Download - Cultuurnetwerk.nl

werd onder meer gedood met muziek. Toen in 1843 de militaire muziekkorpsen moesten
inkrimpen vanwege bezuinigingen zochten veel muzikanten en kapelmeesters emplooi
en bleven zo hangen in Brabantse steden (Zomerdijk 1981). Het militaire voorland van
harmonie- en fanfareorkesten en de telkens nagevolgde voorbeelden van professionele
militaire (show)orkesten bleef tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw duidelijk herkenbaar,
hoofdzakelijk in het gespeelde repertoire van marsmuziek, maar na de Tweede
Wereldoorlog oorlog, toen elk gezelschap genoeg geld voor kostuums kon vergaren, ook
in het parade-uniform met tressen en epauletten (Slegers 2007).
Toneel werd in de eerste helft van de negentiende eeuw vooral gebracht door rondreizende
gezelschappen, die tijdens kermissen en jaarmarkten in een eigen schouwburg tent
voorstellingen gaven (Post 2002). In de burgerlijke sociëteiten ging men als afwisseling
van de concerten ook toneelstukken brengen. Aanvankelijk huurde men gezelschappen,
maar gaandeweg gingen de leden zelf optreden. Eerst met korte voordrachten en sketches,
maar al gauw nam men hele stukken op het repertoire (Luyckx 2003).
Onder invloed van het succes van de zogenoemde Liedertafel in Duitsland werden hier
ook mannenkoren opgericht die het beoefenen van de zangkunst in een gemütliche
sfeer tot doel hadden. Deze vorm van samenzang kende evenals de rederijkerstraditie
en de sociëteiten de koppeling van kunst en gezelligheid (Gerritsen en Willemsen 1990).
Verschillende van die liedertafels, dat wil zeggen mannenkoren, hebben zich tegen het
eind van de negentiende eeuw omgevormd tot fanfare of harmonie. Apollo’s Lust in
Eindhoven was een ‘heerenharmonie’ met tamelijk wat baronnen en jonkers in de gelederen.
Ook al zat niet elk stadje even ruim in zijn aristocraten, overal was herkenbaar
dat de gezelschappen uit notabelen bestonden (Van Helmond 1992). Evenals in het
zeventiende-eeuwse collegium musicum speelde men voor de onderlinge gezelligheid
en trad op voor de kring van bekenden. Dat de top van de ambachten destijds ook tot
gegoede stand hoorde, valt uit de geschiedenis van Harmonie Euterpe in Zevenbergen
af te lezen. Deze kwam voort uit een rederijkerskamer en bij het begin ervan in 1880
waren een (meester)timmerman, een goudsmid en een (meester)kleermaker de oprichters
(Noordermeer 1993).
Of het nu om koor of muziekgezelschap ging, steeds werd er op de jaarlijkse uitvoeringen
en feestavonden ook toneel gespeeld. Soms werd die liefhebberij zo sterk dat de
toneelspelers zich als zelfstandig gezelschap afsplitsten.
De sociëteiten hebben menigmaal ook aan de basis gestaan van de besloten en openbare
carnavalsviering in de moderne tijd. In de steden Breda, Bergen op Zoom en
’s-Hertogenbosch ontstond een type carnavalsviering in het publieke domein dat met
zijn optochten en inhuldigingen nog altijd bestaat. Carnavalsviering is sindsdien een
Cultuur + Educatie 20 2007 31