Salmonella

1 

โรคซัลโมเนลโลซิส (Salmonellosis) 

บทนํ า 

ในบรรดาแบคทีเรียที่กอใหเกิดการติดเชื้อ และการระบาดในคนนั้น ซาลโมเนลลา 

เปนตัวอยางที่ดีของแบคทีเรียที่มีการวิวัฒนาขนานไปกับวิวัฒนาของมนุษย แตเดิม 

แบคทีเรียในกลุ มนี้สวนใหญอาศัยอยูในสัตวและกอใหเกิดโรคในสัตว มีเพียงไมกี่ชนิดเปน 

pathogen ของคนโดยตรง และอาศัยอยูในคน แตปจจุบันนี้ซาลโมเนลลาจากสัตวหลาย 

ชนิดทําใหเกิดการติดเชื้อในคนและอาศัยเปน carrier อยู ในคนไดเปนเวลานาน ทั้งนี้เพราะ 

ซาลโมเนลลาสามารถปรับตัวไดดี ทํ าใหสามารถอยูไดในสภาวะแวดลอมที่เปลี่ยนแปลงไป 

ในสังคมมนุษย ไมวาจะเปนเรื่องของเทคโนโลยีใหม ๆ เชนการผลิตอาหารกระปองอาหาร 

แชแข็ง หรือขบวนการตางๆ ในการเตรียมอาหารสํ าเร็จรูปทั้งอาหารที่ยังไมสุก และอาหารที่ 

สุกแลว ซึ่งในปจจุบันนี้เกิดขึ้นมากมายเพื่อสนองความตองการของประชาชนที่เพิ่มขึ้น 

โดยเฉพาะในประเทศไทยที่ประจักษกันดีวามีอาหารมากมายใหซื้อขายกัน โดยเฉพาะอยาง 

ยิ่งที่เรียกวาประเทศไทยเปนครัวอาหารโลก จํ าเปนอยางยิ่งตองควบคุม ปองกัน พรอมทั้ง 

หาทางหยุดยั้งเชื้อ Salmonella มิใหแพรกระจายไปในอาหาร สิ่งแวดลอมตาง ๆ เพิ่มขึ้น 

นอกจากนี้การสาธารณสุขและการพัฒนาสิ่งแวดลอม และการเพิ่มของประชากร 

และสังคม ก็เปนสิ่งที่เอื้ออํ านวยตอการปรับตัวของเชื้อ Salmonella เขามาสูคนไดมากขึ้น 

เอกสารนี้มีวัตถุประสงคที่จะทบทวนความรูดานจุลชีววิทยา ระบาดวิทยา อาการ 

ของโรค พยาธิกํ าเนิด การวินิจฉัย การรักษา การควบคุมและการปองกัน ของเชื้อ 

Salmonella ใหแกผูที่ใหความสนใจในเชื้อ Salmonella 

เรียบเรียงโดย อรุณ บางตระกูลนนท1 , สุมณฑา วัฒนสินธุ2 และชัยวัฒน พูลศรีกาญจน1 

1 WHO National Salmonella and Shigella Center, สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรสาธารณสุข นนทบุรี 

2 ภาควิชาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการอาหาร คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ม.ธรรมศาสตร

จุลชีววิทยาของ Salmonella 

แบคทีเรียในกลุมนี้จัดไดวาเปน pathogens ที่พบไดทุกหนทุกแหงและทั่วโลก โดย 

เขามามีบทบาทไมเฉพาะแตในคน และสัตวเลี้ยงของคนเทานั้น หากยังพบไดในสัตวทั่ว ๆ 

ไป เชน สัตวเลื้อยคลาน นก และแมลงตาง ๆ เปนแบคทีเรียกลุมใหญกลุมหนึ่ง เปน 

แบคทีเรียแกรมลบ รูปรางเปนแทงสั้น ไมสรางสปอร อยูในสกุล Enterobacteriaceae เชน 

เดียวกับเชื้อ E.coli ประวัติของเชื้อซัลโมเนลลาเดิมเรียกวา paratyphoid bacteria สวนชื่อ 

สกุลไดเปลี่ยนไปโดยตั้งใหเปนเกียรติ D.E.Salmon นักแบคทีเรียชาวอเมริกัน ซึ่งไดรวมกับ 

Theobald Smith ที่ไดทําการแยกเชื้อนี้จากสุกรที่ปวยโรคอหิวาต เชื้อที่แยกไดนี้ตอมาเรียก 

วา Salmonella Choleraesuis ใน ค.ศ.1885 และในป ค.ศ.1888 Gartner แยกเชื้อไดจากมาม 

ผู ปวยที่ตายดวยโรคอาหารเปนพิษระบาดในประเทศเยอรมัน คือ Salmonella Enteritidis ป 

ค.ศ. 1892 Loffler แยก Salmonella Typhimurium ไดจากหนูขาวที่มีอาการโรคคลาย 

ไทฟอยด จนกระทั่ง Schottmiille สามารถแยกถึงความแตกตางระหวาง Salmonella 

Paratyphi A และ Salmonella Paratyphi B ไดในป 1990 การคนพบ Salmonella สายพันธุ 

ใหมที่แยกไดจากผูปวยและสัตว ที่ปวยดวยโรคตาง ๆ มีมากขึ้น ทํ าใหเกิดความยุงยากใน 

การตั้งชื่อสายพันธุใหม ๆ เหลานี้ จนกระทั่งในป ค.ศ. 1926 Kauffmann, Edwards และ 

Ewing ไดรวมกันจัดทํ าหนังสือ Kauffmann – White Schema ขึ้น เพื่อเปนเอกสารสํ าคัญแยก 

ลักษณะทางแอนติเจนของ Salmonella (Ewing W.H.,1986) 

ลักษณะของเชื้อซัลโมเนลลา แหลงที่อยูอาศัยตามธรรมชาติ และนิสัยการเจริญเติบโต 

ลักษณะของเชื้อซัลโมเนลลา : ซัลโมเนลลาเปนแบคทีเรียแกรมลบ รูปรางเปนแทง 

สั้น ไมสรางสปอร อยูในสกุล Enterobacteriaceae เชนเดียวกับเชื้อ E.coli สมาชิกในสกุลนี้ 

เจริญเติบโตในสภาวะที่มีหรือไมมีอากาศก็ได (facultative anaerobe) เคลื่อนที่ไดโดยอาศัย 

แซรอบตัว (peritrichous flagella) และอาศัยอยูในลํ าไสของคนและสัตว สมบัติทางชีวเคมี 

แสดงในตารางที่ 1 

2 




3 

ตารางที่ 1 สมบัติทางชีวเคมีที่สํ าคัญของเชื้อซัลโมเนลลา 

Biochemical test 

Reaction 

Glucose + 

Lactose - 

Sucrose - 

Catalase reaction + 

Oxidase reaction - 

Nitirte reduction + 

Lysine decarboxylase + 

Arginine dehydrolase 

+ w / o H 2 S 

Ornithine dehydrolase 

+ w / o H 2 S 

Indole - 

Citrate +/ - 

MR + 

VP - 

Phenylalanine - 

Urease - 

Gelatin - 

G+C (mole% of DNA) 50-53 

ที่มา : พัฒนาจาก Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology, 1984 

นอกจากสมบัติทางชีวเคมีแลว ในการจํ าแนกสปชีของซัลโมเนลลายังอาศัย 

ลักษณะทางพันธุกรรมของเชื้อที่ปรากฏบนผิวเซลลและบนแซ (flagella) ที่แบคทีเรียใช 

เคลื่อนที่ ตามแบบแผนที่เรียกวา Kauffmann-White Scheme (Brenner, 1984; Ewing, 1986) 

ทําใหการจํ าแนกสปชีของเชื้อซัลโมเนลลามีความแมนยํ ามากขึ้น ทั้งนี้ลักษณะบนผิวเซลล 

(O-antigen) ไดถูกจํ าแนกออกเปน 64 group โดยอาศัย somatic antibodies ที่เตรียมขึ้นมา 

สําหรับลักษณะทางพันธุกรรมบน flagella ใช H-antibodies จําแนกออกเปน 2 Phases คือ 

Phase-1 (หรือ phase ที่จํ าเพาะ) ประกอบดวยเชื้อซัลโมเนลลาเพียงไมกี่สปชี และ Phase-2 

(หรือ group Phase ) ซึ่งประกอบดวยเชื้อซัลโมเนลลาสวนใหญ H-antigen ของเชื้อซัลโม 

เนลลาอาจทํ าปฏิกิริยาตกตะกอนกับ antibodies ของ Phase-1 หรือ Phase-2 หรือทั้ง 2 Phase 




สํ าหรับ H-antigen Phase-1 ใชอักษรภาษาอังกฤษตัวเล็กเปนสัญลักษณ สวน H-antigen 

Phase-2 ใชตัวอักษรเลขอะราบิคเปนสัญลักษณ เชน S. Choleraesuis (6, 7: c :1, 5) หมาย 

ความวาเชื้อนี้มี O-antigen O: 6 และ 7 (groupC) H-antigen Phase-1 คือ c และ H-antigen 

Phase-2 คือ 1 และ 5 หรือ S. Enteritidis ( 9,12 :gm :-) หมายความวาเชื้อนี้มี O-antigen 

O:9 และ 12 (group D) H-antigen Phase-1 คือ g,m เพียง Phase เดียวเทานั้น 

วิวัฒนาการทางการศึกษาเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิตในระดับโมเลกุล ไดเปลี่ยนโฉมรูปแบบ 

การจัดจํ าแนกสปชีของซัลโมเนลลา (Salmonella’s Taxonomic scheme) ที่อาศัยเทคนิคทาง 

เซโรวิทยามาเปนเทคนิคทางจีนส (DNA-DNA hybridization and Multilocus Enzyme 

Electrophoresis เรียกยอวา MEE) ซึ่งแบงเชื้อซัลโมเนลลาออกเปน 2 สปชีดังนี้ Salmonella 

enterica (S. enterica) และ Salmonella bongori (S. bongori) แตละ species จําแนกออกเปน 

หลายสปชียอย (subspecies) มีไมนอยกวา2,500 ซีโรวาร 

S. enterica จําแนกเปน 6 subspecies ไดแก 

subspecies I : Salmonella enterica subsp. enterica 

subspecies II : Salmonella enterica subsp. salamae 

subspecies IIIa : Salmonella enterica subsp. arizonae 

subspecies IIIb : Salmonella enterica subsp. diarizonae 

subspecies IV : Salmonella enterica subsp. houtenae 

subspecies VI : Salmonella enterica subsp. indica 

สวน subspecies V ( Salmonella enterica subsp. bongori ) จาก เดิม ไดเปลี่ยนเปน 

species คือ Salmonella bongori การเปลี่ยนแปลงดังกลาวนํ าไปสูพัฒนาการของวิธีการเขียน 

ชื่อ serovars ใหม 

4 

หลักการเขียน Salmonella serovar 

กรณีที่ I เชื้อ Salmonella ที่อยูใน species enterica subspecies enterica (ที่มีการตั้งชื่อ) 

ดังตัวอยาง Salmonella (ตัวเอน) subspecies (ตัวตรง) enterica (ตัวเอน) serotype 

(or serovar : or ser.) Typhimurium (ตัวแรกเขียนตัวใหญ ไมตองเขียนตัวเอน) เขียนไดดังนี้ 




Salmonella enterica subspecies enterica serovar Typhimurium ในทางปฏิบัติ 

นิยมเขียนสั้นลงวา 

Salmonella serovar Typhimuriumหรือ Salmonella Typhimurium หรือ S. Typhimurium 

Salmonella serovar Bangkok หรือ Salmonella Bangkok หรือ S. Bangkok 

Salmonella serovar Ratchaburi หรือ Salmonella Ratchaburi หรือ S. Ratchaburi 

กรณีที่ II Salmonella พบใน species และ subspecies อื่นนอกเหนือจากกรณีที่ I 

ไดแก S. enterica subspecies II, IIIa, IIIb, IV, VI และ S. bongori subspecies V 

การเขียน serovar จะเขียนในรูปของโครงสรางเทานั้น ดังตัวอยาง 

S. enterica subspecies II มี O-antigen 6 และ 8 มี H-antigen Phase I คือ b และ H-antigen 

Phase II คือ 1,5 นํามาเขียนดังนี้ 

Salmonella (ตัวเอน) subspecies (ตัวตรง) salamae (ตัวเอน) serovar 6, 8 : b :1,5 

ดังตัวอยาง 

Salmonella enterica subspecies salamae serovar 6, 8 : b :1,5 

ในทางปฏิบัตินิยมเขียนยอวา Salmonella II 6, 8 : b : 1,5 หรือ S. II 6, 8 : b : 1,5 

การตั้งชื่อ serovars ของเชื้อ Salmonella นั้น เชื้อ Salmonella ที่พบจะตองอยูใน 

species enterica และ subspecies enterica เทานั้น และตั้งชื่อตามหลักภูมิศาสตรของสถานที่ 

พบเชื้อเปนครั้งแรกเชน Salmonella Bangkok และ Salmonella Ratchaburi 

WHO Collaborating Center for Reference and Research on Salmonella Institut 

Pasteur, Paris, France เปนหนวยงานที่ทํ าหนาที่รวบรวมและรายงานจํ านวน serovar ที่พบทั่ว 

โลกไวใน Antigenic Formula of the Salmonella serovar โดยในแตละปจะมีการตรวจพบ 

Salmonella serovar ใหม ๆ เพิ่มขึ้น เชนในป 1997 มีจํ านวน 2,435 serovars และตอมาในป 

2001 มีเพิ่มขึ้นเปน 2,501 serovars โดยเฉพาะ S. enterica subsp. enterica (subspecies I) มี 

จํานวน 1,478 serotypes (serovars) เปน Salmonella ที่จัดอยูใน O group A, B, C1, C2, D, E1, 

E2, E3 และ E4 ซึ่งสวนมากพบในสัตวเลือดอุน ( Michel Y. Popoff 1997,2001 ) 

