Nederlands in het buitenland Buitenlands in het Nederlands

S p a n je
Een kookboek uit 1795 geeft het recept voor een ullie: ‘Men neemt
eerst eenig Tuin-gewasch, als geele Wortelen, Raapen, Bloem- en
Savoyenkool [...]; dan moet men ook een paar Varkens-snuiten en
Ooren vooraf koken Als bindmiddel en in plaats van aardappelen
gebruikte men ‘bruin meel’.
Alles wijst erop dat woorden als parlesanten, pieremachochel, olipo-
drigo door mondeling contact tussen het leger en de bevolking zijn
overgenomen: het zijn typische spreektaalwoorden, en de klank is in
de volksmond aangepast. Maar ook de legertop had contact. Dit
heeft in het Nederlands de militaire termen armada, commando en
majoor opgeleverd. Vooral commando heeft vervolgens een hele weg
doorlopen, zorgvuldig beschreven door de Vlaamse taalkundige Jan
Grauls.
Commando betekent ‘bevel’, ‘militaire order’ en ‘afdeling troepen
waarover men het bevel voert’. In het Spaans wordt het met één m
geschreven: comando. In het Nederlands is het voor het eerst in 1652
genoteerd, en wel in de betekenis ‘afdeling troepen waarover men
bevel voert’. Toen de Nederlanders vanaf 1652 naar Zuid-Afrika
trokken, namen ze het woord commando mee. Vroeger werd wel
beweerd dat we commando in Zuid-Afrika tijdens de Boerenoorlogen
uit het Portugees geleend hebben, maar dat is dus onjuist, want het
woord bestond al in het Nederlands voordat de Nederlanders naar
Zuid-Afrika gingen.
De Engelsen kwamen in Zuid-Afrika onzacht in aanraking met de
Nederlandse kolonisten: in 1795 werd Zuid-Afrika door de Engelsen
bezet en na het nodige getouwtrek ging het in 1814 definitief in
Engelse handen over. De Boeren begonnen aan een Grote Trek, die
hen buiten de Engelse jurisdictie bracht, maar dit lieten de Engelsen
niet op zich zitten. De zogenaamde Boerenoorlogen in 1880-1881 en
1899-1902 waren het antwoord van de kolonisten op de verovering
door de Engelsen van hun gebied. De Boeren noemden hun tactische
militaire eenheid kommando en de Engelsen namen dit woord van
hen over, voor het eerst in 1791. De volwassen mannelijke Boeren
moesten verplicht in dienst, in het Afrikaans op (die) kommando. In
het Engels werd dit in 1824 geleend als on commando ‘in dienst, bij
67