DE HISTORICITEIT VAN HET OUDE TESTAMENT - Groniek

De Geus
Gedurende de afgelopen twintig jaar is binnen de oudtestamentische
wetenschap een tweedeling ontstaan. Namelijk tussen een voornamelijk historisch
bepaalde vraagstelling en een primair literair bepaalde. In de afgelopen
tweehonderd jaar ging het hoofdzakelijk om historische vragen: wat zijn de
oudste gedeelten, wat kunnen historisch betrouwbare berichten zijn, hoe zijn de
ontwikkelingen binnen het oude Juda en Israël te verklaren, hoe is een bijbelboek
tot stand gekomen, enzovoort. In de traditionele 'Inleidingen' werd aan de
literaire aspecten zeer weinig aandacht geschonken. Nu was daar ook lang
weinig van bekend. Maar het onderzoek van andere Semitische teksten uit de
Oudheid, bijvoorbeeld uit het oude Ugarit in Syrië (dertiende en veertiende
eeuw v.C.) en uit Mesopotamië, heeft in dit opzicht heel veel opgeleverd.
Tegenwoordig weten we veel meer over de technieken van de Hebreeuwse
dichtkunst en vertelkunst en zijn er steeds meer geleerden die het Oude Testament
bijna uitsluitend gaan benaderen als een literair kunstwerk. 3 Wat het
natuurlijk 66k is. In de praktijk ontwikkelden zich steeds meer synchrone
methoden van interpretatie, los van diachrone. Hoewel naar mijn mening een
combinatie goed mogelijk blijft en verrijkend zou kunnen zijn. Voor de aanhangers
van een synchrone aanpak is de vraag naar de 'historiciteit' nauwelijks nog
relevant. Zij gaan uit van het eindstadium van een tekst: dat wil zeggen de
bijbeltekst zoals die nu voor ons ligt (maar wel in de grondtaal).
In de jaren vijftig verscheen The Bible as history4, en naar aanleiding van
de titel van deze bestseller wordt nu spottend gezegd dat sommige Amerikaanse
collegae alleen nog maar spreken over The Bible as Literature. 5
3 Omdat deze literaire aanpak in Nederland later ingang vond dan in andere landen, geef
ik enige literatuur m.b.t. de 'historische boeken': J. Licht, Storytel/ing in the Bible
(Jerusalem 1978); R. Alter, The art of biblical na"ative (New York 1981); Adèle Berlin,
Poetics and interpretation of biblical na"ative (Winona Lake 1994 2 ); Mijn Leidse collega
J.P. Fokkelman schreef een vierdelig werk Na"ative art and poetry in the books ofSamuel
(Assen 1981-1993).
4 Het betreft het boek van Wemer Keiler, dat aanvankelijk in het Duits verscheen als: Und
die Bibel hat doch recht: Forseher beweisen die historische Wahrheit der Bibel (Düsseldorf
1956). Dit werk maakte vooral furore in de VS onder de titel: The Bible as history. In
Nederland verscheen de eerste druk in 1956 (Amsterdam) onder de titel De Bijbel heeft
toch gelijk. Na vele herdrukken kwam een 'bijgewerkte' editie in 1977 en een 'heniene' in
1980. Het boek is vooral bedoeld om indruk te maken op niet ter zake kundigen en werkt
vaak met associaties en conclusies als "als A en B waar zijn, dan mag je toch verwachten
dat C ook waar is."
5 Het historisch-kritisch ondenoek naar de gelaagdheid en de historische groei van het OT
veronderstelt nogal wat kennis: van het Hebreeuws als de grondtaal; van Latijn en Grieks
t.b.V. de tekstkritiek en het kritisch apparaat, kennis van het Aramees en liefst van het
Assyrisch. Allemaal vaardigheden die een halve eeuw geleden door de Letterenfaculteit
aan de Theologen 'aangeleverd' werden. Deze kennis was in de VS nooit zo aanwezig en
werd vervolgens op Engelse universiteiten ook steeds minder. Dat betekende dat collegae
daar moesten uitzien naar methoden om op een zinvolle en academische wijze met het
OT om te gaan, zonder de 'rompslomp' van al die talen en geschiedenis. Het resultaat is
wel dat 'Old Testament Literature' (uit vertaling!) nu een populair vak is aan veel
Amerikaanse universiteiten.
374