Download - Cultuurnetwerk.nl

kwamen voor het oprichten van arbeidersverenigingen. Terwijl er in heel Nederland
drankbestrijdingorganisaties werden opgericht, ging het initiatief hiertoe in Noord-
Brabant dikwijls uit van de katholieke geestelijkheid die in haar opleiding in het seminarie
met een toneeltraditie vertrouwd raakte (Nissen 2000). Belangrijk in dit verband
waren het Kruisverbond en de Sint Paulusvereniging. De plaatselijke afdelingen hoopten
op meer resultaat bij een positief alternatief voor de kroeg en moedigden hun leden
aan om te gaan musiceren of toneel te spelen (Franssen 1975).
De R.K. Werklieden Vereniging, St. Joseph-gezellen, was eveneens actief voor verbetering
van levensomstandigheden en zedelijke verheffing. In Bergen op Zoom werden de
St. Joseph-gezellen genoemd naar de Duitse priester Kolping, die met de oprichting van
een Werkliedenvereniging voorop had gelopen. De harmonie die er in 1871 uit voortkwam
heette Harmonie Kolpings Zonen en bestaat nog steeds (Huybregts 1996).
In Helmond begon in 1896 Sint Josephus Jongelingsvereniging naast een turnclub en
een zangvereniging ook met een toneelgroep. Hieruit ontstond in 1899 de nog altijd
bestaande toneelvereniging Sint Genesius (Steegman 1979). In Oisterwijk nam kapelaan
Huybers het initiatief om met de leden van de Paulusvereniging te gaan toneelspelen.
Hij werd daarmee de grondlegger van een bloeiende toneelcultuur in dit dorp,
dat naderhand vooral bekend werd door zijn openluchttheater (Van Duinkerken 1955).
BESCHERMING VAN DE EIGEN RICHTING
De opgerichte verenigingen onder een katholieke banier moesten ook tegengaan dat
Brabantse arbeiders zich bij socialistische en neutrale organisaties zouden aansluiten.
Beschavingsarbeid en zieltjes winnen gingen er hand in hand. Sociaal voelende werkgevers
trachtten met aansprekende faciliteiten voor hun werklieden de rooie tegenpartij
de wind uit de zeilen te nemen. De directie van de sigarenfabriek Goulmy & Baar
in ’s-Hertogenbosch richtte een harmonie op voor het personeel en betaalde zelf de
instrumenten. Hieruit is de ook nu nog florerende Koninklijke Harmonie ’s-Hertogenbosch
ontstaan (Franssen 1975). Drankmisbruik en maandagvieren zijn in de loop van de
twintigste eeuw en vermoedelijk door stijgende welvaart (eerste huiselijk comfort) en
gewenning van nieuwe generaties aan een industrieel arbeidsrooster afgenomen. Of de
oprichting van amateurverenigingen er specifiek toe hebben bijgedragen valt niet meer
te achterhalen. In ieder geval hoopte men op beter gedisciplineerde en gemotiveerde
fabrieksarbeiders.
De muziek- en toneelverenigingen voor arbeiders kwamen dus later dan die voor de
gegoede burgerij en ontstonden als regel uit initiatieven van volksopvoeders van diverse
signatuur. Het verschil in achtergrond is nog altijd af te lezen uit de namen van de ver-
Cultuur + Educatie 20 2007 33