5 




ACTUAL NUMBER OF SEROVARS IN EACH SPECIES AND SUBSPECIES 

Year 1997 2001 

S. enterica subsp. enterica 1,435 1,478 serovars 

salamae 485 498 serovars 

arizonae 94 94 serovars 

diarizonae 321 327 serovars 

houtenae 69 71 serovars 

indica 11 12 serovars 

S. bongori 20 21 serovars 

Total 2,435 2,501 serovars 

แหลงที่อยูอาศัยตามธรรมชาติ : เชื้อซัลโมเนลลาอาศัยอยูในทางเดินอาหาร ลํ าไส 

ของสัตวตาง ๆ เชน นก สัตวเลื้อยคลาน สัตวเลี้ยง คน และบางทีก็พบในแมลง แมวาแหลง 

กําเนิดของเชื้อคือลํ าไสของสัตว แตบอยครั้งที่พบเชื้อซัลโมเนลลาตามรางกายสวนอื่น ๆ 

ของสัตวดวย (Jay, 1996) เนื่องจากสัตวจะปลอยเชื้อซัลโมเนลลาผานทางอุจจาระซึ่งจะแพร 

ผานแมลงและสัตวอื่น ๆ ขยายวงกวางออกไป ดวยเหตุนี้เชื้อซัลโมเนลลาอาจพบในนํ้ า โดย 

เฉพาะในนํ้ าสกปรก และในอาหารที่มีแมลงวันตอม เมื่อคนและสัตวบริโภคอาหารและนํ้ า 

ที่มีเชื้อนี้เขาไป บางครั้งจะแสดงอาการปวยออกมา แตบางครั้งก็กลายเปนพาหนะ (carrier) 

คือไมแสดงอาการปวยทั้ง ๆ ที่มีเชื้อซัลโมเนลลาอยูในรางกาย มนุษยผูนั้นอาจกลายเปน 

พาหะของเชื้อตอไป มนุษยและสัตวขับเชื้อซัลโมเนลลาออกจากทางเดินอาหารทางอุจจาระ 

อรุณ บางตระกูลนนท และคณะไดทํ าการสํ ารวจอุจจาระของผูสัมผัสอาหารที่ปฏิบัติงานใน 

อุตสาหกรรมอาหารแชแข็ง พบอัตราผูเปนพาหะของเชื้อซัลโมเนลลาสูงสุดรอยละ 15.38 

อัตราผูเปนพาหะของเชื้อซัลโมเนลลาสูงสุดในฤดูรอน และตํ่ าสุดในฤดูฝน (อรุณ บาง 

ตระกูลนนท และคณะ, 2545) เชื้อซัลโมเนลลาในอุจจาระของมนุษยและสัตวสามารถแพร 

กระจายไปในดิน นํ้ า และสิ่งแวดลอม ปนเปอนเขาสูหวงโซอาหารไดหลายทาง ซึ่งจะเปน 

อันตรายอยางยิ่ง ถานํ าสัตวที่มีเชื้อซัลโมเนลลามาใชเปนอาหาร ทํ าใหผูบริโภคมีความเสี่ยง 

สูงตอการเกิดโรคอาหารเปนพิษ 

ในทางระบาดวิทยา จํ าแนกแหลงที่อยูอาศัยหรือโฮสทของเชื้อซัลโมเนลลาออก 

เปน 3 แหลงดังนี้ (Jay, 1996) 

6 




(ก) เชื้อซัลโมเนลลาที่อาศัยคนเปนโฮสต เชื้อซัลโมเนลลาในกลุมนี้เปนโรคติดตอ 

ในคนเทานั้นไดแก S. Typhi ทําใหเกิดโรคไทฟอยด (Typhoid fever) เปนสปชีที่มีอันตราย 

รุนแรงมากที่สุด สวนS. Paratyphi A, S. Paratyphi B และ S. Paratyphi C ทําใหเกิดโรคไข 

รากสาดนอย (paratyphoid fever) ซึ่งมีอาการคลายกับอาการของไขไทฟอยด แตรุนแรง 

นอยกวาไขรากสาดนอยเปนโรคติดตอในคนเชนเดียวกับอาการของไขไทฟอยด มีระยะเวลา 

ฟกตัวนาน ผูปวยมีอุณหภูมิของรางกายสูงมาก มีผลทํ าใหอัตราการตายสูง และอาจตรวจ 

พบเชื้อ S. Typhi ในเลือด ในอุจจาระ และในปสสาวะของผูปวยดวย 

(ข) เชื้อซัลโมเนลลาที่ปรับตัวตามโฮสต เชื้อซัลโมเนลลาในกลุมนี้เปนเชื้อที่แพร 

จากสัตว ที่เปนโรคหรือเปนพาหะมาสูคน เนื่องจากอาศัยอยูในสัตว เมื่อนํ าสัตวมาใชเปน 

อาหารก็จะแพรมาสูคน และทํ าใหคนเปนโรคได ตัวอยางเชน S. Gallinarum และ 

S. Pullorum ซึ่งอาศัยเปดไกเปนโฮสต S. Dublin อาศัยวัวเปนโฮสต S. Abortus-equi 

อาศัยมาเปนโฮสต S. Abortus-ovis อาศัยแกะเปนโฮสต S. Choleraesuis อาศัยสุกรเปน 

โฮสต และ S. Enteritidis พบมากในไขและในสัตวปกที่มีชีวิต เปนตน (Jay, 1996) 

(ค) เชื้อซัลโมเนลลาที่ไมเลือกโฮสต เปนเชื้อซัลโมเนลลานอกเหนือจาก 2 กลุมที่ 

กลาวมาแลว สามารถแพรจากคนและ สัตวเปนโรค รวมทั้งอาหาร นํ้ า ดิน และสิ่งแวดลอม 

ไดแก เชื้อซัลโมเนลลาสวนใหญที่ทํ าใหเกิดโรคอาหารเปนพิษ นับเปนซัลโมเนลลาที่มี 

ความสําคัญ และจะตองควบคุมผานกิจกรรมการจัดการสุขาภิบาลอาหารที่ดี เพื่อตัดวงจร 

การแพรกระจายของโรค เชื้อในกลุมนี้เรียกวา non typhoidal salmonellosis ทําใหเกิดโรค 

Salmonellosis ซึ่งสวนใหญจะทํ าใหเกิดอาการทางลํ าไสและบาง serovar เทานั้นที่บุกรุกเขา 

กระแสโลหิตและทํ าใหเกิดการติดเชื้อในระบบอื่นๆ Salmonellosis มิใชโรคติดเชื้อรายแรง 

ที่สวนใหญตองรับการรักษาโดยปจจุบันทันดวน ผูที่ไดรับเชื้ออาจมีอาการไมมากแตก็มีผล 

กระทบตอสุขภาพโดยทั่วไปและตอประสิทธิภาพของการทํ างาน ซึ่งมิสามารถคํ านวณออก 

มาเปนคาของการสูญเสียที่ชัดเจน สถานการณปจจุบันในประเทศไทยที่ยังขาดการบริการ 

ทางหองปฏิบัติการที่จะชวยใหสามารถวินิจฉัยโรค Salmonellosis ไดถูกตองสวนทางกับ 

การเจริญเติบโตของอุตสาหกรรมผลิตเนื้อสัตว และอาหารสํ าเร็จรูปที่เห็นความสํ าคัญของ 

การควบคุมคุณภาพดานจุลลินทรียมากนอยตางกัน ตลอดจนการเคลื่อนตัวของประชากร 

เขาสูเมืองใหญๆ และการเกิดธุรกิจการจํ าหนายอาหารที่ไมถูกสุขลักษณะซึ่งปรากฎใหเห็น 

อยู โดยทั่วไป เหลานี้เปนสิ่งที่ควรจะคาดคะเนไดวาหากยังไมสามารถลดการปนเปอนของ 

Salmonella ในเครื่องอุปโภคของคนแลวการติดเชื้อจาก Salmonella จะมีแตการเพิ่มขึ้นให 

7 




เปนอุสรรคตอความหวังในการนํ าสาธารณสุขที่ดีมาใหแกประชากรชาวไทย (พนิดา ชัย 

เนตร, 2531) 

นิสัยการเจริญเติบโตของซัลโมเนลลา 

(ก) อุณหภูมิ ซัลโมเนลลาเจริญไดดีที่อุณหภูมิปานกลาง แมวาจะมีรายงานวาเชื้อ 

ซัลโมเนลลาในบางสายพันธุสามารถเจริญไดที่อุณหภูมิตํ่ ากวา 5 O C (D’Aoust, 1991) ก็ตาม 

สําหรับอุณหภูมิสูงสุดที่เชื้อนี้เจริญได คือ 49.5 O C (ICMSF, 1996) ดวยเหตุนี้ การปฏิบัติ 

อยางถูกตองเพื่อเก็บรักษาอาหารรอนหรืออุนอาหารเพื่อใหปลอดภัยจากเชื้อซัลโมเนลลา 

ตามที่ USDA/FSIS แนะนําจึงใชอุณหภูมิ 63 O C เปนเกณฑ (แมวาในทฤษฎีที่อุณหภูมิ 55 O C 

จะสามารถทํ าลายเชื้อซัลโมเนลลาไดแลวก็ตาม) 

(ข) pH ความสัมพันธระหวางความเปนกรด-ดาง กับการเจริญเติบโตของเชื้อซัล 

โมเนลลาแสดงใน ตารางที่ 2 คา pH ตํ่าสุดที่เชื้อซัลโมเนลลาชนิดที่ทนกรดมากที่สุดจะเจริญ 

ไดอยูที่ pH 3.8 และ pH สูงสุดอยูที่ 9.5 ชวง pH ที่เชื้อซัลโมเนลลาสวนมากเจริญไดดีอยู 

ระหวาง 7-7.5 ทั้งนี้ขึ้นอยูกับสภาวะแวดลอมที่เชื้อเจริญเติบโตและชนิดของซัลโมเนลลา 

แตละสปชีดวย จากการทดลองของชุงและกอฟเฟรท (Chung and Goepfert,1970) พบวา 

กรดที่ใชปรับ pH ของอาหารเลี้ยงเชื้อในหองปฏิบัติการมีผลตอการปรับตัวของเชื้อซัลโม 

เนลลา กลาวคือ ในกรณีที่ใชกรดเกลือและกรดซิตริกปรับ pH เชื้อซัลโมเนลลาปรับตัวกับ 

การเปลี่ยนแปลงของ pHไดมากกวาการใชกรดนํ้ าสม หรือกลาวอีกนัยหนึ่งวาเชื้อซัลโมเนล 

ลาไวตอกรดนํ้ าสมมากกวากรดเกลือและกรดซิตริก 

8 




9 

ตารางที่ 2 คา pH ตํ่าสุดที่เชื้อซัลโมเนลลาเจริญไดภายใตสภาวะที่เพาะเลี้ยง 

ในหองปฏิบัติการ 

กรดที่ใช pH 

กรดเกลือ 4.05 

กรดซิตริก 4.05 

กรดตารตาริก 4.10 

กรดกลุโคนิก 4.20 

กรดฟูมาริก 4.30 

กรดมาลิก 4.30 

กรดแลคติก 4.40 

กรดซัคซินิก 4.60 

กรดกลูทาริก 4.70 

กรดอะดิพิก 5.10 

กรดพิเมริก 5.10 

กรดอะซิติก 5.40 

กรดโพรพิโอนิก 5.50 

หมายเหตุ : ใช Tryptone – yeast extract – glucose broth เปนอาหารเลี้ยงเชื้อ โดยเฉพาะเชื้อ 

ซัลโมเนลลา ที่ 10 4 เซล/มล (ใช S. Anatum, S. Tennessee หรือ S. Senftenberg) 

ที่มา : Chung and Goepfert, 1970 

(ค) วอเตอรแอคติวิตี้ (a w ) มีผลตอการเจริญเติบโตของเชื้อซัลโมเนลลา กลาวคือ 

เชื้อซัลโมเนลลาเจริญไดในชวงที่มี a w แคบมาก คือคา a w ตํ่ าสุดอยูที่ 0.94 สวนคา a w สูงสุด 

อยูในชวง 0.99 – 1.00 

ในสภาวะที่สิ่งแวดลอมเอื้อตอการเจริญเติบโตของเชื้อซัลโมเนลลา เชน มีอาหาร 

เหมาะสม มี a w เหมาะสม มีอุณหภูมิเหมาะสม เชื้อซัลโมเนลลาสามารถปรับตัวตอการ 

เปลี่ยนแปลงของ pH ไดมากกวาปกติ ฉะนั้น ปจจัยรวม (Combined effects) จึงมีความ 

สํ าคัญในแงของการประยุกตมาใชเพื่อควบคุมเชื้อซัลโมเนลลามากกวาปจจัยใดปจจัยหนึ่ง 

เพียงปจจัยเดียว 




10 

ตารางที่ 3 ปจจัยดานอุณหภูมิ pH และ a w ที่มีผลตอการเจริญเติบโตของเชื้อซัลโมเนลา 

สภาวะ คาตํ่ าสุด คาเหมาะสม คาสูงสุด 

อุณหภูมิ 5.2 35-43 46.2 

PH 3.8 7-7.5 9.5 

a w 0.94 0.99 >0.99 

* เชื้อซัลโมเนลลาสวนมากไมเจริญที่อุณหภูมิตํ่ ากวา 7 O C 

ที่มา ICMSF, 1996, P.225 

พยาธิกํ าเนิด 

1. การกระตุนใหเซลลลํ าไสกลืนกินเชื้อ Salmonella 

ลักษณะพื้นที่ผิวของเซลลลํ าไสมี microvilli และรูปรางคลายนิ้วมือ เปนการเพิ่มพื้น 

ที่ผิวในการดูดซึมสารอาหาร กลไกการกอโรคเริ่มจากการที่เชื้อ Salmonella เคลื่อนที่เขาสู 

ผนังเยื่อหุมเซลลลํ าไส คลายกับการเขาสูเซลลลํ าไสของเชื้อ E.coli โดยใชขบวนการพิเศษ 

คลายการฉีดเชื้อเขาเซลลที่ เรียกวาระบบ injector Type 3 เพื่อใหโปรตีนของเชื้อผานผนัง 




เซลลเจาบานเขาสู cytoplasm โปรตีนของเชื้อที่เขาไปจะกระตุนเซลลเจาบานและเปลี่ยน 

ระบบ cytoskeleton ของเซลลเปนผลใหเชื้อแบคทีเรียถูกกลืนกินอยูภายในเซลลเจาบาน 

11 

2. การหลบหนีกลไกปองกันการติดเชื้อและการเพิ่มจํ านวนของเชื้อ Salmonella 

กลไกการปองกันตัวของเซลลเจาบานปกติเมื่อเชื้อแบคทีเรียซึ่งจัดวาเปนสิ่งแปลก 

ปลอมเขาสูเซลลจะถูกกลืนกินและถูกยอยทํ าลายดวยเอนไซมภายใน lysosome แตสํ าหรับ 

เชื้อ Salmonella มันสามารถทํ าบางอยางที่รวดเร็วเพื่อหลบหลีกกลไกการปองกันนี้ โดยการ 

ทําใหโครงสรางของ vacuole เปลี่ยนแปลงและมี toxic lysosomesมายับยั้งการยอยเชื้อจาก 

นั้นเชื้อ Salmonella จะเริ่มแบงตัวภายใน vacuoleทํ าให vacuole โตขึ้น ปจจุบันนี้ยังไมทราบ 

