hoofdstuk - ImageEvent

kiezen waren ze in staat hun majolica dunner te maken; bovendien gingen ze ook over op beschilderingen
in blauw op witte ondergrond en tenslotte namen ze ook de motieven en patronen van het Chinese
porselein geheel of gedeeltelijk over. Het resultaat werd wel aangeduid als 'Hollantsch porceleyn'. Deze
ontwikkeling vond plaats tussen 1625 en 1640, voornamelijk in de steden Haarlem en Delft. Het nieuwe,
verbeterde product ('faïence de Delft') zou de concurrentieslag met het oosterse porselein overleven en
kwam zelfs tot een nieuwe bloei in Delft, na 1650. De stad groeide omstreeks 1680-1700 uit tot het
belangrijkste centrum voor luxe ceramiek in Europa met ruim twintig pottenbakkerijen die leverden aan
klanten in heel Europa. De Delftse pottenbakkers waren in staat het oosters porselein op het oog perfect
te imiteren, maar ze produceerden daarnaast ook een veelheid van voorwerpen, beschilderd in westerse
stijl maar in het oosterse, blauwwitte palet. De schotel met een diameter van ruim 50 centimeter uit de
fabriek De Paeuw in Delft is een proeve van het hoge technische niveau dat de Hollandse 'porceleyn'makers
hadden bereikt.(afb. 34)
Kwabstijl
In de 17de-eeuwse Hollandse edelsmeedkunst zette het 16de-eeuwse Antwerpse niveau zich in zekere
zin voort. Aanvankelijk lag het accent nog sterk op gegoten sculpturale decoraties, maar kort na 1600
kreeg het drijfwerk in zilver de overhand. De Hollandse zilversmeden pasten spoedig een zeer eigen stijl
toe, de zogenaamde kwabstijl. Deze was gebaseerd op grillige en weke, organische vormen die in gedreven
zilver maximaal tot hun recht kwamen. De Utrechtse zilversmeden Paulus en Adam van Vianen worden
gezien als de bedenkers van de kwab-ornamentiek, die in de 17de eeuw werd aangeduid met de term
'snakerijen'. Terwijl Paulus van Vianen in Praag werkte voor keizer Rudolf II, was zijn broer Adam in
Utrecht werkzaam. Het hoogtepunt van de kwab-ornamentiek in zilver is de kan die Adam in opdracht
van het Amsterdamse gilde van zilversmeden maakte ter nagedachtenis van zijn broer, die in 1613 in
Praag was overleden.(afb. 35) Deze uitzonderlijke opdracht geeft uitdrukking aan het hoge aanzien dat
Paulus van Vianen in zijn geboorteland genoot, maar het is evenzeer een uiting van de nationale trots van
de Hollandse zilversmeden. Adam van Vianen maakte een kan die één kwabornament lijkt te zijn;
daarmee werd het voorwerp een waardig eerbetoon aan zijn broer, met wie hij hier in zekere zin ook in
artistieke wedijver lijkt te zijn. Was Paulus vermaard om zijn in zilver gedreven reliëfs, Adams roem was
gebaseerd op het feit dat hij een voorwerp uit één stuk metaal kon drijven. Bij deze kan is het lichaam
inderdaad uit één plaat zilver gehamerd. De afzonderlijke, functionele delen van de kan vloeien organisch
in elkaar over en zelfs enkele figuratieve elementen, zoals het oor van de kan dat de vorm heeft van het
haar van een voorovergebogen vrouw, laten zich nauwelijks als zodanig hernnen. De kan was in zijn tijd al
zeer beroemd; hij werd geregeld op schilderijen afgebeeld ena opgenomen in beschrijvingen.
De kwabstijl vond onder Hollandse zilversmeden vanaf de jaren '20 meer en meer ingang. Omstreeks
1650 was de stijl op zijn hoogtepunt. Vooral de Amsterdamse zilversmid Johannes Lutma toonde zich een
waardig erfgenaam van de Van Vianens. Zijn vier zoutvaten uit 1639 bestaan alle uit een grillig gevormde
voet in kwabstijl, waarop een putto zit die een dolfijn berijdt.(afb. 36) De schaal die de putto op zijn hoofd
houdt lijkt op een schelp maar is feitelijk een gefantaseerd, abstract kwabornament. Nog manifester is het
kwabwerk in de schaal die Lutma twee jaar later maakte. Het voorwerp is opgevat als een opengesperde
muil met aan de bovenrand een reptielachtig dier dat uit de schaal lijkt te willen drinken.(afb. 37) Abstracte
kwabornamentiek gaat hier over in een fantasie van een monsterachtig wezen. Het feit dat Lutma de
schaal voluit signeerde (en niet met zijn meesterteken als zilversmid) bewijst dat hij het werk als een
autonoom kunstwerk zag, als een sculptuur in zilver.
14
Genootschap gesticht in 2002 voor studie en behoud pvan beeldhouwkunst uit de Lage Landen
www.lowcountriessculpture.org • info@lowcountriessculpture.org