Download - Cultuurnetwerk.nl

1964). De manifestatie met massale spreekkoren is nu vooral bekend door de beelden
uit de nazi-tijd, maar in de jaren twintig en dertig was het geliefd onder partijen van
diverse richting.
Na de bezetting leefde de ideeënwereld van Duitse romantiek en Duitse bezetting voort.
Direct na de oorlog gingen in Nederland dweperijen met vaderlandsliefde, gemeenschapsgevoel
en volkskunst door. Volkskunst werd opnieuw in stelling gebracht tegen
een modernistische elitekunst die zich te ver van het volk zou hebben verwijderd. In
een eerste Kamerdebat over de kunsten in 1950 uitte minister van OK en W Rutten
(Katholieke Volkspartij) zijn bezorgdheid over een in zijn ogen groeiende afstand tussen
‘de strenge kunsten enerzijds en het volksschoonheidsgevoel anderzijds’. Hij bepleitte
de bevordering van ‘gezonde volkskunst als tegenstroom tegen de hoge strenge kunst’
(Oosterbaan Martinius 1990).
Er waren andere denkrichtingen die niet met folklore of gemeenschapskunst wegliepen,
maar er wel van overtuigd waren dat alleen leken zich nog eerlijk en authentiek kunnen
uiten. Een pedagogische hervormingsbeweging, die vooral in het tekenonderwijs
van zich deed spreken, keerde zich in de eerste helft van de vorige eeuw radicaal tegen
de klassieke methode en propageerde de vrije expressie. Die beweging, waarin nu eens
niet confessionelen of socialisten zich roerden, maar kleinere stromingen zoals humanisme,
vrijdenkerij en antroposofie, werd een soort zuiltje tegen wil en dank. Achter de
idealen van vrije expressie zat een hele wereldbeschouwing, maar hier gaat het om de
visie op een leermethode. Die moest veranderen in een spontaan scheppen, een direct
optekenen wat de intuïtie ingeeft. Conventies en technieken zouden de creativiteit
alleen maar smoren.
Hier dus ook een liefde voor ongerepte, nog niet door professionele voorbeelden bedorven
kunst, ook al dacht de expressiebeweging hierbij niet aan de amateur maar aan de
spontaniteit van het kind. Omdat de scholen er (nog) niet aan wilden, werd de methode
vooral in buitenschoolse clubs voor de jeugd toegepast. In de jaren vijftig gebeurde dit
voor het eerst op de Werkschuit Amsterdam. (Asselbergs-Neessen 1989). Uit dit initiatief
zijn in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw de creativiteitscentra voortgekomen,
die zoals bekend tot opleidingen voor amateurs zijn uitgegroeid.
Er waren nog andere vakken waarvoor in de jaren zestig en zeventig een eerlijke en
authentieke expressiemethode werd gepropageerd. Dramatische expressie, speciaal
voor amateurs ontworpen, moest het amateurtoneel bezielen. Het Nederlands Centrum
voor Amateurtoneel schreef in zijn vormingsplan uit 1968: ‘In het spel is het mogelijk
tijdelijk de touwtjes waaraan wij hangen af te schudden (…) Het andere, het onbereikbare
wordt tijdelijk het eigene en het bereikbare. Sociaal en psychologisch heeft het
Cultuur + Educatie 20 2007 17