แนนอนวาเชื้อ Salmonellaหลบหนีจากเซลลเจาบานไปสูเซลลอื่นไดอยางไร 

อาการของผูปวยและความเปนพิษของเชื้อซัลโมเนลลา 




12 

อาการของผูปวย : ผูปวยที่ไดรับเชื้อซัลโมเนลลามีอาการจํ าแนกออกไดเปน 3 แบบ 

(ICMSF,1996) ได 

(ก) อาการของระบบทางเดินอาหาร (Gastroenteritis) โดยทั่วไปเกิดจากเชื้อ 

ซัลโมเนลลาที่ไมเลือกโฮสต ทํ าใหเกิดโรคอาหารเปนพิษ ชวงระยะเวลาฟกตัวของโรคอยู 

ระหวาง 5 ชั่วโมง ถึง 5 วัน แตปกติสัญญาณบอกอาการของโรคมักเริ่มขึ้นประมาณ 12-36 

ชั่วโมง หลังจากไดรับเชื้อ ในกรณีที่ไดรับเชื้อเปนจํ านวนมาก อาการจะปรากฏขึ้นเร็วกวา 

ปกติหรือถาบุคคลไวตอเชื้อมากเปนพิเศษ อาการก็จะปรากฏเร็วขึ้นกวาปกติดวย อาการของ 

ผู ปวยประกอบดวย ทองเดิน คลื่นไส ปวดทอง ไขสูงปานกลาง หนาวสั่น อาการทองรวง 

จะรุนแรงตางกันตามลักษณะการถายอุจจาระ เชน อุจจาระอาจมีลักษณะเหลวคลายนํ้ าซุป 

ผัก จนถึงการถายเปนนํ้ าและเกิดอาการขาดนํ้ าขึ้น (dehydration) ในบางครั้งผูปวยอาจ 

อาเจียน ออนเพลีย เบื่ออาหาร ปวดศรีษะ กระสับกระสาย โดยทั่วไปอาการดังกลาวจะ 

ปรากฏอยู นาน 2-5 วัน ถานํ าสิ่งขับถายของผูปวยไปตรวจวิเคราะหในชวงนี้มักจะพบเชื้อ 

ซัลโมเนลลาเปนจํ านวนมาก เมื่อเวลาผานไปจํ านวนของเชื้อซัลโมเนลลาจะลดลง แตผูปวย 

บางรายอาจขับถายเชื้อซัลโมเนลลาที่มิใชไทฟอยดหลังจากนี้ไปแลวอีก 3 เดือนก็เปนได 




13 

(ข) อาการไขไทฟอยด (Enteric fever) เกิดเนื่องจากเชื้อ S. Typhi, S. Paratyphi A, 

S. Paratyphi B (S. Schottmuelleri) และ S. Paratyphi C (S. Hirschfeldii) สวนเชื้อ 

S. Typhimurium นั้นมีรายงานวาเปนเชื้อไขไทฟอยดของหนู ระยะเวลาฟกตัวของเชื้อไข 

ไทฟอยดอยูระหวาง 7-28 วัน (ขึ้นอยูกับปริมาณของเชื้อที่ไดรับ) เฉลี่ยประมาณ 14 วัน ผู 

ปวยมีอาการไมสบาย ปวดศรีษะ ไขขึ้นสูงมากและทรงอยูหลายวัน ปวดทองและปวดเมื่อย 

ตามรางกาย ออนเพลีย ถายอุจจาระมีลักษณะเหลวคลายนํ้ าถั่ว (pea-like) หรือเหลวเปนนํ้ า 

นอกจากนี้ยังมีอาการคลื่นไส อาเจียน ไอ มีเหงื่อออกตามตัว หนาวสั่น และเบื่ออาหาร มีจุด 

แดงตามลําตัว แผนหลังและหนาอก หัวใจเตนชาและออน ทองบวมนํ้ า มามโต บางครั้งมี 

เลือดออกจากชองทองหรือจมูกดวย ผูปวยอาจหมดความรูสึก อาการทุเลาชา (ประมาณ 1-8 

สัปดาห) และบางครั้งผูปวยอาจเปนพาหะของโรคไปอีกหลายเดือนหรือเปนปก็ได ในกรณี 

นี้มักพบเชื้อซัลโมเนลลาในถุงนํ้ าดี 




14 

(ค) อาการติดเชื้อในกระแสโลหิต (Bacteremia/Septicemia) เกิดจากเชื้อซัล 

โมเนลลาเขาไปในกระแสโลหิต สืบเนื่องจากเชื้อฟกตัวในลํ าไสเล็ก แลวเขาสูกระแส 

โลหิต ผู ปวยอาจจะมีไขสูง ปวดหลัง ปวดทอง และเจ็บหนาอก หนาวสั่น เหงื่อออกตามลํ า 

ตัว ไมสบาย เบื่ออาหาร นํ้ าหนักลด อาการที่เกิดขึ้นอาจเปนแบบสั้น ๆ หรือเปนเรื้อรังก็ได 

เชื้อซัลโมเนลลาที่เปนสาเหตุรวมถึง S. Typhi, S. Choleraesuis และ S. Dublin เชื้อซัลโมเนล 

ลาจากกระแสโลหิตอาจเขาไปอยูตามอวัยวะตาง ๆ ของรางกาย (Archer and Young, 1988; 

Smith et al, 1993) 

ความเปนพิษ : เชื้อซัลโมเนลลาอาจจะเขาไปอยูในชองวาง (lumen) ของลํ าไส 

เล็กสวนปลาย และเพิ่มจํ านวนขึ้น หลังจากนั้นจะไชผานผนังลํ าไสเล็กเขาสูระบบทอนํ้ า 

เหลือง และจะทํ าลายเม็ดเลือดขาว จากนั้นจะเขาไปในกระแสโลหิต ทํ าใหเลือดเปนพิษ 

(Septiceamia) 




15 

เปนที่ยอมรับกันแลววา อาการเปนพิษของเชื้อซัลโมเนลโลซีสเกี่ยวของกับสารพิษ 

2 ชนิด คือ enterotoxin และ cytotoxin คูปอลและดีเบล (koupal and Deibel, 1975) เปนคน 

แรกที่แสดงใหเห็นถึงความเปนพิษของ enterotoxin ในป ค.ศ. 1975 ลักษณะของความเปน 

พิษคลายกับพิษของ E.coli โดยมีการเพิ่มขึ้นของ cAMP (cyclic adenosine monophosphate) 

ในลําไส และชักนํ าใหของเหลวในรางกายสัตวทดลองตกตะกอน แตแตกตางจาก E.coli 

ตรงที่ enterotoxin ที่เชื้อซัลโมเนลลาผลิตไดมีปริมาณนอยกวา และยากมากกวาในการ 

จําแนกสารพิษออกจากเซลลของแบคทีเรีย ยิ่งกวานั้น enterotoxin ของเชื้อซัลโมเนลลายัง 

คลายสารพิษของเชื้ออหิวาต (Choleratoxin-CT) ในดานลักษณะทางชีวภาพและทางพันธุ 

กรรม กระนั้นก็ตามเชื้อซัลโมเนลลากอใหเกิดอาการคลายบิดดวย คือมีการทํ าลายเนื้อเยื่อ 

ในระบบทางเดินอาหาร ซึ่งเปนอาการที่รุนแรงมากกวาที่จะเกิดจาก enterotoxin แตเพียง 

อยางเดียว ดวยเหตุนี้ คูและคณะ (Koo et al,1984) จึงทํ าการตรวจหา cytotoxin จากสารสกัด 




ของเชื้อซัลโมเนลลา ตามที่มีนักวิจัยชาวยุโรปเคยศึกษาในเรื่องนี้ไวตั้งแตป ค.ศ.1962 เมื่อ 

เติมสารสกัดของเชื่อซัลโมเนลลาลงในเซลลเยื่อบุลํ าไสเล็กของกระตายหรือเซลเวอโร 

(Vero cells; เปนเซลชนิด monolayer ที่ประกอบดวย cell line ตอเนื่องกัน ไดจากไตของลิง 

ชนิดหนึ่ง (African green monkeys) ใชสํ าหรับการทดลองทางชีวภาพ (bioassay) เพื่อหา 

ความเปนพิษของ E.coli ) ปรากฏวาเกิดการยับยั้งกระบวนการสังเคราะหโปรตีนขึ้น (Koo 

and Peterson, 1983; Koo et al, 1984) ดังนั้น นักวิจัยจึงสรุปวาการทํ าลายเซลลของเชื้อซัล 

โมเนลลาที่เกิดขึ้นกับเยื่อบุลํ าไสเล็กหรือเซลเวอโรนั้นเปนผลมาจาก cytotoxin นั่นคือ 

อาการเปนพิษของเชื้อซัลโมเนลลาเกิดจากสารพิษประเภท enterotoxin และ cytotoxin 

ระบาดวิทยา 

เชื้อ Salmonella เปนเชื้อที่กอใหเกิดอาการทองเสียในมนุษยและสัตว สามารถตรวจ 

พบเชื้อในมนุษยหรือสัตวที่ปวยจากอุจจาระ โดยผูติดเชื้อไดรับเชื้อจากการกินอาหารดิบ 

หรือที่ไมผานการปรุงใหสุก หรืออาหารที่ปนเปอนเชื้อ โดยที่แตละซีโรวารของเชื้อมีความ 

แตกตางกันโดยมีเชื้อมากกวา 2500 ซีโรวาร ในสหรัฐอเมริกาพบวา S. Typhimurium และ 

S. Enteritidis เปนซีโรวารที่ระบาดมาก แตในประเทศไทยนั้นพบวา S. Welteverden เปนซี 

โรวารที่กอใหเกิดการติดเชื้อในคนและสัตวไดมากกวา 2 ซีโรวารดังกลาวขางตน 

ผู ปวยที่ติดเชื้อ Salmonella มีอาการปวยที่แตกตางกันตั้งแตทองเสีย ถายเหลวเปน 

นํ้าสีเขียว หรือ ถายมีมูกหรือมีเลือดปน ปวดทองมีลักษณะปวดเกร็งที่หนาทอง ปวดเบง 

สวนใหญมีไขหรือมีไขเรื้อรัง อาจมีอาการติดเชื้อนอกระบบทางเดินอาหารรวมดวย 

เชื้อ Salmonella อาศัยอยู ในทางเดินอาหารของมนุษยและสัตวทุกชนิด รวมถึงนก 

ดวย การติดตอของเชื้อ Salmonella เกิดขึ้นเนื่องจากการที่มนุษยรับประทานอาหารที่ปน 

เปอนเชื้อจากอุจจาระสัตว การปนเปอนของเชื้อในอาหารนั้นไมไดทํ าใหอาหารสีและกลิ่น 

ตางไปจากปกติ อาหารที่พบไดบอยวามีการปนเปอนคืออาหารที่ไดจากสัตว เชน เนื้อสัตว 

ไก นม หรือไข แตอาหารทั้งหมดแมกระทั่งพืชสามารถปนเปอนเชื้อนี้ได วัตถุดิบอาหารที่ 

ไดจากสัตวพบไดเสมอวามีการปนเปอนเชื้อ แตอยางไรก็ตามพบวาการปรุงอาหารใหสุก 

สามารถทํ าลายเชื้อ Salmonella ได อาหารเกิดการปนเปอนไดจากการไมลางมือของผูติดเชื้อ 

ที่สัมผัสอาหาร หรือผูที่ลืมลางมือดวยสบูหลังเขาหองนํ้ า 

เชื้อ Salmonella อาจพบไดในอุจจาระของสัตวเลี้ยง โดยเฉพาะอยางยิ่งที่มีอาการ 

ทองเสีย และผูเลี้ยงสัตวสามารถติดเชื้อไดถาไมลางมือหลังสัมผัสอุจจาระสัตวเหลานี้ สัตว 

เลื้อยคลานเปนแหลงเก็บกักเชื้อ Salmonella ผู เลี้ยงสัตวควรลางมือทุกครั้งทันทีหลังสัมผัส 



2 ภาควิชาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการอาหาร คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ม.ธรรมศาสตร 

16

สัตวเลี้ยงชนิดนี้ แมวาสัตวเลื้อยคลานเหลานี้จะมีสุขภาพดี ผูใหญควรระมัดระวังเด็กใหลาง 

มือหลังจับสัตวเลื้อยคลานเหลานี้ทุกครั้ง 

เกณฑในการวินิจฉัยเพื่อการรักษา (Diagnostic Criteria for Treatment) 

1. เกณฑทางคลีนิก (Clinical Ctiteria) 

ไมมีลักษณะทางคลีนิกที่ชัดเจน 

2. เกณฑการตรวจทางหองปฏิบัติการ (Labotatory Criteria) 

- ทั่วไป 

ตรวจอุจจาระพบ WBC > 20 cell/HPE 

- จํ าเพาะ 

เพาะเชื้อจาก อุจจาระ ปสสาวะ เลือด ไขกระดูก นํ้ าไขสันหลัง หรือของเหลวจาก 

อวัยวะที่สงสัยมีการติดเชื้อ พบ Salmonella spp. ที่นอกเหนือจาก S. Typhi และ 

S. Paratyphi 

การรักษา (Treatment) 

1. การรักษาตามอาการ 

ผูที่ติดเชื้อ Salmonella สามารถหายไดเองภายใน 4 ถึง 7 วัน และบอยครั้งพบวาไม 

ตองการการรักษา มีผูปวยจํ านวนนอยที่มีอาการสูญเสียนํ้ าอยางรุนแรง หรือมีการติดเชื้อ 

นอกระบบทางเดินอาหาร ผูปวยเหลานี้จํ าเปนตองไดรับสารนํ้ าทดแทนผานทางเสนเลือด 

และรักษาการติดเชื้อดวยยาตานจุลชีพ ดังนี้ Ampicillin, Gentamicin, Trimethoprim/ 

Sulfamethoxazole (Bactrim หรือ Co-Trimoxazole) หรือ Ciprofloxacin อยางไรก็ตามพบ 

วามีเชื้อ Salmonella บางซีโรวารที่มีการตานยาตานจุลชีพทั้งนี้เปนผลเนื่องจากการใชยาตาน 

