Download - Cultuurnetwerk.nl

de Bataafse Republiek en de erop volgende Franse tijd bij de aanvang van de negentiende
eeuw er grote veranderingen. Brabant en een deel van Limburg verwierven als provincies
van een nieuwe eenheidstaat gelijke rechten en een eigen provinciaal bestuur.
Bovendien was er een begin van godsdienstvrijheid, zodat de overwegend katholieke
gemeenschap zich bij godsdienstoefeningen niet langer hoefde te verschuilen. Het herstelde
vertrouwen in een maatschappij die ruimte laat voor een eigen identiteit en voor
lokaal leiderschap van eigen signatuur gaf vooral na het midden van de negentiende
eeuw (herstel episcopaat) een sterke impuls voor een proces van regionale en culturele
bewustwording (emancipatie). Onder leiding van katholieke intellectuelen en de geestelijkheid
werd men trots op zijn katholieke en Brabantse tradities, en voelde zich aangemoedigd
deze herontdekte identiteit glorieus in het openbare leven uit te dragen.
Met de vestingsteden (van Grave tot Bergen op Zoom) waren er steeds veel garnizoenen
in Noord-Brabant gelegerd. Het aantal militairen groeide nog eens tijdens en na de
onafhankelijkheidsstrijd van de Belgen, in de jaren dertig en veertig van de negentiende
eeuw. In de kampementen was veel lege tijd die met onder meer blaasmuziek werd
gevuld. De garnizoenssteden kregen er met de officieren een elite bij met volop gelegenheid
voor gezelligheid en vermaak (Zomerdijk 1981). Hun rol in het stedelijke sociëteitsleven
heeft, zoals we zullen zien, bijgedragen aan de vorming van liefhebberende
muziekorkesten en toneelgezelschappen.
Door de gewijzigde politieke en bestuurlijke verhoudingen veranderde de positie van
Brabant geleidelijk ook van een frontgebied en uithoek naar een vooruitgeschoven post
bij de verspreiding van culturele invloeden uit de aangrenzende landen. De opkomst van
liedertafels (Duitstalige gebieden) en een vroege populariteit van amateurblaasmuziek
zijn er een voorbeeld van.
Een derde en niet te onderschatten factor lijkt een blijmoedige levenshouding, waaraan
het katholieke geloof niet vreemd zal zijn. Onder de heerschappij van Hollandse Staten
waren weliswaar processies, carnavalsvieringen en rederijkersfeesten uit het openbare
leven verbannen, maar anders dan in de calvinistische contreien stonden feesten en de
zwier van uitbundige muziek en maskerade er niet in de verdachte hoek. De katholieke
geestelijkheid hamerde tot omstreeks 1960 wel op een strikte scheiding der seksen bij
amateurverenigingen, maar principiële bezwaren tegen theater en dans, zoals het calvinisme,
waren er niet (De Mooij 1998).
Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw was Brabant (evenals trouwens
Limburg) kortom een bijzonder gunstige voedingsbodem voor de groei van juist die
amateurkunsten die het leven opfleuren en gezamenlijk genoten worden: zang, muziek
en toneel (Fassaert 1989).
Cultuur + Educatie 20 2007 29