Arbobalans 2000

15 De extra personeelscapaciteit die
kan worden gerealiseerd door een
reductie van het ziekteverzuim
met 1 % is een maximum raming.
Een kanttekening hierbij is dat een
reductie van het ziekteverzuim
niet zonder meer leidt tot een
reductie van het aantal (moeilijk)
vervulbare vacatures. Het kan zijn
dat het ziekteverzuim wordt opgevangen
door collega's of doordat
de persoon in kwestie bij terugkeer
een tandje bij moet zetten om
de achterstanden weg te werken.
In dit geval leidt een reductie van
ziekteverzuim niet tot een geringere
capaciteitsvraag, maar tot een
ontlasting van het bestaande
personeel.
16 Van Binnendijk & Van Deursen,
te publiceren in december 2000
17 In het gebruikte statistische model
wordt er van uitgegaan dat de
mogelijkheden om de onderzochte
arbeidsrisico’s tot een minimum
te beperken in iedere sector aanwezig
zijn. Een optimale reductie
van een risico komt in het model
neer op de aanname dat werknemers
uit de sector ‘nee’ antwoorden
op de vragen die betrekking hebben
op dat risico. In de praktijk zal een
dergelijke reductie niet mogelijk
zijn. Toch mag op basis van de
onderzoeksgegevens worden
verwacht dat een substantiële vermindering
van de kans op
gezondheidsklachten en ziekteverzuim
kan worden gerealiseerd indien
de blootstelling aan een
aantal arbeidsrisico’s aanmerkelijk
wordt teruggebracht. De percentages
geven vooral een mogelijke
prioritering van de aanpak aan.
18 In het onderzoek is het begrip
‘vaardigheidsmogelijkheden’ gemeten
met een schaal die bestaat
uit de items: ‘eentonig werk doen’,
‘zelf oplossingen moeten bedenken
bij problemen in het werk’,
‘zich kunnen ontplooien’ en ‘goede
aansluiting van werk bij
opleiding/ervaring’.
19 SCP, 1999
10
Personeelscapaciteit
Ook als oplossing van arbeidsmarktknelpunten zijn positieve effecten te verwachten van een effectieve
aanpak van verzuim: 1% reductie levert 60.000 banen op. 15
Effect reductie ziekeverzuim met 1 procentpunt op knelpunten arbeidsmarkt
jaar 1998 ziektverzuim extra capaciteit openstaande moeilijk
bedrijfssector door reductie vacatures ** vervulbare
% ziekteverzuim */** vacatures **
Bankwzen 4.5 1.5 0.8 0.1
Bouwnijverheid 4.7 4.1 8.4 5.6
Grafischesector 5.0 1.3 1.6 0.9
Onderwijs 7.2* 4.0 8.6 3.4
Horeca 2.7 2.5 4.6 2.4
Zorg 7.3 9.1 12.9 4.4
Schoonmaak 6.3 - 3.6 1.4
Transport 4.9 `1.8 2.5 0.9
Detail/groothandel 3.6 10.0 21.7 9.1
Metaal- en electrotechnischeindustrie 4.5 3.8 6.8 3.5
Landbouw en visserij 3.4 1.1 2.0 1.1
Totaal (exclusief overheid) 5.0 59.6 116.8 52.0
* cijfer 1997 en door andere berekeningwijze niet geheel vergelijkbaar met andere percentages **vacatures (x 1000)
Berekening van SZW op basis van gegevens CBS, 1999
Per sector een verschillende aanpak
Om beter inzicht te krijgen met welke aspecten van arbeidsomstandighedenbeleid het best verzuimreductie
kan worden gerealiseerd, is dit jaar in opdracht van SZW de samenhang tussen arbeidsrisico’s,
gezondheidsklachten en ziekteverzuim in 33 sectoren onderzocht. 16 Ter illustratie worden de resultaten
uit dit onderzoek voor een aantal sectoren toegelicht. 17
Tabel 5 in de bijlage geeft weer in hoeverre een optimale vermindering van de lichamelijke belasting leidt
tot het verminderen van klachten aan het bovenlichaam of het verminderen van verzuim wegens deze
klachten. In tabel 6 en 7 is de statistische samenhang tussen de psychische belasting op het werk en het
percentage werknemers met burnout-klachten weergegeven. De onderzoeksgegevens laten zien dat de samenhang
tussen risico’s en gezondheidseffecten en verzuim per sector verschilt. Zo kan het verzuim in de zorg
beperkt worden door een optimale reductie van lichamelijke belasting, terwijl in het onderwijs aanpak
van de werkdruk doeltreffender is. In de sectoren vervoer, communicatie en industrie kan het verzuim
beter beperkt worden door vergroting van de vaardigheidsmogelijkheden. 18 Burnout-klachten kunnen in
de sectoren handel en horeca aanzienlijk verminderd worden met het optimaliseren van de vaardigheidsmogelijkheden.
In de sectoren onderwijs en zorg biedt het wegnemen van de hoge werkdruk juist meer soelaas.
Uit het onderzoek blijkt dat een hoog arbeidsrisico niet per definitie leidt tot een slechte gezondheid of
een hoog ziekteverzuim. Zo hebben in de landbouw twee keer zo veel werknemers lichamelijke klachten
als gemiddeld, maar gaat dat niet gepaard met een verhoogd verzuim(of een hoge WAO-instroom). Het
lage verzuim en arbeidsongeschiktheidscijfer in de landbouw zou in verband gebracht kunnen worden met
het grote aantal zelfstandigen in de landbouw. Uit onderzoek blijkt dat boeren ook tot een hogere leeftijd
doorwerken dan werknemers in loondienst, ondanks ongunstige arbeidsomstandigheden. Dit wordt ook
in verband gebracht met het grote aantal zelfstandigen in deze sector. 19 Anderzijds komt het voor dat een
bepaald risico binnen een bedrijfstak weinig voorkomt, maar wel gepaard gaat met sterke gezondheidseffecten.
In de handel bijvoorbeeld ervaart een relatief kleine groep werknemers een hoge werkdruk.
Deze kleine groep heeft tevens een verhoogd ziekteverzuim.
Het onderzoek toont aan dat het van belang is de samenhang tussen arbeidsrisico’s en gezondheidseffecten
sectorgewijs na te gaan. Zo blijkt bijvoorbeeld het meest voorkomende risico, niet noodzakelijkerwijs het
meeste risicovolle kenmerk te zijn ten aanzien van ziekteverzuim. Bij een sectorgewijze aanpak van
arbeidsomstandigheden dient daarom - behalve op het vóórkomen van arbeidsrisico’s - ook te worden gelet op
de gezondheidseffecten als gevolg van deze risico’s. Om nog beter inzicht te verkrijgen in de samenhang tussen
arbeidsrisico’s en gezondheidseffecten zal dit onderzoek volgend jaar worden herhaald waarbij tevens wordt
beoogd een verdere uitsplitsing te maken naar sectoren en een aantal demografische kenmerken zoals geslacht en
leeftijd.
Arbobalans 2OOO