จุลชีพผสมในอาหารสัตวเพื่อเรงการเจริญเติบโต 

2. การรักษาแบบจํ าเพาะ เมื่อตรวจพบแบคทีเรียที่เปนสาเหตุ โดยใชสารตานจุล 

ชีพในกรณี 

- การติดเชื้อนอกระบบทางเดินอาหาร หรือการติดเชื้อในกลุมที่มีความเสี่ยง 

สูง ไดแก เด็กอายุตํ่ ากวา 1 ป ผูสูงอายุ (มากกวา 65 ป) ผู ปวยที่ไดรับยากด 

การทํ างานของระบบภูมิคุมกัน ผู ปวยโรคเบาหวาน ผูปวยโรคตับแข็ง และ 

17 




ผู ปวยโรคตอมลูกหมากที่ตองใส Prosthetic valve ใหรักษาโดยใชยาตาน 

จุลชีพ Norfloxacin หรือ Ceftriaxone หรือ Ciprofloxacin 

- ผูประกอบอาหารที่เปนพาหะควรใหเปลี่ยนแผนกหรือเลี่ยงการเตรียมหรือ 

ปรุงอาหาร โดยมิตองใหสารตานจุลชีพ 

18 

ผูปวยที่มีอาการทองเสียสามารถหายเปนปกติได แมวาจะพบเชื้อไดเปนระยะเวลา 

นานหลังจากไมมีอาการทองเสียแลวหลายเดือน มีผูปวยจํ านวนเล็กนอยที่ติดเชื้อ Salmonella 

แลวมีอาการอื่น ๆ เชน เจ็บปวดตามขอ ระคายเคืองตา และปวดกระเพาะปสสาวะ เรียก 

อาการเหลานี้วา Reiter’s Sydrome ผู ปวยที่มีอาการปวยเรื้อรังเปนเดือนหรือป สามารถนํ าไป 

สูอาการขออักเสบที่ยากตอการรักษา เนื่องจากการใชยาตานจุลชีพรักษามักไมไดผลในผู 

ปวยที่มีอาการขออักเสบแลว 

การควบคุมและปองกัน 

ยังไมมีวัคซีนปองกันผูติดเชื้อ Salmonella โดยพบวาการบริโภคเนื้อสัตวและผลิต 

ภัณฑอาหารจากสัตวมีโอกาสที่จะไดรับเชื้อจากการปนเปอน ผูบริโภคจึงไมควรกินอาหาร 

ดิบหรือไข เนื้อไก หรือเนื้อ ที่ไมผานการปรุงใหสุก อาหารบางชนิดเชน ไขที่มักใชเปนสวน 

ประกอบในการทํ าอาหารโดยไมผานการปรุง เชน นํ้ าสลัด อาหารประเภทเนื้อสัตว ตองปรุง 

ใหสุกดีพอ นํ้ านมและผลิตภัณฑนํ้ านม ตองผานการฆาเชื้อดวยเทคนิค pasteurized 

การปนเปอนขามจากอาหารเปนสิ่งที่ตองระมัดระวัง อาหารที่ยังไมผานการปรุงให 

สุกตองเก็บไวแยกตางหากจากอาหารที่ปรุงสุกแลว และแยกออกจากอาหารที่พรอมบริโภค 

มือ เขียง โตะ มีด และอุปกรณเครื่องใชในการประกอบอาหารควรลางหลังจากใชรวมกับ 

อาหารที่ยังไมผานการปรุง ลางมือทุกครั้งกอนประกอบอาหาร และระหวางสัมผัสอาหาร 

ตางชนิดกัน 




ผู ปวยที่ติดเชื้อ Salmonella ไมควรเปนผูเตรียมอาหารหรือนํ้ า จนกวาจะตรวจไมพบ 

เชื้อ Salmonella เปนระยะเวลานานพอสมควร 

ผูเลี้ยงสัตวควรลางมือทุกครั้งหลังสัมผัสอุจจาระสัตว โดยพบวาสามารถพบเชื้อ 

Salmonella จากสัตวเลื้อยคลานที่ปกติ ดังนั้นทุกคนควรลางมือทันทีหลังสัมผัสสัตวเลื้อย 

คลาน สัตวเลื้อยคลาน (รวมถึงเตา) ไมเหมาะสํ าหรับเปนสัตวเลี้ยงของเด็ก หรือเลี้ยงในบาน 

ที่มีเด็กทารก 

การปองกัน 

การทราบจํ านวนผูปวย Salmonellosis มีความจํ าเปนอยางมากทางดานสาธารณสุข 

ทั้งยังตองหาซีโรวารของเชื้อเพื่อเปรียบเทียบกับซีโรวารอื่น ๆ ที่พบจากแหลงใกลเคียงกัน 

ถาหากเกิดการปวยในชวงเวลาเดียวกัน อาจเกิดจากแหลงรานอาหาร อาหาร หรือนํ้ าประปา 

จําเปนตองใชมาตรการปองกันทางดานสาธารณสุขที่ถูกตอง 

การปองกันบางขั้นตอนตองทํ าเปนประจํ าทุกวัน เชน การ Pasteurized นํ้านม และ 

การเตรียมนํ้ าประปา มีผลการตอการปองกันเชื้ออยางมาก ในสหรัฐอเมริกาป ค. ศ. 1970 พบ 

วาเตาเปนสัตวเลี้ยงที่เปนแหลงรังของโรค Salmonella และตอมาในป ค. ศ. 1975 ไดมีการ 

ออกกฎหมายหามการขายเตาเปนสัตวเลี้ยงขึ้น สํ าหรับการพัฒนาดานความสะอาดของฟารม 

เลี้ยงสัตว กระบวนการในโรงเชือด และการเก็บเกี่ยวผักและผลไม ตลอดจนการบรรจุหีบ 

หอ เหลานี้สามารถปองกันการติดเชื้อ Salmonellosis ที่เกิดจากปนเปอนเชื้อ การใหการ 

ศึกษาแกพนักงานโรงงานผลิตอาหารเปนแนวทางขั้นพื้นฐานในความปลอดภัยดานอาหาร 

และการสุมตรวจเชื้อจากรานอาหาร อาจปองกันการปนเปอนขาม และอาหารอื่น ๆ ที่ใชมือ 

สัมผัสที่สามารถทํ าใหเกิดการระบาด การบริโภคไขที่ผานการปรุงสุกในรานอาหาร โรง 

พยาบาล และสถานเลี้ยงเด็กออน เปนการปองกันที่สํ าคัญอยางมาก ในอนาคตการใชรังสี 

หรือวิธีการอื่น ๆ อาจสามารถลดการปนเปอนเชื้อจากอาหารดิบไดมากขึ้น 

19 




วิธีเก็บสิ่งสงตรวจหาเชื้อ Salmonella 

เนื่องจากเชื้อ Salmonella สามารถตรวจพบไดจากคน อาหาร นํ้ า อาหารสัตว มูล 

สัตว และสิ่งแวดลอมตาง ๆ โดยผูเรียบเรียงมีวัตถุประสงคเพื่อเปนแนวทางในการเก็บสิ่งสง 

ตรวจ และวิธีการตรวจหาเชื้อ Salmonella จากสิ่งสงสัยใหกับผูเขารวมการอบรมไดทราบ 

แนวทางเบื้องตน 

I. วิธีเก็บอุจจาระหรือ rectal swab จากผูปวย ,ผู ที่เปนพาหะ 

โดยทั่วไปแลวมีหลักเกณฑคลายกับการเก็บสิ่งสงตรวจอื่นๆ เพื่อการเพาะเชื้อ โดยยึด 

หลักเกณฑดังนี้คือ(อรุณ บางตระกูลนนท, 2541) 

1. ความสัมพันธกับการไดรับยาปฏิชีวนะ ควรเก็บสิ่งสงตรวจกอนผูปวยจะไดรับสาร 

ตานจุลชีพเพราะสารตานจุลชีพที่ไดรับเขาไปจะลดจํ านวนเชื้อใหนอยลง ทํ าให 

โอกาสตรวจพบเชื้อลดลง โดยเฉพาะในผูปวยถาไดรับสารตานจุลชีพแลวจะตรวจ 

ไมพบเชื้อ Salmonella จําเปนตองหยุดสารตานจุลชีพกอน 2-3 วัน จึงจะตรวจพบ 

เชื้อได หากมีความจํ าเปนไมอาจหยุดการใชสารตานจุลชีพ ควรแจงใหเจาหนาที่ 

หองปฏิบัติการทราบเพื่อจะไดเลือกใชวิธีการเพาะเชื้อที่ลดผลกระทบจากสารตาน 

จุลชีพนั้น เชนโดยการเติมเอนไซมเพนนิซิลลินเนส หรืองดการเจือจางสิ่งสงตรวจ 

กอนการเพาะเชื้อ 

2. ตําแหนง ลักษณะสิ่งตรวจที่ดี ควรเก็บสิ่งสงตรวจจากบริเวณหรือตํ าแหนงที่มี 

โอกาสพบเชื้อมากที่สุด เชนในกรณีที่อุจจาระได ควรแนะนํ าใหผูปวยเก็บอุจจาระ 

สวนที่มีมูก หรือมูกปนเลือดบริเวณดังกลาวจะมีเชื้ออยูจํ านวนมาก 

3. ความสัมพันธกับระยะเวลาของโรค ควรเก็บสิ่งสงตรวจในชวงระยะเวลาของการ 

ดําเนินโรคที่จะมีโอกาสพบเชื้อมากที่สุด ในกรณีของ Salmonella และ Shigella คือ 

ในระยะ 3 วันแรก เมื่อเริ่มมีอาการอุจจาระรวง หลังจากนี้ไปแลวโอกาสจะพบเชื้อมี 

นอยลงตามลํ าดับ 

4. ปริมาณที่เหมาะสม ควรเก็บสิ่งสงตรวจใหไดปริมาณมากพอ เพื่อใหสามารถใช 

ในการตรวจไดครบสมบูรณของแตละวิธี การเก็บอุจจาระสํ าหรับการเพาะเชื้อควร 

เก็บประมาณ 0.5-2 กรัม และควรเก็บใสภาชนะที่สะอาดและปราศจากเชื้อ 

5. วิธีการเก็บสิ่งสงตรวจ สําหรับการตรวจหา Salmonella จากลํ าไส นอกจากจะสง 

เปนอุจจาระแลว สวนใหญมักใชสํ าลีพันปลายไมทํ า rectal swabโดยนํ าไม swab จุม 

ลงใน Cary Blair เพื่อใหสํ าลีติดนํ้ ายาและออนตัวเพื่อสะดวกเวลาสอดเขาไปใน 

20 




ทวารหนักใหลึกเขาไปประมาณ 1-1.5 นิ้ว และควรตรวจดูวามีอุจจาระติดอยูที่ไม 

swab หากไมมีอุจจาระติดอยูที่ไม swab ให swab ซํ้ าใหม 

6. การนํ าสงหองปฏิบัติการ ควรรีบนํ าสงหองปฏิบัติการทันทีหลังจากเก็บ เพื่อจะได 

รับผลการตรวจที่นาเชื่อถือ การเก็บสิ่งสงตรวจและตั้งทิ้งไวที่หอผูปวยจะทํ าให 

โอกาสตรวจพบเชื้อ Salmonella และ Shigella ลดลง เนื่องจากอัตราการตายของเชื้อ 

เพิ่มขึ้นและถูกบดบังจากเชื้อประจํ าถิ่นในลํ าไส ซึ่งจะเพิ่มจํ านวนขึ้นอยางมากมาย 

7. ขอมูลของคนไข ควรใหขอมูลเกี่ยวกับประวัติการปวยของผูปวย โดยเฉพาะอยาง 

ยิ่งการวินิจฉัยเบื้องตนของแพทย เพื่อเจาหนาที่หองปฏิบัติการจะไดใชเปนขอมูล 

ประกอบในการเลือกใชอาหารเลี้ยงเชื้อ และเทคนิคการเพาะเลี้ยง เพื่อใหสามารถ 

ตรวจพบเชื้อสาเหตุที่สงสัยไดมากที่สุด 

ภาชนะสํ าหรับเก็บและนํ าสงอุจจาระ 

จําเปนตองใชภาชนะที่สะอาด และปราศจากเชื้อ สามารถเก็บรักษาจุลชีพที่มีอยู 

โดยไมมีการลดหรือเพิ่มจํ านวนขณะนํ าสงหองปฏิบัติการ ภาชนะที่ใชเก็บอุจจาระสงตรวจ 

นั้นมีหลายชนิดทั้งชนิดที่ใชครั้งเดียวทิ้ง และที่สามารถนํ ากลับมาใชไดอีก หองปฏิบัติการ 

สามารถเลือกใชไดตามความสะดวก และงบประมาณของหองปฏิบัติการ แตวัตถุประสงค 

หลักก็คือตองการรักษาจุลชีพไมใหลดจํ านวนลงขณะนํ าสงหองปฏิบัติการ วิธีการหนึ่งที่ 

สามารถหลีกเลี่ยงปญหานี้ก็โดยการเก็บสิ่งสงตรวจใสในอาหารที่เรียกวา Transport media 

ซึ่งประกอบดวยสารอาหารและเกลือแรเพื่อชวยรักษาจุลชีพใหคงมีชีวิตอยูไดในชวงระยะ 

เวลาหนึ่ง แตจะไมทํ าใหจุลชีพเพิ่มจํ านวนขึ้น 

วิธีการนํ าสงอุจจาระและ rectal swab 

1. หากสามารถเก็บแลวนํ าสงหองปฏิบัติการไดทันที ใหผูปวยถายอุจจาระลงใน 

ภาชนะที่สะอาดและปราศจากเชื้อแลวนํ าสงหองปฏิบัติการ หากภาชนะที่ผูปวย 

ถายลงนั้นไมเหมาะสมตอการสงตอใหใชชอน หรือไมที่ใชสํ าหรับกดลิ้นผูปวย 

ตักอุจจาระประมาณ 0.5-2 กรัม โดยเลือกบริเวณที่เปนมูกเลือด หรือมูกปนเลือด 

ใสในขวดแกวหรือกลองพลาสติกที่สะอาดและปราศจากเชื้อ 

2. หากไมสามารถนํ าสงหองปฏิบัติการไดภายใน 2-3 ชั่วโมง ควรเก็บอุจจาระ 

ประมาณ 0.5-2 กรัมใสใน transport mediumไดแก Cary blair transport medium 

หรือ Amies หรือ Stuart transport medium หรือ Buffered glycerol saline 




21

solution แลวรีบสงใหเร็วที่สุดที่จะทํ าได หากตองการแยกเชื้อ Shigella ควรใช 

Buffed glycerol saline solution จะไดผลดีกวา Cary blair transport medium 

3. ในกรณีที่เก็บสิ่งสงตรวจโดยการใช swab เชน เมื่อมีการระบาดของโรคอุจจาระ 

รวงหรือในกรณีที่ตองการตรวจหาผูที่เปนพาหะของโรค ใหเก็บสิ่งสงตรวจโดย 

การทําความสะอาด บริเวณโดยรอบทวารหนักดวยสบู และนํ้ าสะอาด จากนั้นใช 

swab ที่ปราศจากเชื้อจุมดวย sterile isotonic solution หรือ sterile broth สอดผาน 

ทวารหนัก ลึกเขาไป 1-1.5 นิ้วหมุนเบาๆให swab ไดสัมผัสกับ ผนังของเยื่อบุ 

ทวารหนักใหมากที่สุด แลวนํ า swab จุมลงในอาหารของ transport medium กรณี 

ตองการตรวจหาเชื้อ Vibrio cholerae สามารถเก็บ rectal swab ใสในอาหารเพิ่ม 

จํานวนเชื้อ Alkaline Peptone Water (APW) แทนก็ได ถาเวลาในการนํ าสงไม 

เกิน 2 ชั่วโมง 

หมายเหตุ Cary blair transport medium Cary และ Blair เปนผูคิดสูตรอาหาร 

ชนิดนี้ขึ้นโดยการใช inorganic buffer แทน glycerophosphate ใน Stuart transport medium 

