Download - Cultuurnetwerk.nl

_
OPRECHT EN WAARACHTIG
Als begin van de liefhebberij in kunsten wordt dikwijls op de vijftiende- en zestiende-eeuwse
rederijkers gewezen. De traditie bloeide het meest in de zuidelijke provincies, waarbij vooral
ook aan het huidige Belgische Vlaanderen gedacht moet worden. Bekend bleven de landjuwelen,
de officiële wedstrijden om de prachtigste voordrachten en vertoningen. Naast de
onderlinge wedijver om de hoogste eer in eigen huis en daarbuiten ondersteunden de rederijkerskamers
de feesten en rituelen van de stedelijke gemeenschap. In zalen deden ze dit
met tafelspelen en in de openlucht met kluchten (esbattementen) en levende tableaus
bij een intocht van een belangrijk heerschap (Pikhaus 1996, Spies 1996, Zijlmans 1999).
De muziek erbij werd destijds al vaak verzorgd door speellieden van beroep, die als
stadsmuzikant waren aangesteld. Vooral de optochten en uitstallingen met hun toneel
en maskerades wisten een breed publiek te amuseren en bleven tot ver na de reformatie
bijzonder populair. Carnavalsoptochten en corso’s met hun praalwagens grijpen nog
steeds terug op die traditie.
In de zeventiende eeuw raakte de rol van rederijkers uitgespeeld. Verschillende factoren
lijken er verantwoordelijk voor: het uiteindelijke succes van de reformatie met haar
theatervijandige regiem en de strijd die puriteinen aanbonden tegen theatrale vertoningen
in de publieke ruimte; de bouw van permanente door halve beroepsacteurs
bespeelde schouwburgen in de grotere Hollandse steden en de opkomst van een huiselijk
patroon van cultuurbeleving van gedrukte (bijbel)verhalen, rijmpjes en prenten.
De liefhebberij in poëzie, voordrachten en zang van de rederijkerstraditie leefde weliswaar
voort in zeventiende- en achttiende-eeuwse dichtgenootschappen en muziekcolleges,
maar hier ging het om kunst in besloten kring en deze kunstbeoefening door
liefhebbers bestond niet in alle steden.
Bijeenkomen in ensembles en genootschappen, los van de geautoriseerde gildenorganisatie,
militie en kerk, was vóór de erkenning van de verenigingsvrijheid (in de grondwet
van 1848) niet iedereen toegestaan. Stedelingen met een goede reputatie kregen wel de
ruimte om samen kunsten te beoefenen, maar deze werd niet als vanzelfsprekende vergunning
beschouwd. Uitingen van goede wil en respect voor de bestaande orde bleven
daarnaast nodig. De liefhebbers gaven zo in woord en geschrift ook te kennen dat ze
erkende beroepen niet zouden beconcurreren; hun oogmerken zouden kortom ‘oprecht’
zijn. De gewoonte om van hun oprechtheid te getuigen is onder amateurgezelschappen
lang blijven bestaan.
In de statuten van een van de eerste harmonieorkesten (in Limburg) staat dat de vereniging
alleen personen aanneemt ‘die de orde beminnen’ (Fassaert 1989).
Cultuur + Educatie 20 2007 13