DE HISTORICITEIT VAN HET OUDE TESTAMENT - Groniek

De Geus
Veel commentatoren gaan uit van de vooronderstelling dat we op de meeste
plaatsen in het OT, inclusief Jeremia 26, te maken hebben met een ooggetuigeverslag.
Weliswaar een tendentieus verslag, maar toch een verslag met betrouwbare
elementen. Maar dan rijst onmiddellijk opnieuw de vraag: hoe wist men
dit? Strict genomen wordt de verwoesting van Silo niet vermeld in het OT.
Waren er een soort geschiedenisboekjes in omloop? Hoeveel 'mondelinge
overlevering' kunnen we veronderstellen? Niet alleen Jeremia kende het lot van
Silo, maar zijn gehoor kennelijk ook, anders zou zijn betoog geen effect gehad
hebben. Ten aanzien van het Micha-citaat wordt vaak gesteld dat deze plaats
een bewijs is van de nauwgezetheid waarmee de woorden van de profeten
bewaard en overgeleverd zijn. 22 Niemand heeft tot nu toe nog een bevredigend
antwoord kunnen geven op de vraag hoe die overlevering precies plaats
gehad heeft in die eerste tijd.
Gedurende de afgelopen tien jaar zijn steeds meer stemmen gaan klinken
die deze vooronderstelling, dat we in principe met ooggetuigeverslagen te
maken hebben, of met latere bewerkingen daarvan, afwijzen. Zij zien het OT
groeien als het resultaat van voornamelijk literaire arbeid van een beperkte
kring van schrijvers, profeten en andere intellectuelen. Voor hen is de verankering
in de geschiedenis voornamelijk een secundair, literair proces. Dit geldt
ook voor de redactionele notitie Jer. 26:1, die de 'gebeurtenissen' van Jer. 26
verbindt met de regering van koning Jojakim. De koning speelt in het 'proces'
tegen Jeremia vreemd genoeg geen enkele rol. Aangezien de verzen 20-23
Jojakim schilderen als een vorst die korte metten maakte met oppositie, is het
moeilijk voorstelbaar dat hij in een zaak tegen een figuur als Jeremia op de
achtergrond kon blijven. Ook de gang van zaken met het Micha-citaat roept
vragen op. Ten eerste is dit de enige plaats in de hele profetische literatuur
waar een op naam gesteld letterlijk citaat van een andere profeet gegeven
wordt. Dat is denkbaar voor een 'geleerde', die een bibliotheek ter beschikking
heeft of veel eenvoudig uit het hoofd kent, maar het bevreemdt in een ooggetuigeverslag.
Verder is de reactie vreemd. Er staat nergens in Micha dat koning
Hizkia (715-679) berouw toonde, sterker nog Hizkia wordt niet eens genoemd.
Zou de te verwachten reactie niet eerder zijn: "er is toen ook niets gebeurd, dus
waarom zouden we ons nu dan zorgen maken?" De conclusie moet zijn dat de
ontstaansgeschiedenis van dit hoofdstuk veel gecompliceerder is en niet zomaar
opgevat kan worden als een eenvoudig verslag van wat er eens in 608 23 in de
Tempel gebeurde. 24
22 "Het is opmerkelijk dat volgens Jer. 26:17-18 enkelen uit 'de oudsten des lands' een
honderd jaar na Micha's profetisch optreden voor Jeremia in de bres springen met Ie
verwijzen naar de prediking van de man van Moreseth-Gath. Zijn optreden moet
derhalve bij de bevolking van het plalleland grole indruk hebben gemaakt." A.S. van der
Woude, Micha. (Prediking van het Oude Testament) (Nijkerk 1976) 9.
23 Eerste jaar van Jojakim, die regeerde van 608-598.
24 Zie hiervoor bijv. de uitgebreide commentaar van R.P. Carroll, Jeremiah. Old Testament
Library (Londen 1986) 513-522.
380