ซึ่งจะชวยลดปญหาจากการที่แบคทีเรียประจํ าถิ่นเจริญบดบังเชื้อกอโรคไดในระดับหนึ่ง 

นอกจากนี้ Cary และ Blair ยังพบวาอาหารชนิดนี้สามารถถนอมเชื้อกอโรคในลํ าไสไดนาน 

สามารถตรวจพบ Shigell, Salmonella, V. cholerae และ Y. pestis ไดนาน 75 วัน 

จากคํ าแนะนํ าขององคการอนามัยโลก อาหารถนอมเชื้อมีอายุ 5-8 เดือนหลังจากได 

เตรียมขึ้น ทั้งนี้ขึ้นอยูกับการเก็บ หากเก็บไวในอุณหภูมิ 4 o C และอยู ในที่มืดจะเก็บไวได 

นาน ฉะนั้นควรสังเกตอาหารถนอมเชื้อหากมีการเปลี่ยนสีจากเดิมที่มีสีขาวขุน หรือมีการ 

ปนเปอนของเชื้อ หรืออาหารถนอมเชื้อแหง 

22 




II. วิธีการเก็บตัวอยาง จากภาชนะและอุปกรณตรวจหา Salmonella 

ควรใชไม swab ที่มีสํ าลีพันไมขนาดใหญที่ผานการทํ าใหปราศจากเชื้อแลว และ 

ดําเนินการดังนี้คือ 

1. นําไม swab จุมลงใน 0.85 % NSS หรือ อาหารเลี้ยงเชื้อชนิดที่เปนนํ้ าเชน 

Buffered Peptone Water (BPW) หรือ Nutrient Broth (NB) และ Tryptic Soy 

Broth (TSB) 

2. นําไปปายภาชนะหรืออุปกรณที่จะตรวจใหทั่ว 

3. นําไม swab ที่ปายแลวมาใสในอาหารเลี้ยงเชื้อชนิดที่เปนนํ้ าหรือ ใสลงใน 

Cary-Blair 

4. เขียนเบอร ชนิดของภาชนะและอุปกรณที่ทํ าการ swab 

5. เขียนสถานที่เก็บ วัน เวลา และชื่อผูเก็บตัวอยาง 

6. สงมายังหองปฏิบัติการทันที 

III. การวิเคราะหนํ้ าและวิธีการเก็บตัวอยางนํ้ า 

การวิเคราะหนํ้ าทางจุลชีววิทยานั้น การเก็บตองเลือกเก็บใหเหมาะสมเพื่อใหไดตัว 

อยางนํ้ าที่จะสามารถตรวจพบเชื้อเชน การขนสงและการเตรียมตัวอยางเปนเรื่องที่สํ าคัญมาก 

ตองใชวิธีปราศจากเชื้อ (Aseptic Techniques) ไมเกิดความเบี่ยงเบนหรือลํ าเอียง ในการเก็บ 

ตัวอยางนํ้ามาวิเคราะหปริมาณนํ้ าตองเพียงพอสํ าหรับการวิเคราะห การนํ าสงตัวอยางไปยัง 

หองปฏิบัติการเปนสิ่งที่ตองระมัดระวัง และตองดํ าเนินการอยางเขมงวดตองทํ าโดยใหคุณ 

ภาพทางดานจุลชีววิทยาของนํ้ าไมเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมที่ทํ าการเก็บตัวอยาง เพื่อมิใหการ 

วิเคราะหและการแปรผลผิดพลาดจากความเปนจริง 

1. อุปกรณสํ าหรับเก็บตัวอยาง 

1.1 ภาชนะที่ใชเก็บตัวอยาง ควรเปนภาชนะที่ใหม อาจเปนขวดแกวหรือขวด 

พลาสติก ที่ยังไมเคยบรรจุสารอื่นๆมากอนหากบรรจุมากอนควรเปนชนิดที่งายตอการลาง 

เชน ภาชนะบรรจุนํ้ าดื่ม นํ้ าหวาน สุรา เปนตน ไมควรเปนภาชนะที่บรรจุนํ้ าปลา หรือนํ้ ามัน 

เพราะยากแกการลางและการทํ าความสะอาด ควรลางภาชนะและฝาจุก ดวยผงซักฟอก หรือ 

นํ้ายาลางภาชนะจนแนใจวาสะอาด จากนั้นผานการฆาเชื้อ โดยใชความรอนชื้นที่ 121 o C 

เวลา 15 นาที หรือความรอนแหงที่ 170 o C เวลา 2 ชั่วโมง การใชความรอนชื้นหรือความ 

รอนแหงขึ้นอยูกับชนิดของภาชนะ และกอนเก็บตัวอยางตองลางดวยนํ้ าที่จะเก็บอีกครั้งหนึ่ง 

สําหรับขวดเก็บตัวอยางนํ้ าเพื่อใชเก็บตัวอยางนํ้ าที่มีคลอรีน ตองหยดสารละลาย 

โซเดียมไทโอซัลเฟต (Na 2 S 2 O 3 5H 2 O) ความเขมรอยละ 3 จํ านวน 0.1 มิลลิลิตร ลงในขวด 




23

เก็บตัวอยางนํ้ าขนาด 120 มิลลิลิตร กอนการทํ าใหปราศจากเชื้อ ซึ่งเมื่อนํ าขวดดังกลาวไป 

เก็บนํ้าที่มีคลอรีนปริมาณโซเดียมไทโอซัลเฟตนี้จะทํ าใหนํ้ าที่มีคลอรีนตกคาง (residual 

chlorine) 5 ppm เปนกลางได ทํ าใหสามารถปองกันการตายของเชื้อจากคลอรีนในนํ้ า ซึ่ง 

อาจจะเกิดขึ้นในระหวางการสงตัวอยางมายังหองปฏิบัติการ 

1.2 กลองบรรจุภาชนะที่เก็บตัวอยาง ควรเปนชนิดที่เก็บความเย็นได เพื่อรักษาคุณ 

ภาพนํ้าและการเปลี่ยนแปลงของเชื้อจุลินทรียในขณะสงตัวอยาง 

1.3 นํ้ ายาฆาเชื้อ เอทิลแอลกอฮอล 70 % และ สํ าลี 

1.4 ตะเกียงแอลกอฮอร ในกรณีที่ตองใช 

1.5 เทอรโมมิเตอร อุณหภูมิตั้งแต - 20 ถึง 100 o C เพื่อใหทราบอุณหภูมิที่เก็บ 

2. วิธีการเก็บตัวอยางนํ้ า 

การเก็บตองไมเปดขวดเก็บตัวอยางจนกวาจะทํ าการบรรจุตัวอยาง เมื่อเก็บตัวอยาง 

ซึ่งเปนตัวแทนของนํ้ าที่จะตรวจโดยวิธีปราศจากเชื้อแลวใหเหลือชองวางของอากาศในขวด 

อยางนอย 2.5 เซนติเมตร (เพื่อใหสามารถเขยาขวดเพื่อผสมตัวอยางกอนทํ าการวิเคราะห) 

แลวรีบปดฝาจุกทันทีปริมาณการเก็บตัวอยางจะตองเพียงพอในการตรวจวิเคราะห 

แหลงนํ้ าตาง ๆ ที่นํ าสงตรวจ 

นํ้าประปาหรือนํ้ าที่ไหลจากวาลวนํ้ า เตรียมขวดแกวที่สะอาดปราศจากเชื้อมีจุกปด 

สนิทขนาด 500 มิลลิลิตร ทํ าความสะอาดวาลวนํ้ าโดยเช็ดดวยสํ าลีชุปแแอกอฮอล 70 % 

หรือใชไฟเผา กอนแลวปลอยใหไหลทิ้งประมาณ 400 มิลลิลิตร แลวเปดจุก(หรือฝาขวด)ทัน 

ที ระวังอยาใหจุกหรือฝาขวดสัมผัสมือหรือสิ่งอื่นใด เพื่อปองกันการปนเปอนของเชื้อบักเต 

รีจากภายนอกปดฉลากแลวเตรียมนํ าสงวิเคราะห 

เก็บจากบอบาดาล บอบาดาลชนิดเครื่องสูบโยกดวยมือ ใหสูบนํ้ าทิ้งประมาณ 

5 นาที กอนเก็บตัวอยาง หากไมมีเครื่องสูบนํ้ าใหเก็บตัวอยางโดยตรงจากบอ โดยใชขวดเก็บ 

ซึ่งถวงนํ้าหนักโดยตรงที่กนขวดหรือใชเครื่องมือเก็บตัวอยาง โดยหลีกเลี่ยง การปนเปอน 

จากสิ่งสกปรกบนผิวนํ้ า 

แหลงนํ้ าดิบ การเก็บตัวอยางนํ้ าจากแหลงนํ้ าดิบโดยตรงไดแก แมนํ้ า ธารนํ้ า 

ทะเลสาบ อางเก็บนํ้ า นํ้ าพุหรือบอนํ้ าตื้น ไมควรเก็บตัวอยางใกลฝงมากเกินไป หรือเก็บตัว 

อยางที่หางแหลงนํ้ ามากเกินไปโดยพิจารณาตามความเหมาะสม เชนเก็บจากแหลงชุมชน 

หรือบริเวณที่มีนักทองเที่ยวเปนจํ านวนมาก วิธีการเก็บเปดจุกหรือฝาขวดใชมือจับบริเวณ 

กนขวดควํ่ าปากขวดลงใตผิวนํ้ าประมาณ 50 เซนติเมตร แลวจึงคอยๆเอียงปากขวดขึ้นเพื่อ 

24 




รับนํ้า ในกรณีนํ้ านิ่งใหเอียงขวดและกนขวดไปขางหนาในทิศทางขนานเพื่อรับนํ้ าแลวรีบ 

ยกขวดขึ้นโดยเร็วปดฝาขวดปดฉลาก 

นํ้าบริโภคบรรจุขวด และนํ้ าแร เก็บตัวอยางโดยการสุมจากบริเวณที่ผลิตหลาย ๆ 

ตําแหนง ในโรงงานผลิตโดยเก็บนํ้ าจาก 6 ขวด ตอ 1 ตัวอยาง ในขนาดบรรจุ 1,000 ลบ.ซม. 

(1 ลิตร) หรือสุมจากสถานที่จํ าหนาย จากหลาย ๆ กลอง ในกรณีที่บรรจุถุงที่ไมรั่วและใน 

กรณีที่ขนาดบรรจุมากกวา 4,000 ลบ.ซม. (4 ลิตร) ขึ้นไปใหสุม 2 ขวด 

นํ้าผลิตนํ้ าแข็ง เก็บตัวอยางจากจุดกอนเขาซองนํ้ าแข็ง นํ าภาชนะที่เตรียมไวแลวลาง 

ดวยนํ้าตัวอยางกอน จึงเก็บตัวอยางใหเต็มภาชนะปดจุก หรือฝาใหสนิท หากใชภาชนะ 

หลายๆใบ ควรบรรจุพรอมกันในวันและเวลาเดียวกัน 

นํ้าแข็งกอน หรือ Cube เลือกแบงนํ้ าแข็งกอนจากหลาย ๆ ซอง โดยแบงเปนกอน ๆ 

ขนาดพอบรรจุในภาชนะได หากตัดกอนใหญเกินไปจะบรรจุไดนอย จึงควรทํ าเปนกอน 

เล็กๆหลายกอนบรรจุใหเต็มปดฝาใหสนิท ถาเปนนํ้ าแข็ง Cube สุมตัวอยางโดยเลือกตัดจาก 

หลาย ๆ จุด ในเครื่องทํ านํ้ าแข็งเครื่อง เดียวกัน 

นํ้าทุกชนิดที่กลาวมานี้ใหสงถึงหองปฏิบัติการภายใน 12 ชั่วโมง นับแตเวลาเก็บ 

หากเร็วกวานี้ไดยิ่งดี ถาเปนนํ้ าแข็งควรรักษาการเปนกอนแข็งจนถึงหองปฏิบัติการ สวนนํ้ า 

ชนิดอื่น ๆ นอกจากนํ้ าแข็ง ควรรักษาที่อุณหภูมิประมาณ 20 -30 องศาเซลเซียส ไมควรให 

รอนไปกวานั้น เพราะอาจไดผลการวิเคราะหที่คลาดเคลื่อน 

25 




IV. วิธีการเก็บตัวอยางอาหารสงตรวจหาจุลินทรีย 

อุปกรณในการใชเก็บอาหารสงตรวจ 

1. ภาชนะที่บรรจุอาจใชขวดแกว มีจุกปดสนิท ทํ าใหปราศจากเชื้อโดยอบที่อุณหภูมิ 107 O C 

นาน 1 ชั่วโมงหรือใชถุงพลาสติกที่ปราศจากเชื้อ หรือสะอาด ภาชนะควรมีความจุอยางนอย 

250 ml. 

