Papuaweb: Landman (2005) Thesis - 'The Devil's Own Country'

Mede gezien het feit dat Kuitenbrouwer in zijn beschrijving van het imperialisme-
debat in Nederland uit 1998 14 opmerkte dat met het verschijnen van deze studie
volgens veel waarnemers een einde kwam aan dit debat lijkt het mij verantwoord om
deze discussiepunten ook in deze studie aan te houden. Aldus zal aan het eind van
ieder hoofdstuk enige aandacht worden besteed aan de rol die de ontwikkelingen in
het behandelde tijdperk spelen met betrekking tot het Nederlandse
imperialismevraagstuk.
Ik heb de teruggave van het Nederlandse koloniale bezit in Oost-Azië door
Groot-Brittannië in 1816 als beginpunt van deze studie gekozen omdat de
Nederlandse regeringsautoriteiten vanaf dat moment officieel de
eindverantwoordelijkheid voor het koloniaal beleid in de Archipel droegen. Door het
wegvallen van de machtspositie van de VOC tijdens de Napoleontische oorlogen was
het nu aan de regering zelf om beslissingen op koloniaal terrein te nemen.
In de eerste paragraaf wil ik wat dieper ingaan op de teruggave van die
Indische bezittingen en op de praktische gevolgen die dit had. Zoals nog zal blijken
speelde het traktaat van Londen van 17 maart 1824 hierin een grote rol. Dit traktaat
nam ook een vooraanstaande positie in de Nederlandse beleidsstrategie ten aanzien
van Nieuw-Guinea in de tweede helft van de jaren 1820 en het begin van de jaren
1830 in. Deze relatie zal nader worden geëxpliceerd in het tweede deel van deze
paragraaf.
In de Nederlandse koloniale geschiedschrijving wordt 1830 vaak als keerpunt
in het koloniale beleid gezien. De afscheiding van België en de (mede) daardoor
veroorzaakte financiële malaise die dit veroorzaakte noopten Nederland ertoe om
zich aan te passen aan haar nieuwe status van ‘kleine mogendheid’. Voor Indië had
dit tot gevolg dat financieel gewin en centralisering van de overheidsinspanningen op
Java tot hoofddoel van de koloniale politiek werden verheven. De opheffing van de
Nederlandse post op de kust van Nieuw-Guinea in 1836 past op het eerste gezicht
dan ook goed in dit beleid van contractie. Of dit ook werkelijk zo was zal in deze
tweede paragraaf centraal staan.
Aan deze schijnbare desinteresse voor de Indische buitengewesten kwam in
de jaren 1860 een einde. Dit was niet zozeer een gevolg van een kentering in het
overheidsbeleid, maar het resultaat van de wereldwijd toenemende interesse voor
14 M. Kuitenbrouwer, ‘Het imperialisme-debat in de Nederlandse geschiedschrijving’ in: Bijdragen en
Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden 113 (1998) afl. 1, p. 56
5