Nederlands in het buitenland Buitenlands in het Nederlands

D u i t s l a n d
wezen, dat een afleiding van cap ‘kop’ zou zijn, maar de meeste romanisten
menen toch dat de Romaanse vormen allemaal aan het Nederlands
ontleend zijn, omdat het woord het eerst in Vlaanderen is
gevonden. De vraag naar de herkomst van het woord staat dus nog
open.
De herkomst van bakeljauw lijkt inmiddels wél duidelijk. Dit
woord is, via Spaanse of Baskische vissers, ontleend aan Spaans baca-
lao (waarbij we in het midden laten waar dit dan vandaan komt). Het
woord bak(k)eljauw voor ‘kabeljauw’ is uit het Nederlands verdwenen,
maar wordt in het Surinaams-Nederlands nog veel gebruikt
voor ‘sterk gezouten, gedroogde en weer opgeweekte kabeljauw,
schelvis of heek’, en zo heeft het woord bij ons zijn rentree gemaakt.
Ook de labberdaan, de gezouten kabeljauw, heeft heel wat pennen
in beweging gebracht. De conclusie luidt, dat we de labberdaan ontleend
hebben aan een Franse vorm labourdan. Dit woord is afgeleid
van Le Labourd, de naam van een deel van het Baskenland waarvandaan
de Basken op kabeljauw gingen vissen bij het verre Newfound-
land. De Basken zoutten de vis in, om hem tijdens de lange reis goed
te houden.
Het woord makreel heeft een verrassende geschiedenis. Het is zijn
loopbaan waarschijnlijk in het Nederlands begonnen als makelaar
‘tussenhandelaar’. Dit makelaar is door het Frans geleend, alwaar het
de vorm maquerel ‘koppelaar’ kreeg (tegenwoordig maquereau). Vervolgens
is dit woord overgedragen op de vis. Volgens het volksgeloof
volgt de makreel namelijk de jonge haring, de maatjesharing, en
brengt de mannetjes en wijfjes bij elkaar, koppelt ze. Zo kreeg
maquerel in het Frans twee betekenissen: ‘koppelaar, pooier’ en
‘makreel’. In die laatste betekenis werd het in het Nederlands teruggeleend
in de vorm makreel. En laat dit nu in het Bargoens de betekenis
‘pooier’ hebben!
De herkomst van garnaal ten slotte is niet zeker. Het Woordenboek
der Nederlandsche Taal geeft vele suggesties, maar beëindigt het artikel
met de verzuchting: ‘[...] waaruit genoegzaam blijkt, dat de oorsprong
des woords nog niet is opgehelderd.’ Het woordenboek van
De Tollenaere geeft eveneens een aantal, deels weer nieuwe, sugges­
22