hoofdstuk - ImageEvent

Fiamminghi, Nederlandse beeldhouwers in Italië
Terwijl kleine aantallen glasblazers en majolicabakkers uit Italië naar de Lage Landen trokken, was er een
omgekeerde beweging die veel sterker was in de 16de eeuw. Veel kunstenaars trokken over de Alpen om
in Italië de antieken te bestuderen en uit economische motieven. Belangrijkste reisdoelen waren Rome en
Florence. Onder de Italië-gangers waren vooral de Nederlandse beeldhouwers en zilversmeden opvallend
succesvol. Van deze 'fiamminghi' zoals ze werden genoemd waren Willem van Tetrode (ca. 1525-1580) uit
Delft en Giambologna ('Jehan de Boulogne', 1529-1608) uit Douai in zekere zin de wegbereiders. Zij
werden onmiddellijk gevolgd door een grotere groep beeldhouwers waartoe Hans Mont (ca. 1545-na
1582) uit Gent, Elias de Witte uit Brugge (werkzaam in Florence 1567-1574), Johan Gregor van der
Schardt uit Nijmegen, Hubert Gerhard (ca. 1540/50-voor 1621) uit 's-Hertogenbosch, Adriaen de Vries
(1556-1626) Pierre de Francqueville ('Francavilla', 1548-1615) uit Kamerijk, Frans Aspruck (overleden ca.
1575) uit Brussel, Alexander Colijn (1527-1612) uit Mechelen en de Vlaming Jacob Cornelisz Cobaert (ca.
1535-1615).
Hun loopbanen vertonen opvlende overeenkomsten: de meesten verbleven geruime tijd in Italië, zij
verwierven opdrachten uit de hoogste kringen en daarmee een grote reputatie. Vaak werkten zij ook voor
dezelfde groep opdrachtgevers, vooral Italiaanse en Duitse vorsten. Deze beeldhouwers bepaalden in
hoge mate het gezicht van de sculptuur in Europa. Velen van hen onderscheidden zich als modelleurs,
wier werk in brons werd gegoten. Dat laatste doet vermoeden dat tenminste een deel van hen in eigen
land was opgeleid als edelsmid. Voor hen was de overstap naar het werken in brons niet zo groot, want
bronssculptuur en edelsmeedkunst hebben diverse raakvlakken, ondermeer in het modelleren en het
ciseleren.
Dat juist de Nederlanders zo'n belangrijk deel uitmaakten van de succesvolle beeldhouwers in Europa is
veroorzaakt door een complex van factoren. De opkomende Reformatie heeft zeker een rol van betekenis
gespeeld. Het gebruik van beelden stond in de Nederlanden immers volop ter discussie. Bovendien
verloor de roomkatholieke kerk geleidelijk terrein en daarmee nam haar belangrijke rol als opdrachtgever
voor beeldhouwers af. Een seculier mecenaat voor beeldhouwkunst - traditioneel het terrein van vorsten
en hoge adel - was er vanaf 1550 nauwelijks nog. Meer dan enig andere kunsttak werden de beeldhouwers
geplaagd door deze mecenaats-verschuivingen. Het feit dat de Nederlanden vanaf 1568 continu het toneel
van oorlogsvoering vormden, met zeer negatieve effecten op de economie, zal de emigratie van
kunstenaars naar andere delen van Europa hebben benvloed. Het buitenland trok Nederlandse
kunstenaars, beeldhouwers in bijzonder, aan vanwege de kansen op vorstelijke protectie, waar het in eigen
land zozeer aan ontbrak. Het hofkunstenaarsschap was buitengewoon aantrekkelijk, omdat het allerlei
financiële en sociale privileges met zich meebracht en het kunstenaars bovendien onafhankelijk van de
gilden maakte.
Willem van Tetrode werkte vanaf 1550 in Florence, onder meer aan de sokkel van Cellini's beroemde
bronzen Perseus. Later was hij werkzaam in Rome. Zijn hoofdwerk was een grote kunstkast ('studiolo')
voor de graaf van Pitigliano, versierd met vele bronzen beelden naar Antieke voorbeelden. Omstreeks
1567 keerde Tetrode naar zijn geboortestad Delft terug, waar hij werkte aan twee stenen altaren. Ook
bracht hij toen een nieuw fenomeen mee naar zijn vaderland: kleine bronzen beeldjes voor verzamelaars.
Zijn driedimensionale composities in brons, zoals de Hercules Pomarius (afb. 22), waren van invloed op
de artistieke ontwikkeling van de graficus Goltzius en op de beaeldhouwer Hendrick de Keyser.
10
Genootschap gesticht in 2002 voor studie en behoud pvan beeldhouwkunst uit de Lage Landen
www.lowcountriessculpture.org • info@lowcountriessculpture.org