2. ใชอุปกรณที่ปราศจากเชื้อ หรือที่สะอาดตักตัวอยางอาหาร บรรจุลงในภาชนะโดยระวัง 

อยาใหมีการปนเปอนจากบักเตรีภายนอก ใหไดปริมาตรประมาณอยางนอย 200 กรัม ปดจุก 

และรัดปากถุงใหแนน ปดฉลาก 

วิธีการเก็บอาหาร :- ใชวิธีปราศจากเชื้อ ( Aseptic Technique) 

1. ภาชนะตักและใสตัวอยางที่ปราศจากเชื้อและ หลีกเลี่ยงการจับตองดวยมือ 

2. สุ มตัวอยางจากสวนตางๆใหมากที่สุดเทาที่จะทํ าได 

3. ถาอาหารถูกเปดทิ้งไว ควรตักอาหารใหตํ่ ากวาผิวหนา 1 นิ้ว 

4. ถาเปนชิ้นสวนสัตวหรือปลาทั้งตัว ควรสุมเนื้อบริเวณชองทอง ลํ าไส และทางเดิน 

อาหาร เนื้อบริเวณหัวและหางบาง 

5. อาหารแตละตัวอยางควรเก็บไมตํ่ ากวา 500 กรัม 

6. กรณีที่เกิดการระบาดของโรคอาหารเปนพิษตองเก็บอาหารที่เหลือจากผูปวยรับ 

ประทานนํ าสงหองปฏิบัติการใหหมด 

7. อาหารแหงควรเก็บประมาณ 6-7 หอขึ้นอยูกับขนาดตัวอยาง 

8. อาหารกระปองควรสุมประมาณ 12 กระปอง 

26 

วิธีเก็บรักษาอาหาร,การนํ าสงตัวอยางอาหาร 

1.อาหารที่เก็บไดแลวควรปดภาชนะที่ใสอาหารอยางดีนํ าสงภายใน 1-4 ชม.โดยใชความ 

เย็น เชน นํ้าแข็งแหงหรือใชนํ้ าแข็งที่สะอาด 

2. ในกรณีที่ไมสามารถหานํ้ าแข็งไดตองนํ าสงตัวอยางภายใน 1 ชม. 

3.ในกรณีที่หองปฏิบัติการยังไมสามารถทํ าการวิเคราะหไดทันที่ตองเก็บไวในตูเย็นที่ 

อุณหภูมิตํ่ ากวา 7 o C 

4. ถาเปนอาหารแชแข็งตองเก็บโดยวิธีแชแข็ง ตามสภาพของอาหารนั้น 

5. หองปฏิบัติการตองรีบเตรียมอุปกรณใน การตรวจวิเคราะห 

6. พยายามทํ าการวิเคราะหในวันเดียวกับวันที่ไดรับตัวอยาง 




27 

การตรวจวิเคราะห : ในสภาวะที่เชื้อซัลโมเนลลาอาจจะเกิดการบาดเจ็บหรือมีอยู 

เปนจํานวนนอย ควรจะผานขั้นตอนกระตุนที่เรียกวา Pre-enrichment step เสียกอน จาก 

นั้นจึงผานอาหารเลี้ยงเชื้อเหลวที่เลือกเฉพาะชนิด (Selective Enrichment) แลวนํ าไปแยก 

เชื้อบนวุนอาหารอาหารที่เลือกเฉพาะชนิดตอไป (Selective Differential Plating) ซึ่งสรุป 

เปนขั้นตอนไดดังนี้ 

ขั้นที่ 1 ขั้นกระตุนใหเชื้อบาดเจ็บแข็งแรง (Pre-enrichment) ใชอาหารเลี้ยงเชื้อที่ 

กระตุ นใหเชื้อแบคทีเรียที่บาดเจ็บเจริญ โดยไมมีสารยับยั้งแบคทีเรียผสมอยูดวย ตัวอยาง 

เชน buffered peptone water, nutrient of lactose broths (ICMSF,1978) 

Pre enrichment ไดแก Buffered Peptone Water, Lactose Broth, Tryptone Soya 

Broth, Nutrient Broth 

อาหารประเภทเนื้อ และผลิตภัณฑเนื้อ , ผัก , ผลไม 

ควรสุ มจากจุดตางๆ หลายๆ จุดใหไดอาหารหนัก 25 กรัมตอ per-enrichment 225 ml 

อาหารประเภทของแหง 

ถาอาหารมีนํ้ าหนักเบาใชนํ้ าหนักอาหาร 11 กรัมตอ per-enrichment 99 ml 




ขั้นที่ 2 ขั้นเพาะเลี้ยงในอาหารเลี้ยงเชื้อเหลวที่เลือกเฉพาะชนิด (Selective 

Enrichment Step) หลังจากกระตุนใหเชื้อซัลโมเนลลา (ที่อาจมีในอาหาร) แข็งแรงขึ้นแลว 

จึงนํามาเพาะลงในอาหารเลี้ยงเชื้อเหลวซึ่งเติมสารยับยั้งจุลินทรียที่ไมตองการ (เลือกเฉพาะ 

เชื้อซัลโมเนลลา) ตัวอยางเชน สี (dyes), tetrathionate, selenite อุณหภูมิระยะเวลาบมเพาะ 

เชื้อจะตองเหมาะสมกับเชื้อซัลโมเนลลา ซึ่งจะมีผลทํ าใหเชื้อซัลโมเนลลาเจริญไดดีกวา 

แบคทีเรียชนิดอื่น ๆ และปรากฏโคโลนีขึ้นเมื่อนํ าไปเพาะเลี้ยงบน selective differential 

plating media หรือนําไปจํ าแนกเชื้อโดยใชเทคนิคอื่น ตามปกติใชเวลาบมเพาะเชื้อประมาณ 

16-24 ชั่วโมง อุณหภูมิที่ใชบมเพาะเชื้อซัลโมเนลลาโดยทั่วไปอยูที่ 35-40 O C แตบอยครั้ง 

พบวาการบมเพาะเชื้อที่ 41-43 O C มีโอกาสใหไดเชื้อซัลโมเนลลาเพิ่มขึ้น เนื่องจากเชื้อ 

แบคทีเรียอื่นที่ไวตออุณหภูมิไมเจริญรบกวนเชื้อซัลโมเนลลา ตัวอยางอาหารเลี้ยงเชื้อเหลว 

เลือกเฉพาะชนิดที่นิยมใช (Selective broth media) เชน Tetrathionate ที่เติม Brilliant Green, 

Selenite Cystein, Gram Nagative (GN) broth และMagnesium Chloride – malachite Green 

ของ Rappaport – Vassiliadis (Vassiliadis, 1983) ในทางปฏิบัติแนะนํ าใหใช selective 

broth media มากกวาชนิดหนึ่ง และอุณหภูมิในการบมเพาะเชื้อมากกวาหนึ่งสภาวะ เพื่อ 

เพิ่มโอกาสในการตรวจพบ การรายงานผลจะรายงานวา ตรวจพบ/ไมพบ ในปริมาณตัว 

อยางอาหารที่นํ ามาตรวจ 

Selective enrichment ไดแก Rappaport - Vassiliadis Broth, Selenite Cystine 

Broth, Tetrathionate Broth, Manitol - Selenite Cystine Broth 

28 

RV SCB TT BPW 




ขั้นที่ 3 ขั้นแยกเชื้อบนวุนอาหารเลือกเฉพาะชนิด (Selective – Differential Plating 

Media) หลังจากผานขั้นตอนกระตุนดวยอาหารเลี้ยงเชื้อเหลวเลือกเฉพาะชนิดแลว จึงนํ ามา 

แยกเชื้อบน Plating media ในขั้นตอนนี้ใชอาหารเลี้ยงเชื้อเลือกเฉพาะชนิดที่เติมวุน อาทิ 

Bile salts, Deoxycholate, Brilliant Green, Bismuth Sulfide และสารปฎิชีวนะ อาหารเหลา 

นี้จําแนกเชื้อซัลโมเนลลาโดยอาศัยลักษณะโคโลนีที่ปรากฏบนวุนอาหาร สังเกตไดจากการ 

เปลี่ยนสีของ pH indicators ที่เติมลงในอาหารเลี้ยงเชื้ออันเปนผลจากความสามารถของเชื้อ 

ในการใชนํ้ าตาลแลคโตสหรือซูโครสผานกระบวนการหมัก(fermentation) นอกจากนี้ยัง 

อาจตอบสนองตอความสามารถของเชื้อที่จะสรางกาซไขเนา (H 2 S) หรือความสามารถใน 

การดึงคารบอนไดออกไซด (decarboxylation) ออกจากกรดอะมิโนไลซีน (lysine) เปนตน 

วุนอาหาร (Plating media) ที่นิยมใช ไดแก Brilliant Green ที่เติม/หรือไมเติม sulphadiazine 

หรือ sulphapyridine, Xylose Lysine Deoxycholate (XLD) Agar, Bismuth Sulfide (BS) 

Agar, Hektoen Enteric (HE) Agar, MacConkey, Deoxycholate Citrate (DC) Agar และ 

Salmonella-Shigella (SS) Agar ในการใชวุนอาหารที่เลือกเฉพาะชนิดเพื่อแยกเชื้อซัลโมเน 

ลลา แนะนํ าใหใชอาหารเลี้ยงเชื้อมากกวาหนึ่งชนิดเชนกัน 

อาหารเลี้ยงเชื้อแบงออกเปน 3 ลํ าดับ 

Plating Media 

Low selective ไดแก Mac (Mac conkey), EMB , Endo Agar 

Intermediate selective ไดแก XLD , DCA , SS , HE , DHL 

High selective ไดแก BS (Bismuth sulfide) , , BGA New media 

Rm (Rambach) XLT4 (Xylose lysine Tergitol 4) DiaSalm 

MSRV (Modified Semi – solid Rappaport Vassiliadis agar) 

29 




30 

วิธีการตรวจหาเชื้อ Salmonella จากอาหาร และตัวอยาง 

นํ าตัวอยางอาหารเพาะในPre-enrichment เชน Buffered Peptone Water หรือ 

Lactose Broth หรือ Trptone Soya Brothหรือ Nutrient Broth เขาตูอบเพาะเชื้อ 37 o C นาน 

18 - 24 ชั่วโมงถายเชื้อลงใน 

• RV broth (Rappaport Vasilladis broth) และ TT broth (Tetrathionate broth) 

เขาตูอบเพาะเชื้อ 42 o C นาน 18 - 24 ชั่วโมง 

• จาก BPW นํ ามาเพาะลงใน MSRV (Modified Semi-solid Rappaport-Vassiliadis 

medium) โดยใช loop ตัก BPW มาหยดบนผิว MSRV 3 หยด ใหแตละหยดอยูหางกันพอสม 

ควร นํ ามาบมที่อุณหภูมิ 42 o C นาน 18 - 24 ชั่วโมง หลังจากนั้นนํ ามาเลือกเชื้อ Salmonella 

ใน MSRV ใหพิจารณาที่สีของ MSRV จะเปลี่ยนจากสีเขียวแกมนํ้ าเงินใสเปนสีขาวขุน 

รอบ ๆ จุดที่หยดเชื้อลงไปเปนวงกวาง (เชื้อ Salmonella ที่มี flagella จะเคลื่อนออกไปรอบ 

ๆ จุดที่หยดเชื้อ) จากนั้นใช wire แตะเชื้อที่แผไปไกลที่สุดจากตํ าแหนงที่หยดเชื้อ นํ าไป 

เพาะใน TSI และ LIM เขาตูอบเพาะเชื้อที่ 37 o C นาน 18 - 24 ชั่วโมง (MSRV เหมาะสํ าหรับ 

ที่จะตรวจหาเชื้อ Salmonella ที่มี flagella เทานั้น ถาเปนเชื้อ Salmonella ที่ไมมี flagella จะ 

ไมสามารถตรวจได) 

• มาเพาะลงบนอาหารเลี้ยงเชื้อ XLD agar (Xylose-Lysine Deoxycholate Agar ) 

และ BG agar (Brilliant Green Agar) หรือ SS agar (Salmonella, Shigella Agar), DHL 

agar (Deoxycholate Hydrogen Sulfide Lactose Agar) หรือ BS agar (Bismuth Sulfide 

Agar) และ BPW (Buffer Peptone Water) นํ าทั้งหมดเขาตูอบเพาะเชื้อ 37 o C นาน 18 - 24 

ชั่วโมงอานลักษณะโคโลนีบน XLD และ BG agar บน XLD มีลักษณะโคโลนีกลมขนาด 

ปานกลาง มีสีแดงและมีสีดํ าอยูตรงกลาง บน BG agar (Brilliant Green Agar) ลักษณะโค 

โลนีของเชื้อซัลโมเนลลาจะมีรูปรางกลม ขนาดปานกลาง สีชมพูขาวทึบแสง อาหารรอบๆ 

โคโลนีจะเปนสีแดง (สํ าหรับอาหารเลี้ยงเชื้อชนิดอื่นนั้น การเลือกลักษณะโคโลนีใหดูจาก 

คํ าอธิบายที่เขียนไว ) การเลือกลักษณะโคโลนีในอาหารเลี้ยงเชื้อแตละชนิดที่มีลักษณะ โค 

โลนีที่สงสัยวาเปนซัลโมเนลลา ควรเลือกไมนอยกวา 3-5 โคโลนี และโดยนํ า 1 โคโลนีที่ 

สงสัยมาเพาะลงในอาหารเลี้ยงเชื้อ TSI (Triple Sugar Iron Agar) และ LIM (Lysine Indole 

Motility Medium) (เพราะฉะนั้น 3-5 โคโลนีหมายถึง ใชอาหารเลี้ยงเชื้อ TSI และ LIM 3-5 

ชุด) นํ าเขาตูอบเพาะเชื้อ 37 o C นาน 18 - 24 ชั่วโมง สํ าหรับ BS ใหอานผลที่ 48 ชั่วโมง 




• หมายเหตุ ในการตรวจหาเชื้อ Salmonella นั้นควรเลือกอาหารเลี้ยงเชื้อที่เชื้อ 

Salmonella ขึ้นไดดีไมนอยกวา 2 - 3 ชนิดในการตรวจแตละครั้ง อาหารเลี้ยงเชื้อที่เลือกใช 

นั้นขึ้นอยูกับความถนัดของผูทํ า Lab และการเลือกโคโลนีนั้นก็ไมควรเลือกโคโลนีนอยกวา 

3 - 5 โคโลนี ในอาหารเลี้ยงเชื้อแตละชนิด 

ลักษณะโคโลนีของซัลโมเนลลาบนอาหารเลี้ยงเชื้อแตละชนิด 

1. SS agar (Salmonella Shigella Agar), DHL agar (Deoxycholate Hydrogen 

Sulfide Lactose Agar) ลักษณะโคโลนีของเชื้อซัลโมเนลลาบนอาหารเลี้ยงเชื้อทั้ง 2 ชนิดนี้ 

จะมีลักษณะคลายกัน คือมีรูปรางกลมขนาดเล็ก โปรงแสงและไมมีสีหรือสีเหลืองซีด ขอบ 

เรียบ สวนมากจะสรางกาซโฮโดรเจนซัลไฟดสีดํ าตรงกลางโคโลนี 

2. XLD agar (Xylose Lysine Deoxycholate Agar) ลักษณะโคโลนีของเชื้อซัล 

โมเนลลา มีรูปรางกลมขนาดปานกลาง มีสีแดงและมีสีดํ าอยูตรงกลาง และสราง 

ไฮโดรเจนซัลไฟดที่มีสีดํ าอยูตรงกลางโคโลนี 

3. BS agar (Bismuth Sulfide Agar) ลักษณะโคโลนีของเชื้อซัลโมเนลลาจะเปนสีดํ า 

เงาวาว อาหารที่อยูใตโคโลนีก็จะดํ า BS จะยับยั้งแบคทีเรียกรัมบวก และแบคทีเรียพวกโค 

