hoofdstuk - ImageEvent

Bovendien groeide in de 17de eeuw de import van oosterse waren enorm en ook die kregen hun plek in
de Nederlandse woonhuizen: Japans lakwerk, Chinees en Japans porselein, sitsen stoffen uit India, wollen
tafelkleden uit Turkije. In het Holland van de 17de eeuw waren zulke exotica niet meer weg te denken uit
het woonhuis en werden zelfs kamers volledig oosters ingeraicht.
Meubels die speciaal werden vervaardigd voor het tentoonstellen van de verzamelde luxe artikelen waren
een betrekkelijk nieuw fenomeen. Een Antwerpse kast uit circa 1625 is een vroeg voorbeeld.(afb. 43) Het
kabinet heeft strakke structuur volgens de regels van de klassieke bouwkunst, maar een open bovenzone.
De kast is versierd met een veelheid aan gesneden motieven - o.a. vrouwelijke deugdpersonificaties en
acanthusranken - en ingelegde houtsoorten. Inspiratiebron voor dergelijke meubels waren de gravures van
Hans Vredeman de Vries uit 1583, die in 1630 opnieuw werden uitgegeven. In Antwerpen groeide het
maken van dergelijke kunstkasten uit tot een belangrijke nijverheidstak. Vooral de kleine kunstkabinetten,
met twee deuren waarachter zich lades en vakjes met nissen bevinden waren een Antwerpse
specialiteit.(afb. 44) Ze waren bedoeld als bergmeubelen voor een verzameling van kleinoden. Veelal
werden de deuren en lades voorzien van beschilderingen door kunstschilders, van zilverbeslag en luxe
inlegwerk met hout of schildpad. Het middenvak bood plaats aan een belangrijk kostbaar werk,
bijvoorbeeld een zilveren beker of een ivoren beeldje.
De Vlaamse en Hollandse meubels worden in de 17de eeuw gekenmerkt door rijk inlegwerk, vaak van
exotische houtsoorten, schildpad, parelmoer, maar ook van steen, lakwerk uit Japan of spiegelglas. Van
het laatste is een sober gevormde Hollandse kunstkast een voorbeeld.(afb. 45) In geopende staat maakt de
eenvoud plaats voor rijkdom: men ziet spiegeltjes op de lades, gegraveerd met marines, terwijl het
middenvak een perspectivisch doorkijkje biedt waarin geheimae lades zijn verwerkt.
Inlegwerk was ook de specialiteit van de kunstenaar Dirck van Rijswijck, die omstreeks 1650 in
Amsterdam werkzaam was. Hij maakte 'schilderijtjes' van zwarte toetssteen, waarin voorstellingen van
bloemen en insecten zijn ingelegd met parelmoer in verschillende kleuren. In zijn tijd was Van Rijswijck
een beroemdheid. Reizigers werd in reisgidsen aangeraden zijn atelier te bezoeken. Zijn magnum opus is een
achtzijdig tafelblad, dat de kunstenaar vermoedelijk in eigen bezit hield.(afb. 46) Het was zo vermaard dat
de dichter Vondel aan deze 'feesttafel der Goden' zelfs een gaedicht wijdde.
Aan het eind van de 17de eeuw nam in de meubelkunst de Franse invloed toe. De Amsterdamse
kabinetmaker Jan van Mekeren (1658-1733) liet zich inspireren door het marqueterie-werk van de
Fransman André-Charles Boulle en diens Nederlandse voorganger Pierre Gole. Een aan Van Mekeren
toegeschreven kabinet is versierd met een overdadige marqueterie van bloemen.(afb. 47) De deuren zijn
zelfs als twee grote bloemstillevens opgevat, geheel opgeabouwd uit allerlei gekleurde houtsoorten.
In de late 17de eeuw ontstond ook de typisch Nederlandse mode onder welgestelde dames om
kabinetten in te richten als complete miniatuurwoonhuizen. Deze poppenhuizen, gevuld met
miniatuurhuisraad dat veelal op bestelling werd vervaardigd, vormen een zeldzaam voorbeeld van
vrouwelijk mecenaat. Ze zijn te beschouwen als de vrouwelijke tegenhangers van de kunstkabinetten, die
traditioneel voor mannen bestemd waren. Het poppenhuis van Petronella Oortmans, een Amsterdamse
koopmansvrouw en kunstverzamelaarster, was in haar tijd al een bezienswaardigheid.(afb. 48) Als bron
voor 17de-eeuwse interieurkunst is het nog steeds van zeer grote waarde. Hetzelfde geldt voor het
poppenhuis van Sara Rothé dat uit 1743 stamt, maar waarin elementen uit 17de-eeuwse poppenhuizen
zijn verwerkt.(afb. 49) Het is gebouwd in een traditioneel model linnenkabinet, dat zijn ware functie pas
verraadt als de twee deuren worden geopend. Zo functioneerde het in zekere zin als een kijkkast, die op
16
Genootschap gesticht in 2002 voor studie en behoud pvan beeldhouwkunst uit de Lage Landen
www.lowcountriessculpture.org • info@lowcountriessculpture.org