De Utrechtse munten ten tijde van bisschop David van Bourgondië

26 H. ENNO VAN GELDER
hogere gehalte duidelijk een andere munt. In de instructies van de volgende
jaren tot en met 1482 wordt telkens een Davidsgulden als goudstuk genoemd,
zij het dat het gehalte tij vrijwel gelijkblijvend gewicht geleidelijk verlaagd
wordt van 18 tot 16 karaat. Naar alle waarschijnhjkheid is hiermee bedoeld de
gulden van Rijnlands type met tronende Sint Maarten (no 5), het meest voor­
2 1
komende goudstuk uit Davids regering. Uit 16e eeuwse wisselaarsinstructies
is bekend dat deze guldens inderdaad in twee verschillende gehaltes voorkwamen:
18 karaat met de afkorting EPIS in het omschrift der voorzijde en 16 karaat
met EPS (dit blijkt overigens een simplificatie te zijn van een iets geleidelijker
ontwikkeling). Deze gulden is dus gedurende bijna 20 jaar krachtens verschillende
instructies zonder wezenlijke verandering van de beeldenaar geslagen.
Naast de nieuwe ingevoerde gulden schrijft de instructie van 1464 zilveren
munten voor die aangeduid worden met de niets-zeggende naam Utrechtse penning.
Kennelijk zijn bedoeld stuivers en onderdelen. Gewicht en gehalte van de
nieuwe munten zijn slechts een fractie lager dan die van 1457. Het ziet er naar
uit dat hier een voortzetting bedoeld werd van de voorafgaande reeks met een
kleine aanpassing aan de inmiddels opgetreden slijtage, zoals dat in 1466 ook in
de Bourgondische Nederlanden gedaan werd. In ieder geval is de uitgifte - ook
als een niet teruggevonden nieuwe beeldenaar werd ingevoerd - uiterst beperkt
geweest: de recesbrief van 1469 wekt de indruk, dat alleen gouden munten, dus
de nieuwe Davidsguldens, werden afgeleverd.
In 1464 werd behalve de reeds uit 1457 daterende stuiver, halve en kwart
stuiver ook een munt van een achtste stuiver genoemd. Aanvullende instructies
van 1469 en 1470 wijzigen gewicht en gehalte van deze denominatie en die van
de kwart stuiver, maar noemen de grotere zilverstukken niet meer. Dit wijst op
een hervatting - op enigszins aangepaste muntvoet - van deze kleine soorten.
Deze kunnen met grote waarschijnlijkheid herkend worden in de kwart en
achtste stuiver van zuiver Bourgondisch type (nos. 8 en 9), die inderdaad het
door de instructie vereiste gewicht hebben. Dat de kwart stuiver in deze periode
gedateerd moet worden, blijkt ook uit muntvondsten: hij komt niet in de oudere
schatten voor, maar wel geregeld in ca 1480 afgesloten complexen - vondsten
Utrecht, Hoensbroek en Nederheim -, zodat hij aan de munten uit de jaren '70
moet voorafgaan. De achtste stuiver is hiermee, door het type en het over beide
zijden doorlopende omschrift, onmiskenbaar verbonden.
Tegelijk werd in 1469 voor het eerst tijdens deze regering een kleine munt van
1 duitken (= 1/48 stuiver) genoemd. Daar deze kleine munten vrijwel nooit in
vondsten voorkomen, kan slechts met reserve verondersteld worden dat hier
-de zeldzame duitkens met borstbeeld van Sint Maarten (no 10) thuis horen: het
- 21
Hierover H. Enno van Gelder in American Numismatic Society, Centennial Publication,
New York 1958, blz. 239-272.