ลิฟอรมแตเชื้อซัลโมเนลลาจะเจริญบน BS ไดเปนอยางดี การสรางกาซไฮโดรเจนซัลไฟด 

ของเชื้อซัลโมเนลลาทํ าใหมีสารประกอบซัลเฟอรอยูในโมเลกุลและเมื่อเหล็กมีการตก 

ตะกอนจึงทํ าใหลักษณะของโคโลนีเปนสีนํ้ าตาลเปนเงาวาว 

4.BG agar (Brilliant Green Agar) ลักษณะโคโลนีของเชื้อซัลโมเนลลาจะมีรูปราง 

กลม ขนาดปานกลาง สีชมพูขาวทึบแสง อาหารรอบๆโคโลนีจะเปนสีแดง ทั้งนี้เนื่องจาก 

เชื้อซัลโมเนลลาเปนเชื้อที่ไมสลายนํ้ าตาลแลคโตสและซูโครส สวนเชื้อที่สามารถสลายนํ้ า 

ตาลแลคโตสหรือซูโครส โคโลนีจะเปนสีเหลืองเขียวและอาหารรอบๆโคโลนีจะเปนสี 

เหลืองเขียวดวย โดยปกติการเจริญของเชื้อสวนใหญจะถูกยับยังอยางสมบูรณโดยสีของบริล 

เลียนกริน ซึ่งสีนี้เมื่อมีในอาหารในความเขมขนที่เหมาะสมจะมีคุณภาพในการยับยั้งหรือ 

เลือกชนิดของเชื้อ บริลเลียนกรีนจะไปยับยั้งแบคทีเรียกรัมบวกไมใหขึ้นในอาหาร สวน 

พวก colonaerogenes group จะไมถูกยับยั้ง BG ประกอบไปดวย นํ้ าตาลแลคโตส และ 

ซูโครส โดยมีฟนอลเรดเปนอินดิเคเตอร ซึ่งมีสีชมพูแดงใน pH ที่เปนดางคือ ชวง pH อยู 

ระหวาง 6.8 – 8.4 เชื้อซัลโมเนลลาเปนเชื้อที่ไมเฟอรเมนทนํ้ าตาลแลคโตสและซูโครสดัง 

กลาวแลว จึงทํ าใหอาหารเลี้ยงเชื้อที่มีชวง pH เปนดาง โคโลนีจึงเปนสีชมพูแดงตามอาหาร 

31 




สวนเชื้อที่สามารถใชนํ้ าตาลแลคโตสและซูโครสจะทํ าใหอาหารเลี้ยงเชื้อที่มี pH เปนกรด 

ทําใหอาหารเลี้ยงเชื้อเปลี่ยนเปนสีเหลือง เชนเดียวกับสีของโคโลนี 

5.MSRV agar (Modified Semi – solid Rappaport Vassiliadis agar) ลักษณะของเชื้อที่ 

ขึ้นบน MSRV ใหพิจารณาจากสีของ MSRV จะเปลี่ยนจากสีเขียวแกมนํ้ าเงินใส เปนสีขาว 

ขุ นรอบ ๆ จุดที่หยดเชื้อลงไป (เชื้อ Salmonella ที่มี flagella จะเคลื่อนที่แผไปรอบ ๆ จุดที่ 

หยดเชื้อ) จากนั้นใชเข็มเขี่ยแตะเชื้อ ณ จุดที่แผไปไกลที่สุดจากตํ าแหนงที่หยดเชื้อลงใน TSI 

และ LIM 

6.Rambach agar ลักษณะโคโลนีของ Salmonella ทั่ว ๆ ไปจะใหสีแดงบนอาหารเลี้ยง 

เชื้อ ถาเปน Salmonella Typhi, Salmonella Paratyphi A โคโลนีใส มีเสนผาศูนยกลาง 1 – 4 

มม. 

7.Hektoen - Enteric Agar (H.E) ลักษณะโคโลนีของ Salmonella ที่สราง H 2 S จะมีสีนํ้ า 

เงินเขียวและ ตรงกลางมีสีดํ า กลม นูน ผิวเรียบเปนมัน มีเสนผาศูนยกลางประมาณ 3 มม. 

สวน Salmonella ที่ไมสราง ลักษณะโคโลนีสีนํ้ าเงินเขียว กลมนูน ผิวเรียบ เปนมัน มีเสนผา 

ศูนยกลาง 1-3 มม. 

ลักษณะโคโลนีของ Salmonella บนอาหารเลี้ยงเชื้อ 

32 

XLD 

DHL 




33 

ลักษณะโคโลนีของ Salmonella บนอาหารเลี้ยงเชื้อ 

HE 

BS 

BG 

MSRV 

การจํ าแนกชนิด (Identification) : การกลั่นกรองเบื้องตนใชอาหารเลี้ยงเชื้อที่ไม 

จํากัดชนิดของเชื้อ เชน Triple Sugar Iron Agar (TSI), Lysine Iron Agar (LIA), Gillies 

medium I และ II หรือ TSI, Urea Agar เปนตน สํ าหรับการจํ าแนกเชื้อในขั้นตอมาอาศัยการ 

ทดสอบปฏิกิริยาทางชีวเคมีของเชื้อบริสุทธิ์ ซึ่งตามปกติจะใชเวลาหลายวัน ในการทดสอบ 

ขั้นแรกโดยทั่วไปทํ าการทดสอบ lysine, urease และ Indole กอน จากนั้นจึงทํ าการทดสอบ 

ปฏิกิริยาทางชีวเคมีอีก 14 อยาง เพื่อจํ าแนกสมาชิกในตระกูล Enterobacteriaceae ในระดับ 

genus (ในทางการคามีอุปกรณ test kits สําหรับจํ าแนกเชื้อจํ าพวก Enterobacteriaceae ในชื่อ 

การคาตาง ๆ กัน เชน Micro ID, Minitek, API20E, Entero-tube II และ Vitek เปนตน) 




34 

Organisms T S I - agar L I M medium 

Slant Butt Gas H 2 S Lysin Indol Motility 

Salmonella Typhi 

K A - + 

+ - + 

Salmonella Paratyphi A 

K A + - 

- - + 

Salmonella Choleraesuis 

K A + d 

+ - + 

Salmonella Pullorum 

K A + - 

+ - - 

Salmonella Gallinarum 

K A - - 

+ - - 

other Salmonella 

K A + +(-) 

+ - +(-) 

K = Alkaline A = acid 

การทดสอบทางซีโรวิทยา (Serological test) 

หลังจากผานการทดสอบทางชีวเคมีเบื้องตนโดย TSI และ LIM ไดเชื้อที่สงสัยวา 

เปน Salmonella แลวใหมาทํ าการทดสอบทางซีโรวิทยาโดยวิธี Slide agglutination โดยทํ า 

การทดสอบระหวางเชื้อกับ แอนติซีรัม (Antiserum) จํ าเพาะมีขั้นตอนดังนี้ 

1.หยด 0.85% NSS ลงบน Slide 1 หยด เขี่ยเชื้อจาก TSI มาละลายใน 0.85% 

NSS กวนใหเขากัน แลวสังเกตวาเกิดการจับกลุมภายใน 30 วินาที หรือไม หากเกิดการตก 

ตะกอนแสดงวา เชื้อดังกลาวไมสามารถทดสอบซีโรไทปไดเนื่องจากเชื้อ rough (เชื้อ rough 

หมายถึง เชื้อที่มีลักษณะโคโลนีไมเรียบ และจะตกตะกอนกับ 0.85% NSS และก็จะตก 




ตะกอนกับ antiserum ทุกชนิด จะไมสามารถที่จะวินิฉัยไดวาเปนเชื้อชนิดไหน) ถาไมตก 

ตะกอนใน 0.85% NSS จึงทดสอบตอได 

2. หยด antiserum Salmonella Polyvalent A-67 และ Salmonella Polyvalent A-I 

บน Slide อยางละ 1 หยดและเขี่ยเชื้อจาก TSI มาทดสอบกับ antiserum ทั้ง 2 ชนิดกวนให 

เขากันดีกับ antiserum ทั้งสองชนิด เอียง Slide ไปมาหลาย ๆ ครั้ง สังเกตปฎิกิริยาการจับ 

กลุ มที่เกิดขึ้นจะเห็นภายในเวลา 30 - 60 วินาที ถาตกตะกอนตอ antiserum ใดก็แสดงวาเชื้อ 

มี antigen ตอ antiserum นั้น แตเนื่องจากในขั้นตอนนี้ใช antiserum รวมหลายชนิดจึงยังไม 

สามารถบอกวาเปน group ใด อาจเปนชนิดใดชนิดหนึ่งระหวาง Salmonella group A ถึง 

Salmonella group I กรณีที่ใหผลบวก (+) Salmonella Polyvalent A-I แตถาใหผลลบ (-) 

Salmonella Polyvalent A-I แตใหผลบวกตอ Salmonella Polyvalent A-67 แสดงวาเชื้อนี้จะ 

อยู ในระหวางชวง Salmonella group J ถึง Salmonella O:67 

3. หลังจากนั้นใหทดสอบกับ antiserum เดี่ยวแตละ group คือ Salmonella group A, 

group B, group C, group D, group E ถึง group I ถาใหผล group ใดบวกใหรายงานวาเปน 

Salmonella group นั้นเชน ใหผลบวกกับ Salmonella group B antiserum แสดงวาเชื้อที่นํ ามา 

จาก TSI นั้น เปน Salmonella group B 

4. เมื่อวินิจฉัยในเบื้องตนไดแลววาเปน Salmonella serogroup ใดใหสงมาทดสอบยืน 

ยันเชื้อที่ WHO National Salmonella and Shigella Center สถาบันวิจัยวิทยาศาสตรสาธารณ 

สุข กรมวิทยาศาสตรการแพทย นนทบุรี เพื่อตรวจในรายละเอียดวาเปน serovar ใดตอไป 

สวนประกอบของ Antiserum polyvalent 

1.Salmonella polyvalent A-67 antiserum หมายถึง ใน antiserum ชนิดนี้จะประกอบดวย 

Salmonella group A + group B + group C + group D + ……….+ Salmonella group O:67 

antiserum (หรือ O:1 + O:2 + O:3 + O:4 +………+ O:67 antiserum) 

2.Salmonella polyvalent A-I antiserum หมายถึง ใน antiserum ชนิดนี้จะประกอบดวย 

Salmonella group A + group B + group C + group D +………..+ Salmonella group I 

(O:16) antiserum (หรือ O:1 + O:2 + O:3 + O:4 +…………+ O:16 antiserum) 

3. Salmonella polyvalent O:17 - O:67 antiserum หมายถึง ใน antiserum ชนิดนี้จะ 

ประกอบดวย group J (O:17) + group K (O:18) +…………+ group Z (O:50) + O:51 

+……….+ O:67 

4.Salmonella group A, group B, group C antiserum หมายความวาใน antiserum ของ 

แตละ group จะมี O antiserum ของ group นั้นประกอบอยู เชน 




35

Salmonella group A จะมี O:1 + O:2 + O:12 antiserum 

Salmonella group B จะมี O:1 + O:4 + O:5 + O:12 + O:27 antiserum 

Salmonella group C จะมี O:6 + O:7 + O:8 + O:14 + O:20 antiserum เปนตน 

5.Salmonella polyvalent H:H antiserum หมายความวา ใน antiserum ชนิดนี้จะ 

ประกอบดวย flagella ของเชื้อ Salmonella ทั้งหมด 2 เฟส คือตั้งแต flagella H:a + H:b + 

H:c + H:d + H:f +……….+ z 59 + H:1 + H:2 +……….+H:7 

6.Salmonella polyvalent H:L หมายความวา ใน antiserum ชนิดนี้จะประกอบดวย 

flagella ดังนี้ H:l + H:v + H:w + H:z 13 + H:z 28 antiserum 

7.Salmonella polyvalent H:G หมายความวา ใน antiserum ชนิดนี้ประกอบดวย flagella 

ดังนี้ H:f + H:g + H:s + H:t + H:m + H:p + H:q 

8.Salmonella polyvalent H:Unspecific anteserum หมายความวา ใน antiserum ชนิดนี้ 

ประกอบดวย flagella ที่เปน Phase 2 ทั้งหมด คือ H:1,2 + H:2 + H:5 + H:6 + H:7 + H:z 6 

antiserum เปนตน 

ในขณะนี้ไดมีการผลิต Antisera ใหมเพิ่มเติมเพื่อสะดวกในการหา groups งายขึ้นมีดังนี้ 

Salmonella Polyvalent OMA = O agglutinins of groups:ประกอบดวย 

2(A)+4(B)+9(D 1 

)+9,46(D 2 

)+3,10(E 1 

)+1,3,19(E 4 

)+21(L) 

(O:1,2,12+4,5,12+9.12+3,10+1,3,10+21) 

Salmonella Polyvalent OMB = O agglutinins of groups :ประกอบดวย 

7(C1)+8(C 2 

-C 3 

)+11(F)+13(G)+6,14(H) 

(O:6,7+6,8+8,20+11+13,22+13,23+6,14,24) 

Salmonella Polyvalent OMC = O agglutinins of groupsประกอบดวย 

16+17+18+28+30+35+38 

Salmonella Polyvalent OMD = O agglutinins of groups 

39 +40+41+42+43+44+45 

Salmonella Polyvalent OME = O agglutinins of groups 

47 +48+50+51+52+53+61 

Salmonella Polyvalent OMF = O agglutinins of groups 

54 +55+56+57+58+59 

Salmonella Polyvalent OMG = O agglutinins of groups 

60 +62+63+65+66+67 




36

สํ าหรับ Antiserum ที่ใชในการหา flagella ก็ไดมีการจัดกลุมใหมเชนเดียวกันเปน 

ดังนี้คือ 

Salmonella Polyvalent HMA = a + b + c + d + i + z 10 + z 29 

Salmonella Polyvalent HMB = e,h + e,n,x + G 

Salmonella Polyvalent HMC = k + y + z + L + Z 4 + r 

Salmonella Polyvalent HMD = z 35 + z 36 + z 38 + z 39 + z 41 + z 42 + z 44 + z 60 

Salmonella Polyvalent HMIII = z52 + z53 + z54 + z55 + z57 + z61 (H factors 

of subspecies III only) 

