Download - Cultuurnetwerk.nl

met de beelden van film, televisie (…. ) en kleurendruk alom aanwezig, is het tegenwoor-
dig vrijwel onmogelijk onwetend te blijven van wat zich in (professionele, W.K.) visuele
kunsten afspeelt (De Swaan 2003: 9-11).
_
DE HEILZAME WERKING DER KUNSTBEOEFENING
Het idee dat kunst het goede in mensen losmaakt en dit ook hoort te doen, is ouder
dan de l’art pour l’art-filosofie. Bij het goede zal men aan huidige ethische waarden
zoals kritisch burgerschap, rechtvaardigheid, tolerantie denken. De laatgenoemde
twee waren trouwens als naastenliefde en barmhartigheid in vroeger eeuwen bekend,
maar deugden als eerbied en nederigheid hoorden er destijds ook toe. Zoals we weten
zijn er tal van kunstopdrachten verstrekt ter meerdere eer en glorie van god(en),
heiligen of wereldlijke heerschappen. In de latere protestantse streken namen
stichtende teksten, prenten en gezangen die rol over. Liedteksten en samenzang
moesten de zingende kerkgemeente aansporen tot een betere levenswandel en die
overtuiging spreekt rond 1800 al evenzeer uit een van de eerste initiatieven van de
Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen. Het was de publicatie van een liedbundel voor
dienstboden waarin plichtsbetrachting en vaderlandsliefde als belangrijkste deugden
gelden (Kruithof 1982).
Het Nut en zijn afdelingen zijn op dit pad van de beschavingsarbeid buiten school
en kerk voortgegaan. In zijn acties tegen de bandeloosheid van de kermis circuleerde
er halverwege de vorige eeuw bij het Nut een programma met instructies aan plaatselijke
notabelen voor de organisatie van ‘edeler volksfeesten’. De derde regel van de
instructietekst luidde: ‘Men zoeke de bron van dat vermaak zooveel doenlijk in de eigene
natuur, in de eigene gewoonten, behoeften, begaafdheden en neigingen van het Volk’
(Pratasik 1992: 7-8). Naast feestprogramma’s omvatte het werk bestrijding van cafébezoek
en drankmisbruik op de vrije avonden en zondagen. Naar het voorbeeld van de
zang-, muziek- en voordrachtavonden in de herensociëteiten werden onder auspiciën
van notabelen muziek- en zangverenigingen voor werklieden opgericht en als er geen
principiële bezwaren bestonden ook toneelverenigingen. In Brabant namen lokale geestelijken
hierbij soms het voortouw (zie artikel Cees Slegers). Samen oefenen voor een
uitvoering was goed voor het aanleren van discipline. Men had daarnaast oog voor de
overgave en ambitie die uit een eenmaal opgewekte belangstelling zouden ontstaan.
Daarom pasten wedstrijden met planten kweken ook goed bij de negentiende-eeuwse
beschavingscampagnes (Helsloot 1990).
Cultuur + Educatie 20 2007 19