10.06.2013 Views

Desiderio di Dio e creazione di un ordine mondano nella Regula ...

Desiderio di Dio e creazione di un ordine mondano nella Regula ...

Desiderio di Dio e creazione di un ordine mondano nella Regula ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

NB le due metafore del maestro (docere, doctrina) e del pastore, che precisano il modo in cui egli deve esercitare<br />

nel cenobio la propria paternità. Autorità <strong>di</strong> comando (pastore) e <strong>di</strong> dottrina (maestro) configurano il ruolo<br />

dell’abate in <strong>un</strong>a prospettiva parallela a quella del vescovo rispetto alla chiesa locale.<br />

L’amplissima autorità riconosciuta all’abate non sottrae la responsabilità ai sottoposti, qualora essi non<br />

corrispondano in modo appropriato alla sua sollecitu<strong>di</strong>ne: della loro eventuale insubor<strong>di</strong>nazione saranno loro a<br />

rispondere. L’ultima frase va letta: poena sit - eis praevalens - ipsa mors; il passo <strong>di</strong> Is 25, 8 è citato secondo la<br />

Vetus Latina.<br />

[11] Ergo, cum aliquis suscipit nomen abbatis, duplici debet doctrina suis praeesse <strong>di</strong>scipulis, [12] id<br />

est omnia bona et sancta factis amplius quam verbis ostendat, ut capacibus <strong>di</strong>scipulis mandata Domini<br />

verbis proponere, duris corde vero et simplicioribus factis suis <strong>di</strong>vina praecepta monstrare. [13]<br />

Omnia vero quae <strong>di</strong>scipulis docuerit esse contraria in suis factis in<strong>di</strong>cet non agenda, ne aliis<br />

prae<strong>di</strong>cans ipse reprobus inveniatur, [14] ne quando illi <strong>di</strong>cat Deus peccanti: «Quare tu enarras<br />

iustitias meas et assumis testamentum meum per os tuum? Tu vero o<strong>di</strong>sti <strong>di</strong>sciplinam et proiecisti<br />

sermones meos post te» (Sal 49, 16-17), [15] et: «Qui in fratris tui oculo festucam videbas, in tuo<br />

trabem non vi<strong>di</strong>sti» (Mt 7, 3).<br />

Dalla definizione della figura dell’abate scaturiscono le in<strong>di</strong>cazioni circa il modo in cui egli deve realizzare il<br />

proprio compito. Un tratto che <strong>di</strong>stingue RB da RM è la ripetuta sottolineatura del dovere da parte sua <strong>di</strong> adattarsi<br />

ai singoli e alle loro attitu<strong>di</strong>ni. Nella veste <strong>di</strong> maestro, l’abate deve rivolgersi sia ai capaces sia ai simpliciores,<br />

offrendo a entrambi <strong>un</strong> insegnamento proporzionato: agli <strong>un</strong>i <strong>un</strong> insegnamento verbale, agli altri l’esempio da<br />

imitare. Esistono livelli <strong>di</strong> competenza, <strong>di</strong> intelligenza, <strong>di</strong> progresso spirituale <strong>di</strong>versi e occorre tenerne conto.<br />

Segue ancora <strong>un</strong> richiamo alla necessaria coerenza tra l’insegnamento impartito e la condotta <strong>di</strong> vita dell’abate.<br />

[16] Non ab eo persona in monasterio <strong>di</strong>scernatur. [17] Non <strong>un</strong>us plus ametur quam alius, nisi quem<br />

in bonis actibus aut oboe<strong>di</strong>entia invenerit meliorem. [18] Non convertenti ex servitio praeponatur<br />

ingenuus, nisi alia rationabilis causa exsistat. [19] Quod si ita, iustitia <strong>di</strong>ctante, abbati visum fuerit, et<br />

de cuiuslibet or<strong>di</strong>ne id faciet. Sin alias, propria teneant loca, [20] quia sive servus sive liber (Ef 6, 8),<br />

omnes in Christo <strong>un</strong>um sumus (Gal 3, 8) et sub <strong>un</strong>o Domino aequalem servitutis militiam baiulamus,<br />

quia «non est apud Deum personarum acceptio» (Rm 2, 11; Ef 6, 9; Col 3, 25). [21] Solummodo in<br />

hac parte apud ipsum <strong>di</strong>scernimur, si meliores ab aliis in operibus bonis et humiles inveniamur. [22]<br />

Ergo aequalis sit ab eo omnibus caritas, <strong>un</strong>a praebeatur in omnibus sec<strong>un</strong>dum merita <strong>di</strong>sciplina.<br />

Dopo le in<strong>di</strong>cazioni su come esercitare il ruolo <strong>di</strong> maestro, in<strong>di</strong>cazioni su come esercitare il ruolo <strong>di</strong> pastore: il<br />

principio generale è en<strong>un</strong>ciato al § 16: imparzialità. La preoccupazione che l’abate non faccia <strong>di</strong>stinzioni arbitrarie<br />

tra i suoi sottoposti è <strong>di</strong>ffusa <strong>nella</strong> letteratura monastica antica (cf. Reg. IV Patr. V 11-12). Al § 17 il termine<br />

oboe<strong>di</strong>entia è aggi<strong>un</strong>ta <strong>di</strong> RB rispetto a RM.<br />

Interessante il cenno alle precedenze (cf. su questo p<strong>un</strong>to RB 63) or<strong>di</strong>nariamente esse sono dettate dall’anzianità <strong>di</strong><br />

ingresso in monastero (conversio), non dalla <strong>di</strong>gnità sociale (schiavi o liberi) <strong>di</strong> origine dei monaci; ma l’abate può<br />

mo<strong>di</strong>ficare per <strong>un</strong>a rationabilis causa tale or<strong>di</strong>ne <strong>di</strong> precedenza (precisazione propria <strong>di</strong> RB rispetto a RM:<br />

Benedetto prevede e concede deroghe al principio generale, ma si aspetta che esse abbiano <strong>un</strong>a ragione fondata e<br />

con<strong>di</strong>visibile). Ritorna l’idea della vita monastica come servitù e come milizia. Si noti la formulazione del § 22 che<br />

riprende in forma questa volta positiva <strong>un</strong> principio generale, come nel § 16 era stato formulato in forma negativa.<br />

[23] In doctrina sua namque abbas apostolicam debet illam semper formam servare in qua <strong>di</strong>cit:<br />

«Argue, obsecra, increpa» (2 Tm 4, 2), [24] id est, miscens temporibus tempora, terroribus<br />

blan<strong>di</strong>menta, <strong>di</strong>rum magistri, pium patris ostendat affectum, [25] id est in<strong>di</strong>sciplinatos et inquietos<br />

debet durius arguere, oboe<strong>di</strong>entes autem et mites et patientes ut in melius proficiant obsecrare,<br />

neglegentes et contemnentes ut increpat et corripiat admonemus.<br />

[26] Neque <strong>di</strong>ssimulet peccata delinquentium; sed et mox ut coeperint oriri ra<strong>di</strong>citus ea ut praevalet<br />

amputet, memor periculi Heli sacerdotis de Silo (1 Sam 2-4). [27] Et honestiores quidem atque<br />

intellegibiles animos prima vel sec<strong>un</strong>da admonitione verbis corripiat, [28] improbos autem et duros ac<br />

superbos vel inoboe<strong>di</strong>entes verberum vel corporis castigatio in ipso initio peccati coerceat, sciens<br />

scriptum: «Stultus verbis non corrigitur» (Prov 18, 2; 29, 9) [29] et iterum: «Percute filium tuum<br />

48

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!