bekijken - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

15
vend zijn als men naar een specialist van de nieren ging en zonder nierziekte
thuiskwam; in iedere film is goddank een portie film pur te ontdekken, zoals in ieder
schilderij kompositie of kleur niet ontbreekt. Het is daar met de kwaal van de
‘onliteraire en plastiese kijk’ trouwens even erg: nadat het publiek bij De Stervende
Moeder heeft geweend, bij De Les aan het Harpsichord vertederd geglimlacht, bij
De Slag van Rivoli het paard en de kromsabel van Bonaparte bewonderd en bij de
gewonden diep gezucht, komt de enig-ware kenner binnen, die het na trouwe
oefening zover heeft gebracht dat hij geen moeders, geen piano's, geen paarden
en uniformen meer ziet. En luister naar zijn geboden van wat men in een schilderij
alleen genieten mag: palet en penseelstreek, de geometriese basis van Da Vinci's
Blijde Boodschap en het clair-obscur van De Nachtwacht, waarop de grote kapitein
en de kleine luitenant geen militairen, geen mensen meer zijn, volstrekt niets zoniet
elementen in de kompositie! - en het gaat er niet meer om of Da Vinci en Rembrandt
hun onderwerp wisten op te heffen tot het plan van een schilderkunstig meesterwerk,
maar of hun meesterwerken zó schilderkunstig mogen heten, dat er volstrekt geen
onderwerp meer zijn kan.
Maar deze mentaliteit heeft tenminste haar ergste woede of dogma's gehad, haar
projektielen tegen het burgerlik gezond verstand, en alle abstrakte argumenten vóór
en na het systeem-Mondriaan. De film verkeert misschien in een ander stadium:
strategiese overwegingen schijnen hier nog volop te heersen, al naderen producers
en cineasten elkaar zozeer en al heet het experiment voorbij te zijn. Of anders komt
men tot de konklusie dat zij die het heilige vuur van deze kunstopvatting verzorgen,
hun oude waarheden nog zo streng doen gelden om een kompromis te bedekken,
het kompromis juist tussen producer en cineast; dat hier met een halve overwinning
wordt gekoketteerd om beter te zwijgen over een halve nederlaag. Er is een verschil
in wezen tussen een film van Ruttmann en Sjanghai Express, dat door geen
algemeen axioma voor filmkunde wordt verdoezeld. Maar ten slotte heeft men hier
wellicht botweg te doen met het banaalste verschijnsel van beroepsdeformatie, de
verkalking of hoe men het noemen wil, de vervalsing malgré soi, van de autentieke
specialist.
E. du Perron, De smalle mens