Recenzo - Plansprachen.ch

Al la lingvokulturologio certe apartenas ankaǔ la sekva (anglalingva) kontribuo, en kiu Renato Corsetti kaj
Anna Löwenstein, Romo (p. 159-191), prezentas kelkdekon da insultvortoj en Esperanto (oni iom miras kial
ĝuste Corsetti/Löwenstein okupiĝas pri tiu temo). Laǔ la enkondukaj klarigoj de la geaǔtoroj, la registrado
estis farita inter 1985 kaj 1990. Krom insultoj troviĝas ankaǔ blasfemoj, tabuaj vortoj, eǔfemismoj,
metaforoj, interjekcioj, onomatopeaj esprimoj kaj slangaĵoj. Multaj vortoj estas bonkonataj kaj popularaj
inter Esperanto-parolantoj, aliajn oni legas unuafoje kaj iomete miras pri ilia ekzisto (ekzemple: fojnkapulo,
muŝmidzanto, nazmukulo, proksimpisulo, sulkkojonulo, voj-bubalo). Necesus samtempe fari rangtabelon de
la populareco de tiuj esprimoj. Krome estus utile, se oni, kiel tion faris Melnikov, indikus la fonton kaj
kuntekston por tiuj ekzemploj kaj aldonus la tutan frazon, el kiuj tiuj vortoj estis ĉerpitaj. Interesa detalo
estas, ke la vorto ‚volapukisto’ ankaǔ troviĝas en la listo, dum la vorto ‚idisto’ mankas (praktike ambaǔ
esprimoj estas tamen treege malofte uzataj kiel fivortoj, eble malpli en insulta, ol multe pli en ironia senco).
Do, necesus aldoni konkretan kaj klaran priskribon pri la kutimoj de uzado de tiuj vortoj, ĉar alikaze tiuj
vortoj pendas en la aero. Krome oni sin demandu, ĉu ne ankaǔ ekzemple la vorto ‚mensmalsanulo’, kiu ja
estas volonte uzata diagnozo inter esperantistoj kun la celo diskrediti la homon, kies opinion oni trovas
stranga, bizara, idiota aǔ ‚nenormala’, ne ankaǔ troviĝu en tia listo, same kiel eble ankaǔ vortoj kiel
‚finvenkisto’ aǔ ‚raǔmisto’, kiuj en diversaj Eo-medioj servas almenaǔ kiel pejorativaj mokvortoj. Apud ĉiu
esperanta vorto oni trovas anglan tradukon. Estas normale, ke tiaj listoj estas mankohavaj aǔ nekompletaj, ja
ili eĉ faras iom hazardecan impreson. Estus do bone, se oni sisteme okupiĝus pri tiu temo kaj foje eldonus
science verkitan vortaron, seeble plurlingvan, por kompletigi kaj ilustri tion, kio sur tiu ĉi kampo jam aperis
en la pasinteco. Por testi, ĉu Esperanto estas semantike vere internacia lingvo, oni devus ekzameni, ĉu tiuj
fivortoj estas komprenataj kaj aplikataj ankaǔ de ĉinoj, japanoj, koreoj kaj aliaj neeǔropanoj kaj kiujn
emociojn ili povas veki ĉe ili.
Novan aspekton al interlingvistiko alportas la komputikaj programoj por parolsintezo kiel Festival, Mbrola,
Espeak, Diphone, Scheme, Festvox. Klopodante produkti artefarite homajn voĉojn, oni frontas plej diversajn
problemojn, kiujn la aǔtoro resume priskribas. Laǔ la testoj, kiujn Antonio Codazzi, Ĝenovo (p. 144-158),
priraportas, oni asertas, ke Esperanto estas el la vidpunkto de la fonemoj, reguleco kaj kunigo de malsamaj
kulturoj la plej taǔga pontolingvo, do ĝi prezentas taǔgan bazon por la sintezaj lingvoj.
