hoofdstuk - ImageEvent

(1615-1686) en Willem Kerricx (1652-1719) werkten voornamelijk in dienst van kerkelijke opdrachtgevers.
Er werden gebeeldhouwde preek- en biechtstoelen gemaakt, koorhekken, communiebanken, altaren en
grafmonumenten. De vigerende stijl was een elegante, maar overdadige late barok, waarin Italiaanse en
lokale elementen zich vermengen tot allegorische taferelen. Het grafmonument dat Pieter Scheemaeckers
maakte voor de familie Van Delft in Antwerpen is, ofschoon nog in de 17de eeuw ontstaan, karakteristiek
voor deze stijl.(afb. 85) Het is een hangend monument, waar door middel van barokke kunstgrepen uit de
school van Bernini een klein dramatisch toneelstuk wordt opgevoerd: Chronos trekt een voorhang weg,
waardoor de mens geconfronteerd wordt met zijn lot, de Dood die zich als een skelet aan hem
vastklampt. Met zijn naar de hemel gerichte blik verwijst de mens naar zijn apotheose, zijn echte redding.
In de Zuid-Nederlandse beeldhouwkunst vormen zulke apotheose-allegorieën de barokke tegenhangers
van de vanitas-uitbeeldingen in het Noorden. Zowel in Noord als Zuid neemt de aandacht voor sculptuur
af in de tweede helft van de 18de eeuw; In de Zuidelijke Nederlanden was de beslissing door Maria
Theresia om de Jezuieten-orde af te schaffen de oorzaak voor een terugslag in katholiek kerkelijk
mecenaat en voor de afbraak van veel bestaande beelden en kerkmeubels. Veel van de Jezuieten-inventaris
belandde uiteindelijk in allerlei parochiekerken verspreid over het hele land. Ruimte voor sculpturale
vernieuwing ontstond er pas met de komst van het neo-classiacisme vanaf omstreeks 1780.
Rococo
Het duurde tot de jaren 1740 eer de heersende klassieke stijl van Marot en zijn afgeleiden plaatsmaakte
voor een nieuw geluid. Voornamelijk via de meubelmakers en de edelsmeden werd de anti-klassieke,
Franse Lodewijk XV-stijl, gebaseerd op asymmetrische rots- en schelpmotieven ('rocailles'), in Nederland
geintroduceerd. Ornamentprenten van speelden daarbij een belangrijke rol. Het modegevoelige Den
Haag, waar een internationale clientele van ambassadeurs, adel en het stadhouderlijk hof van prins Willem
IV verbleven, was het belangrijkste kanaal waarlangs het rococo zich in Nederland manifesteerde. In
de meubelkunst werden bestaande modellen veelal gehandhaafd, maar kreeg de decoratie - het domein
van de beeldsnijders - geheel nieuwe vormen. Hier vinden we, in plaats van lambrequins en strakke
banden en voluten, nu asymmetrische kuiven, consoles, schelpen en ranken. Een voorbeeld is de
porseleinkast, een zeer karakteristiek Nederlands meubel dat in de eerste helft van de 18de eeuw werd
ontwikkeld.(afb. 86) Binnen het kader van een kloeke architectonische vorm, die voornamelijk is bepaald
door de functie van het meubel, valt de vrije, golvende roedeverdeling van de deuren en de grillige
ornamentiek van de kuif op. Overigens is deze porseleinkast in allerlei opzichten hibride: de ouderwetse
vorm is gemengd met rococo-snijwerk, maar in het beslag en de motieven op de onderzijde dienen de
eerste neo-classicistische motieven zich aan.
Ook in de wandbekleding was de asymmetrie en het naturalisme inmiddels een leidend principe
geworden. Het verheven goudleer uit de 17de eeuw werd meer en meer vlak en de beschildering erop
nam toe. Het drieslagskamerscherm, gemaakt uit een aantal banen goudleer-behang van omstreeks 1770,
laat die luchtige en kleurige asymmetrie goed zien.(afb. 87) Vogels en bloemranken golven tegen het
wandvlak omhoog. De wand wordt hier niet langer geleed door architectonische principes, maar door een
ogenschijnlijk ordeloos floraal complex. Textielontwerpen uit Frankrijk of Engeland werden door de
goudleermakers geregeld gebruikt als voorbeelden.
In het zilver werd het luchtige naturalisme van het rococo het uitbundigst uitgewerkt. De Haags zilveren
bouilloire en de twee girandoles zijn volledig uit natuurlijke vormen opgebouwd. De kan is een pompoen
met opgelegde bladmotieven, staande op takvormige pootjes en een driehoekig blad.(afb. 88) Het hengsel
24
Genootschap gesticht in 2002 voor studie en behoud pvan beeldhouwkunst uit de Lage Landen
www.lowcountriessculpture.org • info@lowcountriessculpture.org