ฉะนั้นการเลือกใช antisera Salmonella เพื่อทดสอบเชื้อ Salmonella สามารถเลือก 

ใช Salmonella Polyvalent OMA, OMB, OMC, OMD, OME, OMF, OMG แทนไดซึ่งมี 

การรวม O-group ที่เฉพาะมากกวาและงายตอการหา group ตาง ๆ และเลือกใช HMA, 

HMB, HMC, HMD และ HMIII เพิ่มเติมเพื่อหา flagella ของเชื้อ Salmonella ใหงายยิ่งขึ้น 

ทางเลือกอื่น (Altemative methods) : วิธีการตรวจวิเคราะหและจํ าแนกเชื้อซัลโม 

เนลลาแบบดั้งเดิมเปนวิธีที่ใชแรงงานและระยะเวลาประมาณ 3-5 วัน เพียงเพื่อที่จะบอกวา 

มีแนวโนมวาพบเชื้อซัลโมเนลลาหรือไมเทานั้น ดังนั้น จึงมีการพัฒนาวิธีตรวจหาเชื้อซัลโม 

เนลลาที่รวดเร็วกวาเดิม ตัวอยางเชน วิธี Fluorescent antibody (Cherry et al, 1975; 

Thomson, 1981; Insalata and Chordash, 1984) วิธี DNA/DNA hybridization assays 

(DNAH) (Fitts et al,1983; Ewing, 1986) วิธี Enrichment Serology (Sperber and Diebel, 

1969) วิธี Enzyme-linked immunosotbent assay (ELISA) (Minnich et al,1982; Mattingly 

and Gehle, 1984) วิธี Membrane filter – disc – immunoimmobilization (La Roche et al, 

1981) และวิธี Salmonella phage tests (Welkos et al, 1974) แตวิธี ELISA และวิธี DNAH 

(ไมวาจะเตรียมจาก polyclonal หรือ monoclonal antibodies) และวิธี DNAH เปนวิธีที่ไดรับ 

การรับรองจาก AOAC แลว (Flowers et al, 1986 a,b) 

แสดงแผนภูมิการตรวจวิเคราะหหาเชื้อ Salmonella อาหาร, อุจจาระสัตว ตาม 

มาตราฐานขอกํ าหนดของ ISO 6579, FDA (Food and Drug Administration), AOAC 

(Association Official Analytical Chemists), BAM 

37 




38 

Detection of Salmonella in Faces (ISO 6579) 

faces: 

W eight 25g of food to 225ml of buffered peptone water. 

0.1 ml 

0.1 ml 

. 

10mlTetrathionate 

Transfer 10ul 

XLD agar plates. 

XLD-Tetra 

BGA agar plates. 

BGA-Tetra 

10ml RVSP. Broth 

loop / plate 


37 

XLD-RVSP 

O C 18 - 24 hr. 


37 O C 18 - 24 hr. 

BGA-RVSP 

Biochemical Tests 

TSI LIM 

Streak on 

Nutrient agar (NA) 

O-antigens 

H-antigens 




39 

Detection of Salmonella in Faces (Modified) 

faces: 

Weight 25g of food to 225ml of buffered peptone water. 

0.1 ml 

0.1 ml 

Transfer 10ul loop / plate 


Transfer 10ul 


loop / plate 

. 

MSRV agar plates. 

42 O C 18 - 24 hr. 


XLD-Tetra 


BGA-Tetra 


37 O C 18 - 24 hr. 

XLD-RVSP 


37 O C 18 - 24 hr. 

BGA-RVSP 

MSRV agar 

plates. 

MSRV-RVSP 


42 O C 18 - 24 hr. 

MSRV-RVSP 


TSI LIM 

Streak on 


O-antigens 

H-antigens 




40 

Detection of Salm onella in Food (ISO 6579) 

Food 

W eight 25g of food to 225m l of buffered peptone water. 

0.1 m l 

0.1 m l 

. 

10m lTetrathionate 

Transfer 10ul 


XLD-Tetra 


BGA-Tetra 

10m l RVSP. Broth 

loop / plate 


37 O C 18 - 24 hr. 

XLD-RVSP 


37 O C 18 - 24 hr. 

BGA-RVSP 


TSI LIM 

Streak on 


O-antigens 

H-antigens 




41 

Detection of Salmonella 

in Food (Modify) 

Food 

Weight 25g of food to 225ml of buffered peptone water. 

0.1 ml 

0.1 ml 

Transfer 10ul loop / plate 


Transfer 10ul 


loop / plate 

. 


42 O C 18 - 24 hr. 


XLD-Tetra 


BGA-Tetra 


37 

XLD-RVSP 

O C 18 - 24 hr. 


37 O C 18 - 24 hr. 

BGA-RVSP 

MSRV agar 

plates. 

MSRV-RVSP 


42 O C 18 - 24 hr. 

MSRV-RVSP 


T SI LIM 

Streak on 


O-antigens 

H-antigens 




FDA / AOAC BAM Salmonella Isolation Procedure 

Weight 25g of portions to 225ml of pre enrichment medium 

24 

– 

+ 2 h, 37 O C 

42 

1ml 

10 ml 

10 ml 

10 ml TT Broth 

24 – + 2 h, 37 O C 

10 ml RV Broth 

18 – 24 h, 37 O C 

100 ml SC Broth 

18 – 24 h, 42 O C 

Bismuth Sulphite Agar 

Xylose lysine desoxycholate Agar 

Hektoen Entric Aagr 

24 + 2 h, 

37 – O C 

Biochemical Confirmation 

( 2 or more colonies from each agar plate ) 

Streak on 





BSI / ISO Salmonella Isolation Procedure 

Weight 25g of portions to 225ml of pre enrichment medium 

16 20 h, 37 O C 

43 

0.1 ml 

10 ml 

10 ml RV Broth 

18 24 h, 42 O C 

100 ml SC Broth 

18 24 h, 37 O C 

Brilliant Green Agar 

24 h, 35 37 O C 

Other solid selective medium 

24 h, 35 37 O C 

Streak on 

Biochemical Confirmation 

( 5 colonies from each agar plate ) 





การทํ างานของ WHO National Salmonella and Shigella Center 

การเฝาระวังและติดตามหาความชุกของโรค Salmonellosis โดยไดรับเชื้อจากโรง 

พยาบาล และหนวยสาธารณสุขตาง ๆ ใหความสนใจหาซีโรวารในประเทศไทย เพื่อสํ ารวจ 

หาการระบาด และดํ าเนินการควบคุม NSSC ไดดํ าเนินการทดลองหาวิธีการตรวจเชื้อ 

Salmonella ดวยเทคนิคอื่น ๆ ใหงายยิ่งขึ้น 

เอกสารอางอิง 

พนิดา ชัยเนตร, ศุภวรรณ บุญสอง, อรุณ บางตระกลูนนท, ดํารง เชี่ยวศิลป. 2531. ซาลโม 

เนลโลลิสในประเทศไทย : จุลชีววิทยาและระบาดวิทยา. รามาธิบดีเวชสาร ปที่ 11 

ฉบับที่ 4 หนา 233 –245 

อรุณ บางตระกูลนนท 2541. การตรวจวินิจฉัยและตรวจยืนยันเชื้อ Non – Typhoidal 

Salmonella (NTS) การสัมมนาระดับชาติเพื่อกํ าหนดแนวทางการแกไขปญหา Non 

– Typhoidal Salmonellosis ในประเทศไทย ครั้งที่ 2 วันที่ 24 – 25 ธันวาคม 2541 ณ 

อาคาร 60 ป คณะสัตวแพทยศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 

อรุณ บางตระกูลนนท, ศรีรัตน พรเรืองวงศ, สุมณฑา วัฒนสินธุ และคณะ. 2545. การ 

สํารวจเชื้อโรคอาหารเปนพิษในอุจจาระของพนักงานในโรงงานผลิตอาหารแชแข็ง. 

นําเสนอในการประชุมวิชาการครั้งที่ 4 มหาวิทยาลัยแมโจ วันที่ 2 – 3 ธันวาคม 

2545 ณ ศูนยการศึกษาและฝกอบรมนานาชาติ มหาวิทยาลัยแมโจ จังหวัดเชียงใหม 

Archer, D.L. and F. Young. 1988. W Contemporary issues : Diseases with a food 

vector. Clinical. 

Association Official Analytical Chemists. 2000. AOAC Official Method 999.08 

Assurance® Gold Salmonella EIA for Visual or Instrumental Identification of 

Motile and Non – motile Salmonella in all foods. AOAC International 2000. 

Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology. 1984. N.R. Krieg and J.C. Holt (editors). 

Baltimore : Williams and Wilkins. 

Brenner, D.T. 1984. Facultatively anaerobic gram-negetive rods. In : Bergery’s Manual 

of Systematic Bacteriology (vol. 1) N.R. Krieg and J.C. Holt (editors). Baltimore : 

Williams and Wilkins. pp. 408 – 516. 

44 




Cherry, W.B., B.M. Thomason, J.B., Gladden, N. Holsing and A.M. Murlin. 1975. 

Detection of Salmonellae in foodstuffs, faeces and water by immunofluorescence. 

Ann. New York Academy of Science. 254: 350 – 68. 

Chung, K.C. and J.M. Goepfert. 1970. Growth of Salmonella at low pH. J.Food Sci. 35: 

326 – 328. 

D’Aoust, J.Y. 1991. Psychrotrophy and foodborne Salmonella. Int. Food Microbiol. 12: 

207 – 16. 

Ewing, W.H. 1986. The Taxonomy of Enterobacteriaceae, Isolation of 

Enterobacteriaceae and Preliminary indentification. The genus Salmonella. In : 

Edwards, p. and W.H. Ewing (editors). Identification of Enterobacteriaceae. 4 th 

ed. New York : Elsevier. Pp. 1-91, 181 – 318. 

Fitts, R., M. Diamond, C. Hamilton and M. Neri. 1983. DNA – DNA hybridization assay 

for detection of Salmonella spp. In foods. Appl. And Environ. Microbiol. 46: 

1146 – 51. 

Flowers, R.S., K. Eckner, D.A. Gabis, B.J. Robison, J.A. Mattingly and J.H. Silliker. 

1986a. Enzyme immunoassay for detection of Salmonella in foods : Collaborative 

study. J. Assoc. Official Analytical Chemists. 69: 786 – 98. 

Flowers, R.S., K. Eckner, D.A. Gabis, B.J. Robison, J.A. Mattingly and J.H. Silliker. 

1986b A DNA hybridization assay for the detection of Salmonella in foods : 

Collaborative study. J. Assoc. Official Analytical Chemists. 70: 521 – 9. 

http://www.hhmi.org/biointeractive/animations/salmonella/sal_print.htm 

http://www.cdc.gov/ncidod/dbmd/diseaseinfo/salmonellosis_g.htm 

http://www.info.gov.hk/fehd/safefood/library/salmonella/salmonella1.html 

Insalata, N.E. and R.A. Chordash. 1984. Flurescent antibody detection of Salmonellae. 

In : Speck, M.L. (editor), 2 nd edtion. Compendium of Methods for the 

Microbiological Examination of Foods. Washington DC. American Public Health 

Association: 327 – 42. 

International Commission on Microbiological Specifications for Foods (ICMSF). 1978. 

Microorganisms in Foods I : Their Significance and Methods of Enumeration. (2 nd 

ed.), Toronto: Univ. of Toronto Press: 160 – 72. 




45

International Commission on Microbiological Specifications for Foods (ICMSF). 1996. 

Salmonella Microorganisms in Foods 5. Blackie Academic & Professional. New 

York. Pp. 217 – 264 

ISO 6579 :1993(E) 3 rd ed. Microbiology – General guidance on method for the detection 

of Salmonella 

Jay, J.M. 1996. Chapter 23 : Foodborne Gastroenteritis Caused by Salmonella and 

Shigella. In: Modern Food Microbiology. 5 th edition. Chapman & Hall 

(International Thomson Publishing) Singapore. 

Koo, F.C.W. and J.W. Peterson. 1983. Cell-free extracts of Salmonella inhibit protein 

synthesis and cause cytotoxicity in enkaryotic cells. Toxicon. 21:309 – 320. 

Koo, F.C.W., J.W. Peterson, C.W. Houston and N.C. Molina. 1984. Pathogenesis of 

experimental Salmonellosis: Inhibition of protein synthesis by cytotoxin. Infec. 

Immun. 43: 93 – 100. 

Koupal, L.P. and R.H. Diebel. 1975. Assay characterization, and localization of an 

enterotoxin produced by Salmonella. Infect. Immun. 11: 14 – 22. 

La Roche, R.N., V. Desai, B. Friedman and B. Swaminathan. 1981. Field evaluation of 

the membrane filter-disc immuno-immobilization technique in the detection of 

Salmonellae in egg products. Poultry Sci. 60: 2265 – 9. 

Mattingly, J.A. and W.D. Gehle. 1984. An improved enzyme immunoassay for the 

detection of Salmonella. J. Food Sci. 49: 807 – 9. 

Michel Y. Popoff. 1997 Antigenic formulas of the Salmonella serovars, 7 th edition. WHO 

Collaborating Center for Reference and Research on Salmonella. Institut Pasteur, 

Paris, France 

Michel Y. Popoff. 2001 Antigenic formulas of the Salmonella serovars, 8 th edition. WHO 

Collaborating Center for Reference and Research on Salmonella. Institut Pasteur, 

Paris, France 

Minnich, S.A., P.A. Hartman and R.C. Heimsch. 1982. Enzyme immunoassay for 

detection of Salmonellae in foods. Appl. Environ. Microbiol. 43: 877 – 83. 

NMKL method no 71,2 nd ed., 1999: Salmonella. Detection in food. Nordic committee on 




46

food analysis. 

Post, D.E. Food – borne pathogens monograph number 1 Salmonella. Oxid. 

Smith, J.L., S.A. Palumbo and I. Walls. 1993. Relationships between foodborne bacteria 

pathogens and reactive arthritides. J. Food Safety. 13:209 – 236. 

Sperber, W.H. and R.H. Diebel. 1969. Accelerated procedure for Salmonella detection in 

dried foods and feeds involving only broth cultures and serological reaction. 

Appl. Microbiol. 17:533 – 9. 

Thomson, J.E., N.A. Cox, J.S. Bailey and M.N. Islam. 1981. Minimizing Salmonella 

contamination on broiler carcasses with polyhexamethylenebiguanide 

hydrochloride. J. Food Protect. 44:440 

Vassiliadis, P. 1983. The Rappaport-Vassiliadis (RV) enrichment medium for the 

isolation of Salmonellae. an overview. J. Appl. Bacteriol. 54: 69 – 76. 

Welkos, S., M. Schreiber and H. Bare. 1974. Identification of Salmonella with the O-1 

bacteriophage. Appl. Microbiol. 28: 618 – 22. 

47

Salmonella

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?