DE HISTORICITEIT VAN HET OUDE TESTAMENT - Groniek

De Geus
Kanaän een feit was. En zij laten die eindigen met de verdrijving uit het land
onder Hadrianus (midden tweede eeuw).
Wat zijn, kort gezegd, de bronnen voor zo'n geschiedsschrijving? In de
eerste plaats het OT zelf. Ten tweede externe gegevens, vooral uit Mesopotamië
en Egypte. We moeten hierbij denken aan koningsinscripties, annalen, routebeschrijvingen
van veldtochten, tribuutlijsten, enzovoorts. Overigens dient men te
bedenken dat deze externe bronnen op dezelfde wijze voorwerp van historischkritisch
onderzoek dienen te zijn als het OT. Ten derde noem ik de archeologische
gegevens, waaronder de tekstvondsten op de eerste plaats staan: beschreven
potscherven (ostraca), inscripties in steen en zegelafdrukken op klompjes
klei die eens papyrusdocumenten verzegelden (bul/oe). Uit deze laatste groep
komen in feite onze enige primaire bronnen.
Wanneer ik het OT een 'bron' noem, lijkt het alsof ik het antwoord op de
vraag van dit artikel al binnen smokkel. Daar ligt dus het grootste probleem.
De vragen zijn: bevatten de bijbelboeken die in de christelijk-Europese traditie
'historische boeken' genoemd worden echt geschiedenis?8 Als ze geschiedenis
bevatten wat waren dan hun bronnen? Het is namelijk momenteel een algemeen
geaccepteerd feit dat het grootste deel van de Hebreeuwse Bijbel zijn
huidige vorm kreeg lang ná de beschreven gebeurtenissen. En wie maakten de
keuzes uit het beschikbare bronnenmateriaal? En met welk doel?9
In het algemeen bestaat onder bijbelwetenschappers een scherp besef van
de problemen en de begrenste mogelijkheden van een historische reconstructie
op grond van voornamelijk religieuze teksten. 10
Enkele voorbeelden
Het OT bevat wel degelijk een aantal historische dokumenten. Bijvoorbeeld
Ezra 6:3-5 waar het edict van Cyrus dat de joden terug mochten keren naar
Juda zelfs in de oorspronkelijke Aramese taal geciteerd wordt. Ook sommige
lijsten met steden, of districten en sommige genealogieën gaan duidelijk terug
op oorspronkelijke dokumenten.H Hiertoe behoren ook de regeringsjaren van
de koningen van Juda en Israël, die nauwkeurig bijgehouden werden met het
8 In de Joodse traditie staan deze boeken bekend als de 'Vroege Profeten'.
9 De eerste die bewust oog had voor het feit dat de auteurs en redacteuren niet alleen
interpreteerden maar ook selecteerden, waarmee het dus belangrijk werd om te weten
met 'welke bril op' zij hun werk deden, was Morton Smith, Palestinian parties and polities
thaI shaped the Old Testament (Ncw York 1971). Zie ook G. Garbini, History and id.eology
in ancient Israel (Londen 1986).
10 Ter informatie slechts twee titels: J.M. Miller, The Old Testament and the historian
(Londen 1976) en J. van Seters, In search ofhistory (Londen en New Haven 1983).
11 Bijv. de lijst met Davids helden uit 2 Sam. 23. Deze ligt weer ten grondslag aan 1 Kron.
11 en 1 Kron. 27. Sara Japhet, land II Chronic/es. O/d Testament /ibrary (Londen 1993)
470-472. De argumentatie berust in dit geval voor een groot deel op filologische
argumenten: vorm en type van de eigennamen.
376