Gravan demandon de la Esperanto-tradukado tuŝas Brian Moon, Luksemburgo (p. 192-202), lige kun la
ampleksaj EU-terminaroj, kiuj estas tradukendaj de unu al aliaj lingvoj. Kompare kun la komenca tempo de
Eǔropa Unio, kiam la franca estis la gvida lingvo de la fondodokumentoj, plej malfrue post la aliĝo de aro da
ŝtatoj en 2004 necesas malignori dudekon da aliaj lingvoj, precipe orienteǔropaj. Nature, la angla kiel
laborlingvo dominas hodiaǔ, sed tio ne signifas, ke la unuopaj landoj lingvistike ne irus sian propran vojon,
solvante terminologiajn tradukdemandojn parte laǔ sia propra gusto, rezignante pri la transpreno de
latinradikaj ‚neologismoj’, kiel ekzemple la dana (kiu uzas ‚nærhed’ anstataǔ ‚subsidiarity’). En tiu
kompleksa situacio situas la ĉefa dilemo de Esperanto: Se necesus traduki ĉiujn formalajn, jurajn, teknikajn
kaj politikajn terminarojn de la EU-dokumentoj al Esperanto aperus la demando kiel oni procedu, kiujn
lingvojn oni konsideru kiel bazon kaj kiujn lingvistikajn regulojn oni apliku ? Ĉu angle ‚multlingualism’
fariĝu en Esperanto aǔtomate ‚multlingvismo’ aǔ prefere ‚multlingveco’, laǔ la pli ofta modelo de la
germana -keit, latva -ība, hungara -ség, nederlanda -heid, dana kaj sveda -het, finna -syys, estona -sus,
slovena -nost, ktp. ? Kiel do oni traduku al Esperanto ‚subsidiarity’ aǔ ‚Vertragsverletzungsverfahren’ – kiu
en iuj lingvoj estas tradukita per ‚malobservo’, en aliaj per ‚malobeo’. Ankaǔ la termino
‚Aufforderungsschreiben’ trovas plej diversajn traduksolvojn en la unuopaj lingvoj, nome de ‚postulletero
(propono por la germana) ĝis ‚minacaverta letero’ (itala) aǔ ‚oficiala sciigo’ (finna kaj litova) aǔ ‚skriba
averto’ (nederlanda). En la pola ekzistas eĉ du eblecoj: ‚avizo pri nerespekto de la leĝo’, aǔ ‚peto forigi
malobeon’. Do, la totala lingva kaoso estas antaǔvidebla. Moon, kiu mem praktike konas la situacion de la
tradukado en Eǔropa Unio, kaj kiu cetere estas vicprezidanto de la Akademio de Esperanto, bedaǔrinde ne
proponas konkretan strategion kiel la Esperanto-movado solvu tiun tradukdefion, kaze ke la esperantistoj
subite estus frontitaj kun ĝi.
Fine de tiu ĉi sekcio la fonetikistino Oksana Burkina, Sankt-Peterburgo (p. 203-212), okupiĝas pri
problemoj de prononco en Esperanto kaj referencas krom al lingvaj respondoj pri fonetiko de Zamenhof,
Waringhien, Kalocsay kaj Wells ankaǔ al propra eksperimento, kiun ŝi faris en sia universitato. En la analizo
interesis la ekzamenantojn precipe la prononco de la vokaloj /a/ kaj /o/ (tio gravas ĉefe ĉe ruslingvanoj) kaj
de la konsonanto /r/ (kio gravas supozeble ĉe germanoj, francoj, danoj, ĉinoj, japanoj, k.a.). Se oni bone
komprenas ŝian rusan tekston, staras inter alie la aserto, ke la „moderna“ aǔ „nuntempa“ (ruse: sovremennoe)
prononco de Esperanto estas la rezulto de kombinitaj tradicioj, de la konscia rilato al la lingvo ĝis la riĉeco
de la parola praktiko. Alia aserto aǔ konkludo estas, ke specifaĵo de Esperanto kompare kun la etnaj lingvoj
estas la kriterioj de la kvalita pritakso de la parolo (ekzemple ‚komprenebleco’ kaj ‚natureco’) kaj la grado de
3