Nederlands in het buitenland Buitenlands in het Nederlands

Z w it s e r l a n d
Rostock, voor wie de slechte zeelucht de maatstaf was, onmogelijk
een oordeel kon hebben over goede of slechte lucht. Verscheidene
geleerden hingen dan ook de mening aan dat heimwee veroorzaakt
werd doordat de Zwitsers, gewend aan de zuivere berglucht, de
onreine lucht van vlakke gebieden niet zouden kunnen verdragen.
Latere geleerden zochten niet zozeer een lichamelijke als wel een
geestelijke oorzaak; zij veronderstelden dat Zwitsers chauvinisme het
heimwee veroorzaakte.
Niet alleen de oorzaak van de ziekte hield de gemoederen bezig,
ook de voorkoming of genezing. En ook hierover liepen de meningen
uiteen. De meeste remedies die men verzon, zijn simpelweg
terug te voeren op het idee dat thuis bij je blijft als je iets van huis
meeneemt. Het is hetzelfde idee dat kinderen ertoe brengt hun lieve-
lingsspeeltje overal mee naar toe te slepen. Dus kregen mensen die
uit Zwitserland wegtrokken, het advies om een stuk thuisgebakken
brood of aarde van vaderlandse bodem mee te nemen. Of ze moesten
brood en zout eten dat door de achterblijvers stiekem of juist openlijk
in hun koffer was gestopt. Ook zou het helpen wanneer iemand
koffie of iets anders dronk waarin stiekem aarde van een vers graf
gemengd was. Men dacht dan dat de ziel van de gestorvene hem zou
begeleiden in den vreemde. In Zürich was het gebruikelijk dat een
man bij de geboorte van een zoon aan zijn vrouw een ring gaf met de
naam van de zoon erin gegraveerd. Deze ring gaf de moeder later
aan haar zoon mee als hij wegging, opdat hij geen heimwee zou krijgen.
Vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw werden heimwee en
zijn varianten in andere talen steeds vaker ook buiten Zwitserse con­
text gebruikt, en vervolgens kreeg het in de negentiende eeuw een
algemenere betekenis. In eerste instantie werd het in religieuze zin
gebruikt: ‘heimwee naar de hemel, het heil’. Onder invloed van de
Romantiek werd het woord al snel populair in literaire werken, en
steeds meer zaken konden heimwee oproepen. Aanvankelijk was het
vooral de natuur die heimwee opwekte: ‘heimwee naar de zee’, maar
dit werd later uitgebreid tot bijvoorbeeld ‘heimwee naar de vroegere
vrijheid’.
82