De Utrechtse munten ten tijde van bisschop David van Bourgondië

18 H. ENNO VAN GELDER
beeldenaar in enorme aantallen geslagen: het is de enige munt van bisschop
David die nog in de 16e en 17e. eeuw in de circulatie voorkwam. Dit was overigens
alleen mogelijk door in de loop van de jaren enige malen het gehalte te
verlagen en op die wijze aan de concurrentie om het aanbod van goud het hoofd
te bieden. Overigens werd daardoor het oorspronkelijk verband met de Rijnse
gulden verbroken. De late emissies van 1492 en 1494 hebben dan ook een andere
beeldenaar dan de oudere Davidsguldens.
In dezelfde periode dat in de bisschoppelijke munt te Wijk-bij-Duurstede wel
goud, maar nauwelijks zilver werd aangemunt, begon de aktiviteit van een ander
munthuis op Stichts gebied. De stad Deventer begon in 1466 met de uitgifte van
eigen zilveren munten: jagers, witpenningen, halve witpenningen en kleinere stukken.
Deze zijn geheel buiten medewerking van de bisschop uitgegeven, al vertonen
de grotere stukken diens wapen als landsheer, maar niet zijn naam of waardigheid
9
. Deze emissie heeft voortgeduurd tot 1474 en is bijzonder omvangrijk
geweest. Kennelijk hangt deze overvloedige aanmunting samen met het, na een
schaarste van vele jaren, weer in toenemende mate beschikbaar komen van zilver.
De grote aanmuntingen van Karei de Stoute behoren in hetzelfde kader, evenals
de na een verslapping weer toenemende productie van jagers en vliegers door
de stad Groningen.
Een onvermijdelijk nevenverschijnsel van deze hausse in de aanmunting van
zilver was ook een toeneming van de aanmaak van minderwaardige nabootsingen.
In de Stichtse gebieden drongen in het bijzonder vliegers door van laag
gehalte sedert 1473 geslagen door de Friese steden als Bolsward, Sneek en
Leeuwarden. Zij komen weldra vrij geregeld in Nederlandse vondsten voor,
evenals Duitse imitaties uit Essen, Mors, Limburg e.a. Zowel te Deventer
als te Utrecht wordt door de overheden hiertegen gewaarschuwd 10
. Deze toenemende
concurrentie heeft wel veroorzaakt dat de muntslag te Deventer, dat
kennelijk geen verzwakking van de sinds 1464 geldende muntvoet wilde aanvaarden,
in 1474 gestaakt werd.
Tegen deze achtergrond moet de hervatting van de zilveraanmunting door
bisschop David zelf in 1474 worden gezien. In dat jaar begint te Wijk een omvangrijke
uitgifte van jagers, witpenningen en halve witpenningen, dezelfde denominaties
die kort te voren te Deventer geslagen waren. Voor de jager wordt het
te Deventer, en vroeger te Groningen, gebruikte type met dubbel omschrift gekozen.
Voor de witpenning kon de Deventerse beeldenaar met opvallend stedelijk
wapen niet worden gebruikt, maar werd teruggegrepen op het Rijnlandse
type, waarbij Sint Pieter door Sint Maarten werd vervangen als op de guldens
van 1464. Op de jagers wordt voor het eerst de psalmspreuk „Memento Domine
10
9
Van der Chijs, Utrecht, pl. 17,11 - 18,22 en Overijssel,.^.. 12, 17-18.
Van der Chijs, Utrecht, p. 484 en (ongepubliceerd) Oud-archief Deventer, cat. 926, f° 58.