DE HISTORICITEIT VAN HET OUDE TESTAMENT - Groniek

Smelik
In een eerdere publicatie introduceerde ik een methodiek voor het historisch
onderzoek naar het oude Israël. 2 Een belangrijk element hierbij is dat
men een principieel onderscheid maakt tussen de Hebreeuwse Bijbel enerzijds
en de via de archeologie teruggevonden bronnen anderzijds (zowel
tekstvondsten als materiële bronnen). De historische analyse van beide typen
bronnen moet zoveel mogelijk onafhankelijk van elkaar geschieden. Pas in de
eindfase van het onderzoek kan men de historisch betrouwbaar gebleken
bijbelse gegevens in verband brengen met de resultaten van de analyse van de
andere bronnen.
Hiertegenover staat de aanpak, zoals wij die bijvoorbeeld in de 'bijbelse archeologie'
aantreffen: het 'zwaluwstaarten' (dove-tailing, een term van de
invloedrijke Amerikaanse onderzoeker W.F. Albright) van archeologische en
bijbelse gegevens. Dit wil zeggen dat ontbrekende gegevens in de resultaten van
het archeologisch onderzoek zonder meer worden aangevuld vanuit bijbelteksten.
Deze aanpak is reeds vele jaren van verschillende zijden onder zware
kritiek gesteld, maar kent nog steeds vele navolgers.
Inscripties zijn voor het onderzoek van groot belang, omdat het hier om
contemporaine bronnen gaat. Er bestaat namelijk nog een probleem dat tot
dusverre niet is genoemd als het gaat om het gebruik van de Hebreeuwse Bijbel
als historische bron. Er bestaat een groot verschil in tijd tussen het tijdvak
waarin de bijbelse verhalen spelen, de tijd waarin deze zijn opgeschreven, de
periode waarin het Oude Testament als afzonderlijk geschrift is gevormd, en de
oudste complete manuscripten van de Hebreeuwse Bijbel. Dat tijdsverschil kan
zelfs oplopen tot meer dan tweeënhalfduizend jaar. Inscripties daarentegen zijn
rechtstreekse bronnen. Dat wil niet zeggen dat ze daarom ook per defmitie
historisch betrouwbaarder zouden zijn. Wanneer men de stele van koning Mesa
van Moab analyseert, ontdekt men dat de tekst van deze inscriptie niet minder
door ideologie wordt bepaald dan het bijbelhoofdstuk dat over dezelfde koning
gaat (2 Koningen 3).3 Daarbij komt dat inscripties en andere tekstvondsten
vaak incompleet zijn, en wij (te) weinig weten van hun oorspronkelijke context.
Juist wanneer een inscriptie die in Israël of Jordanië wordt gevonden,
beschadigd is, wordt de verleiding groot om de gaten in de tekst aan 'te vullen
op grond van bijbelse gegevens. Een goed voorbeeld waartoe zoiets kan leiden,
biedt het recente onderzoek naar de drie tekstfragmenten die in 1993 en 1994
te Tel Dan (Israël) zijn gevonden. Het beginpunt van de discussie vormt de
ontdekking van het eerste fragment op 21 juli 1993 tijdens Israëlische opgravingen
op deze bekende site. De vondst werd snel wereldkundig gemaakt. De
toon van het persbericht is triomfantelijk: door deze vondst is de historiciteit
van niemand minder dan koning David verzekerd.
2 Zie KA.D. Smelik, Converting the past. Studies in ancient lsraelite and Moabite
historiography (01'5, 28) (Leiden 1992).
3 Zie hiervoor hoofdstuk III van de in de vorige noot genoemde publicatie.
390