De Utrechtse munten ten tijde van bisschop David van Bourgondië

12 H. ENNO VAN GELDER
uit naar hulp van buiten. Zij vonden die bij hertog Jan II van Kleef, die een
aantal ruiters zond, waaronder zijn broer jonker Engelbert. Ridders en steden
van het Nedersticht benoemden hem, in afwachting van de aanwijzing van een
nieuwe bisschop, op 11 februari 1482 tot ruwaard om in plaats van David het
wereldlijk gezag uit te oefenen.
De oorlog werd intussen met wisselend succes en ten detrimente van het
Utrechtse platteland voortgezet, althans zolang het Bourgondische leger door
de oorlog met Frankrijk aan de zuidgrens van de Nederlanden gebonden was.
Na de vrede van Atrecht (23 december 1482) echter kreeg Maximiliaan de handen
weer vrij en kon David een beroep doen op militaire ondersteuning door
zijn neef. Deze verscheen inderdaad met troepen, sloeg het beleg voor de stad en
veroverde deze na een insluiting van twee maanden op 3 september 1483. Jonker
Engelbert en de burggraaf van Montfoort waren al in juli verdwenen, de
leiders van de partij werden uit de stad verbannen en de bisschop werd in zijn
gezag hersteld.
De laatste regeringsjaren van bisschop David zijn betrekkelijk rustig verlopen.
Het opleven van de burgeroorlog in de Bourgondische Nederlanden in dé jaren
1488-1492 en de in 1492 begonnen oorlog in Gelderland hebben in het Utrechtse
sticht geen directe politieke gevolgen meer gehad. De Bourgondische invloed
aan het bisschoppelijke hof te Wijk-bij-Duurstede, die door de veldtocht van
1483 was gevestigd, bleef in sterke mate bestaan. Vooral het Nedersticht werd
meer en meer een aanhangsel van de Bourgondische staat. Toen bisschop David
dan ook op 16 april 1496 in zijn residentie overleed, kon Philips van Bourgondië,
een veel jongere halfbroer van de bisschop, die vestingcommandant van
Duurstede was, ondanks verzet te Utrecht weer de benoeming van een Bourgondische
protégé doorzetten: de nieuwe bisschop werd Frederik van Baden,
die 17 september 1496 geïnstalleerd werd.
Het Utrechtse geldstelsel
De basis van het geldstelsel 3
is ten tijde van bisschop David de stuiver. Deze
wordt te Utrecht ingedeeld in 12 witten, ieder van 4 duitkens (ook deutken,
doytkin geschreven). Als hogere eenheid fungeert meestal de Rijnse gulden,
d.w.z. de gouden gulden van de keurvorsten aan de Rijn, die in tegenstelling tot
de inheemse en Bourgondische goudstukken gedurende het grootste deel van de
15e eeuw een vrijwel constante intrinsieke waarde behield.
Dit systeem van Rijnse gulden, stuiver en wit was echter aan een inhaerente
spanning onderhevig. Terwijl de waarde van de gouden gulden nauwelijks
3
De uiteenzettingen van N. B. Tenhaeff over het Utrechtse geldwezen dienen met omzichtigheid
te worden gebruikt: Inleiding in Bronnen tot de bouwgeschiedenis van den Dom te
Utrecht, deel II, 1, 's-Gravenhage 1946en Tijdschrift voor Geschiedenis 49(1934), p. 454-476.