hoofdstuk - ImageEvent

gecannelleerde zuiltjes en een kroonlijst, alles gedecoreerd met acanthusranken, maskerons, grotesken,
kandelabers en schelpmotieven.
Het epitaaf is sterk beschadigd. Het is veel van zijn oorspronkelijke polychromie verloren, maar erger is
dat vrijwel alle gezichten zijn weggehakt. Opvallend is dat het decoratieve deel van het epitaaf nagenoeg
ongeschonden is gebleven. Zulke gerichte beschadigingen zijn karakteristiek voor een systematische
'zuivering' op ideologische gronden en gaan terug op de Beeldenstorm van 1566. Deze golf van
iconoclasme, geleid door orthodoxe protestantse volgelingen van Calvijn, spoelde in dat jaar enkele
maanden over de Nederlanden en vernielde een groot deel van het kerkelijk kunstbezit. De Beeldenstorm,
die nog gevolgd werd door kleinere uitbarstingen van iconoclasme in de volgende decennia, was van
verstrekkende invloed op de kunstproductie in het land. Kunst voor devotie, zoals altaarstukken,
reliekhouders en heiligenbeelden, was na 1566 vrijwel overal taboe. Beeldhouwkunst werd door de
godsdiensthervormers radicaal verbannen uit de kerken onder verwijzing naar het tweede van de Tien
geboden: 'Gij zult U geen gesneden beelden maken'. Onderwerpen die in de ogen van de protestanten als
te roomskatholiek, te idolaat, werden ervaren werden sindsdien gemeden. Alleen in het Zuiden waar het
roomskatholieke kerkgezag zich handhaafde kon de sculptuur zich goed herstellen van deze systematische
'zuivering'.
Enkele specialisaties
Het fenomeen van seriematig, efficiënt werken beperkte zich geenszins tot de altaarproductie in
Vlaanderen. De toenemende welvaart en handelsexpansie gedurende de 16de eeuw werkte specialisatie
onder kunstenaars in de hand. Ook was er sprake van concentratie van specifieke kunsttakken in bepaalde
steden. In Brussel en Oudenaarde concentreerden zich bijvoorbeeld de tapijtweverijen, in Antwerpen de
majolica-productie en de glasblaaskunst, in Mechelen de albastsculptuur (cleynstekers) en het maken van
kleine houten heiligenbeeldjes ('poupées de Malines'), in Utrecht de productie van goedkope pijpaarden
beeldjes en van zandstenen schouwen.
Onduidelijk is waar de productie van het microsnijwerk gesitueerd moet worden, al is zeker dat deze
speciale kunsttak in een van de grotere Vlaamse steden plaatsvond. Enkele ateliers maakten hier in de
eerste helft van de 16de eeuw allerlei kleinoden uit buxushout bestemd voor privé-devotie, zoals
rozenkransen, gebedsnoten en miniatuur-altaren. De gebedsnoot die aan de verder onbekende snijder
Adam Dircksz. wordt toegeschreven heeft het wapen van de Delftse regent Evert Jansz. van Bleiswijk
(1460-1531). Het stuk werd dus in opdracht vervaardigd.(afb. 7) Het is een balletje van buxushout, dat
met een scharnier in twee helften openvalt. Binnenin zijn twee minuscule reliëfs aangebracht die op een
oppervlak van enkele vierkante centimeters een grote variatie aan details laten zien die alleen door de grote
retabels wordt geëvenaard. De bezitter van het voorwerp kon het stuk als een sieraad aan zijn gordel
dragen en zo overal en op elk moment zijn devotionele behoefte bevredigen. Bovendien onderstreepte
het zijn welvarende status.
Een gelijksoortige artistieke virtuositeit is zichtbaar in een miniatuur retabel uit hetzelfde atelier.(afb. 8)
Ook dit werkstuk diende de private godsdienstoefening, maar zal zeker ook als kunstwerk per se zijn
tentoongesteld. De ongelooflijke hoeveelheid details zijn een lust voor het oog en zullen de toeschouwers
hebben vermaakt en verbaasd. In die zin moet het stuk worden gezien als een voorloper van de latere
Kunstkammer-werken, kunstwerken die om hun zeldzaamheid en kunstigheid werden verzameld door
vorsten en vermogende burgers. Onder de kopers van het microsnijwerk bevonden zich dan ook zeer
vooraanstaande personen, leden van hoogadellijke familieas en zelfs de Engelse koning Hendrik VIII.
4
Genootschap gesticht in 2002 voor studie en behoud pvan beeldhouwkunst uit de Lage Landen
www.lowcountriessculpture.org • info@lowcountriessculpture.org