DE HISTORICITEIT VAN HET OUDE TESTAMENT - Groniek

Historiciteit als legitieme vraag
Historiciteit van het Oude Testament
De vraag naar de historiciteit van het Oude Testament (OT) wordt vaak
terzijde geschoven met de stelling dat het OT een religieus werk is en dus geen
geschiedenisboek. Daar moet tegenin gebracht worden dat het OT veel delen
bevat die duidelijk wel begrepen willen worden als geschiedenis. Bovendien
moeten we vaststellen dat het in de praktijk door veel mensen wel degelijk als
geschiedenisboek gehanteerd wordt. Dit zijn al voldoende redenen om de vraag
van een historicus naar de historiciteit uiterst legitiem en relevant te vinden. Ik
zelf zou het OT willen omschrijven als een boek 6ver geschiedenis. In het
vervolg zal ik daar nader op ingaan. .
De discussie over de historiciteit van het OT is vaak verwarrend, omdat zij
gevoerd wordt op drie verschillende niveau's. Namelijk op dat van de historici
die vragen naar de aanwezigheid en de betrouwbaarheid van bronnen, op dat
van de theologen die nadrukkelijk een extra vraag toevoegen: "wat kunnen wij
daarvan leren?" Overigens wordt de Bijbel aan de Nederlandse universiteiten in
de meeste gevallen op zuiver historisch-kritische wijze bestudeerd.
Tenslotte woedt de discussie ook nog op het vlak van de ideologie of de
cultuur, met de vraag of iets waar mág zijn in het kader van onze cultuur,
waarin alles wat naar godsdienst ruikt taboe lijkt te zijn. Of zelfs of het politiek
wenselijk is of iets waar is.
Historici
Vanaf het begin van de oudtestamentische wetenschap, aan het einde van de
achttiende eeuw, heeft men geprobeerd een kritische en onafhankelijke 'Geschiedenis
van het Volk Israëls ' te reconstrueren. Zo'n onafhankelijke 'geschiedenis'
had men nodig om als het ware als een toetssteen naast het OT te
kunnen leggen. 6 Aandachtige lezing van het OT leerde immers dat bepaalde
bijbelse berichten elkaar lijken uit te sluiten of zo onwaarschijnlijk zijn, dat de
historicus wel gedwongen wordt keuzes te maken, of te vragen naar een 'historische
kern'. Hierbij wijs ik al vast op de merkwaardigheid dat vanaf het begin
'het volk Israël' onderwerp van geschiedsschrijving was. Dit is in de meeste
gevallen nog steeds zo. Hoewel er altijd ook historici van naam geweest zijn die
een volk nauwelijks een voorwerp van geschiedschrijving vonden, alleen staten
zouden geschiedenis maken? Zij laten de 'historische periode' dan ook beginnen
met de staatsvorming onder David, toen de vestiging van de Israëlieten in
6 Binnen het Jodendom ontstond aan het begin van de negentiende eeuw dezelfde
behoefte om een onafhankelijke, 'seculiere' geschiedenis van het volk in de bijbelse tijd te
schrijven. Dit was zelfs één van de voornaamste taakstellingen van de toen net ontstane
beweging die zich WISSenschaft des Judentums ten doel stelde. .
7 Een recent voorbeeld hiervan is J. Alberto Soggïn, An introduction to the history of [srae/
and Judah (Londen 1993).
375