m<strong>en</strong>os a<br />

lo largo <strong>de</strong> la segunda mitad <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C., van a convivir<br />

estas dos familias <strong>de</strong> formas, “tur<strong>de</strong>tanas” y romanas,<br />

reproduciéndose <strong>en</strong> cierta medida esc<strong>en</strong>arios y dinámicas<br />

productivas semejantes a las observadas para<br />

la bahía gaditana y <strong>de</strong> Algeciras, así como para la costa<br />

<strong>de</strong> Málaga, aunque <strong>en</strong> nuestro caso con valores tal vez<br />

más reducidos (infra).<br />

El fin <strong>de</strong> la producción <strong>de</strong> las P<strong>el</strong>licer D <strong>de</strong>be situarse<br />

poco antes <strong>d<strong>el</strong></strong> cambio <strong>de</strong> era, mom<strong>en</strong>to a partir<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> cual <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> <strong>los</strong> lugares <strong>de</strong> consumo<br />

habituales, sin que tampoco convivan ya con las<br />

Haltern 71 <strong>de</strong> época augustea tardía o tiberiana <strong>en</strong> <strong>los</strong><br />

c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> producción (Sáez Fernán<strong>de</strong>z y otros 2001).<br />

Sí convive durante un breve período <strong>de</strong> tiempo ( ca. 30-<br />

20 a.C.) <strong>en</strong> <strong>los</strong> alfares tempranoaugusteos <strong>de</strong> Carmona<br />

con Haltern 70 “iniciales” y otros <strong>tipos</strong> minoritarios<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Guadalquivir, como <strong>de</strong>muestran <strong>los</strong> abundantes fal<strong>los</strong><br />

<strong>de</strong> cocción <strong>de</strong> talleres como <strong>el</strong> excavado <strong>en</strong> la calle<br />

Doctor Fleming 13-15 <strong>de</strong> esta localidad sevillana (García<br />

Vargas 2010; García Vargas, e.p.). Hacia <strong>el</strong> cambio<br />

<strong>de</strong> era, <strong>los</strong> fragm<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> P<strong>el</strong>licer D <strong>en</strong> <strong>los</strong> yacimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>d<strong>el</strong></strong> Guadalquivir son terminales o residuales, <strong>de</strong>sapareci<strong>en</strong>do<br />

antes <strong>d<strong>el</strong></strong> boom <strong>d<strong>el</strong></strong> aceite bético que es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o<br />

augusteo y, sobre todo, julio-claudio.<br />

Dress<strong>el</strong> 1 (fig. 3)<br />

A lo largo <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C. varias fueron las regiones<br />

que com<strong>en</strong>zaron a fabricar cont<strong>en</strong>edores que reproducían<br />

la Dress<strong>el</strong> 1, <strong>el</strong> mo<strong>d<strong>el</strong></strong>o vinario itálico, <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndose<br />

tal mecánica como la primera manifestación<br />

evid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> un proceso <strong>de</strong> romanización <strong>d<strong>el</strong></strong> artesanado<br />

cerámico <strong>de</strong> transporte. Este f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o, que<br />

se procesó con ritmos que no fueron siempre coincid<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> las distintas zonas, ni tampoco tuvieron <strong>los</strong><br />

mismos grados <strong>de</strong> éxito o <strong>de</strong> aceptación <strong>en</strong> <strong>los</strong> mercados<br />

locales primero, y supra-regionales <strong>de</strong>spués, únicam<strong>en</strong>te<br />

se pue<strong>de</strong> observar <strong>en</strong> zonas que t<strong>en</strong>ían ya una<br />

tradición <strong>de</strong> fabricación <strong>de</strong> ánforas, aunque estaba formalm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong>raizada <strong>en</strong> las tradiciones artesanales locales<br />

(Fabião, 1998: 178), mediante <strong>tipos</strong> llamados “prerromanos”,<br />

que se siguieron fabricando conjuntam<strong>en</strong>te<br />

con <strong>los</strong> itálicos durante algunas décadas más (García<br />

Vargas 2010; García Fernán<strong>de</strong>z y García Vargas 2009;<br />

García Vargas e.p.).<br />

El volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> información <strong>d<strong>el</strong></strong> que hoy disponemos,<br />

especialm<strong>en</strong>te al niv<strong>el</strong> <strong>d<strong>el</strong></strong> consumo, confirma pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> planteami<strong>en</strong>to hecho hace ya algunos años,<br />

según <strong>el</strong> cual a finales <strong>d<strong>el</strong></strong> primer cuarto <strong>d<strong>el</strong></strong> siglo I a.C.<br />

habría ocurrido <strong>en</strong> <strong>el</strong> valle <strong>d<strong>el</strong></strong> Guadalquivir un verda<strong>de</strong>ro<br />

f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong> “romanización <strong>de</strong> <strong>los</strong> cont<strong>en</strong>edores”,<br />

más que una reori<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> las activida<strong>de</strong>s productivas<br />

<strong>en</strong> favor <strong>de</strong> nuevos productos. Las Dress<strong>el</strong> 1 son <strong>el</strong><br />

ejemplo más notorio <strong>de</strong> esta nueva coyuntura productiva<br />

y mediante su producción se int<strong>en</strong>tó sacar partido<br />

<strong>de</strong> una forma <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostrado éxito r<strong>el</strong>acionada con un<br />

cont<strong>en</strong>ido específico: <strong>el</strong> vino (Fabião 2001: 667). Las<br />

SPAL 20 (2011): 185-283 ISSN: 1133-4525

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!